Stine Jensen is filosoof, ze schrijft boeken en essays voor een breed publiek, ze is feminist, atheïst en humanist, ze doet aan yoga en ze heeft interesse in oosterse wijsheid. Wij hebben veel met elkaar gemeen, desondanks gaapt er een filosofische kloof tussen ons. Jensen is een postmoderne filosoof, dat wil zeggen dat zij de kern van wat filosofie is, namelijk kritische rationaliteit, loslaat. Haar favoriete filosoof is Rosi Braidotti. Braidotti blinkt uit in ondoorgrondelijk taalgebruik. Hierbij een willekeurig citaat:
”The crisis of Humanism means that the structural others of the modern humanistic subject re-emerge with a vengeance in postmodernity (Braidotti, 2002). It is a historical fact that the great emancipatory movements of postmodernity are driven and fuelled by the resurgent ‘others’: the women’s rights movement; the anti-racism and de-colonization movements; the anti-nuclear and pro-environment movements are the voices of the structural Others of modernity. They inevitably mark the crisis of the former humanist ‘centre’ or dominant subject-position and are not merely anti-humanist, but move beyond it to an altogether novel, posthuman project.”
– Braidotti, The posthuman
Ik kan geen chocola maken van dergelijke zinnen. Bovendien zie ik helemaal geen crisis in het humanisme – en waar die hoofdletter goed voor is weet ik ook al niet. Humanisme is volgens mij een hoopvolle rationele en seculiere tegenhanger van religie. Dat Jensen Braidotti bewondert en tegelijkertijd betrokken is bij de humanistische omroep Human is dan weer wonderlijk. Jensen schrijft in ieder geval toegankelijker dan veel postmoderne filosofen.
Ik doe regelmatig en met veel plezier yoga. Ik volg verschillende soorten lessen. Hot hatha, ashtanga vinyasa, pilates en yin yoga zijn mijn basis. Ik doe het om me goed te voelen in mijn lichaam. Yoga maakt me lenig, sterk, zorgt voor een goede conditie en geeft rust. Het is een aangename combinatie van inspanning en ontspanning. Ik sta altijd met plezier op mijn matje. Yoga gaat over controle over het hele lichaam, ook alle kleine spieren. Ook wordt de balans getraind. Bovendien vind ik het fijn dat het een gemengde sportbeoefening is. Soms zijn er yogadocenten die yoga pietpraat uitkramen over energiebanen en chakras, maar dan luister ik er gewoon niet naar. Zoals je ook naar christelijke muziek kunt luisteren zonder dat je de onzin van de tekst je luisterplezier laat verpesten. Dat geldt trouwens ook voor de meeste teksten van popsongs.
Jensen begint aan een yogaopleiding wanneer zij in een midlifecrisis belandt – althans dat is mijn amateurpsychologische observatie. Ze heeft een scheiding achter de rug en als alleenstaande moeder met een dochter van vier moet zij een nieuwe draai aan haar leven geven. Die vindt zij in yoga. Zij belandt bij kundalini yoga. Dat is niet zozeer een yogaschool, maar een spirituele sekte met een heuse goeroe, met de illustere naam Gurumarka. Op Wikipedia staat erover:
”Kundalini-yoga is een yogavorm. Het wordt beoefend als een manier om de latente kracht van het zenuwstelsel (kundalini) op te wekken door zich op energiecentra (chakra’s) te concentreren. Hierbij gebruikt men dynamische lichaamsoefeningen gecombineerd met verschillende ademtechnieken, vooral met de vuuradem oftewel de Kapalabhati. De adem neemt een centrale plaats in.”
De lichaamsoefeningen gaan gepaard met een flinke dosis absurde geestesoefeningen. Die zijn nodig als psychologische investering. Het moet niet te makkelijk gaan. En dus staat Jensen voor dag en dauw op om na een ijskoude douche te gaan mantra-zingen. Jensen worstelt met de ogenschijnlijk irrationele yoga-‘filosofie’, maar door haar postmoderne inclinatie is ze gewend om te gaan met inconsistentie en leeg, wollig en vaag taalgebruik. Ze slikt de yoga-onzin als zoete koek. Toch helpt het haar om uit haar psychologische crisis te komen en komt ze gaandeweg haar yogaopleiding beter in haar vel te zitten en slaapt ze beter. Dat is fijn voor haar.
Haar yoga guru is een sikh en hij krijgt zijn volgelingen zover om ook eens een tulband te dragen en zich in het wit te kleden. Jensen loopt vijf dagen rond met een tulband – reuze jammer dat de foto op de achterflap er een zonder tulband is. Even komt er kritische rationaliteit in Jensen op: ‘een man in lang wit gewaad die zich paus noemde en zich een plaatsvervanger van God noemde vond ik absurd, maar was een goeroe met een tulband die het over G.O.D. had niet even absurd?’ Ze beantwoordt die vraag niet, maar ze kiest ervoor om de goeroe te volgen, zelfs door er veel geld (voor de cursus) en tijd in te steken. Over haar expliciete atheïsme vraagt ze zich af:
”Welke emotie ging er schuil achter zulk een vurig atheïsme? Woede? Woede over de stelselmatige institutionele onderdrukking van vrouwen en homoseksuelen binnen religies, woede over de evidente absurditeiten van oude mannen in witte lange gewaden die zichzelf paus of bisschop noemden, en woede over een paus die meende dat condoomgebruik verwerpelijk was.” (p. 182)
Het zijn inderdaad precies deze punten en de emotie van woede die mij tot uitgesproken atheïst maken en die de motivatie zijn voor onder andere mijn boek De olijke atheïst. Maar dan schrijft Jensen:
”Ik maakte me minder druk […] Van een militante atheïst transformeerde ik tot een opgewekte atheïst […]” (p. 182)
Hé, dat lijkt wel een olijke atheïst! Echter, mijn olijk atheïsme maakt zich nog wel druk, druk over de slachtoffers. De slachtoffers hebben er niets aan dat Jensen zich er nu minder druk over maakt.
Jensen haalt ook de diehard new atheist Sam Harris aan. Harris is een neurowetenschapper die spiritualiteit naturalistisch wil duiden en daarover schrijft in Waking Up. Searching for Spirituality without Religion. Mediteren maakt je rustig, zo blijkt ook uit onderzoek. Prima. Als je rust zoekt kun je dus mediteren. Een boswandeling helpt evengoed. Ik begrijp die zoektocht naar spiritualiteit niet. Toch heb ik er zelf ook aan meegedaan. Ik ben zelfs Japanoloog omdat ik op zoek ging naar wijsheid in Japan. Ik vond er adembenemende schoonheid en dito lelijkheid en een esthetiek die mijn leven verrijkt. Ik zocht er naar wijsheid in zen. Ik heb zelfs een poosje gemediteerd in een prachtige zentempel in Kyoto. Het deed vooral pijn. Zen is een combinatie van masochisme en sadomasochisme. Het is een rustige manier om de tijd door te brengen. De combinatie van stilzitten en pijn maakt dat de tijd zich uitklapt en minuten uren duren. In een gehaast jachtig leven kan je op zo’n manier de tijd vertragen. Maar ik wilde de tijd helemaal niet vertragen. Het deed mij vooral pijn en de rust van de meditatie vond ik saai. Jaren later deed ik yoga en dat vond ik veel plezieriger. Daarbij zorg je goed voor je lichaam. Yoga is weldadig voor lichaam en geest. Maar mensen die ‘op zoek zijn’, moeten iets met hun masochisme. Dat zie je ook bij de Iceman-goeroe, Wim Hof. De goeroe van Jensen laat mensen midden in de nacht opstaan en een koude douche nemen. Tijdens een opleidingsweekend moeten mensen in groepjes samen onder de koude douche voor een kwartier. Dat zijn marinierspraktijken. De volgelingen doen het nog ook.
De sunk cost fallacy (fout van reeds gemaakte kosten) is een drogreden waarbij mensen aan een opvatting vast blijven houden of een opinie koesteren terwijl er allang geen goede redenen meer voor zijn, maar omdat ze er al zo veel in geïnvesteerd hebben houden ze eraan vast. Het boek van Jensen is in het geheel zo’n drogreden. Zij somt in het boek tal van bezwaarlijke, onethische, absurde of onlogische opvattingen en praktijken van kundalini yoga op, maar zij heeft er financieel, emotioneel en intellectueel in geïnvesteerd en dus houdt ze er aan vast. De hele onderneming heeft een hoog ‘lekker puh’ gehalte. Ze zet zich af tegen de westerse filosofie; als dan blijkt dat het grote onzin is, houdt ze er toch aan vast. Lekker puh! ‘Ik ben lekker stout, kijk mij eens zelfstandig zijn en autonoom mijn weg kiezen.’
In Jensens boek Go East. Een filosoof reist door de wereld van yoga, mindfulness en spiritualiteit (2015) gaat het over haar persoonlijke zoektocht naar een evenwichtiger leven. Het is een voorbeeld van existentialistische literatuur waarbij oosterse spiritualiteit wordt vergeleken met westerse filosofie. Het boek eindigt ermee dat Jensen zich verder in het pad van kundalini yoga begeeft, dus het kan best zijn dat ze zich met een tulband zal vertonen. Of ze raakt gedesillusioneerd, zet zich af van de hele rimram en schrijft er een boek over dat gegarandeerd een bestseller wordt. Naar dat boek zie ik uit.
Het verschil tussen een filosoof en een goeroe is dat een goeroe met stelligheid pretendeert alle wijsheid in pacht te hebben en grossiert in stellige uitspraken zonder onderbouwing en zonder ruimte voor discussie. Een goeroe verkondigt. Een filosoof daarentegen, bouwt een argumentatie op en staat er altijd voor open om in discussie de argumenten te testen en zo nodig bij te stellen. Bij een goeroe maakt de klederdracht ook deel uit van het imago en bij een filosoof bij mijn weten niet. Stine Jensen loopt als een puber die verliefd is op een jongensband achter haar goeroe en de goeroe van de goeroe aan. Er wordt ook gemediteerd op een foto van de goeroe. De yogadocenten bij wie ik yoga beoefen zijn geen goeroes maar yogadocenten. Prima docenten, maar geen goeroes.
Go East gaat over Jensen, niet over de problemen in de wereld en over het grote onnodige leed. Ik noemde Jensen eerder in dit stuk filosoof, maar dat is onterecht. Een vleesetende filosoof is als een getrouwde vrijgezel. Het is een contradictio in terminis. Filosofie staat immers voor kritische reflectie en wie kritisch reflecteert ziet dat het onnodig toebrengen van leed aan dieren onethisch is en dat veganisme een morele nullijn is. Tijdens haar opleiding tot kundalini fundi krijgt ze te maken met vegetarisch voedsel, maar het had net zo goed halal kunnen zijn. Die empathie waar zij het in haar boek steeds over heeft blijkt niet uit haar dieet.
Go East laat zien dat een academische graad in de wijsbegeerte geen garantie is om niet te verdwalen in het labyrint van de onnozelheid. Kundalini yoga is een oefening in loslaten; van het gezond verstand.
