Fatiha Boudhjahlat (38) is een van de meest opmerkelijke stemmen in het debat over immigratie, identiteit en islam in Frankrijk. Overdag staat zij voor de klas, in haar vrije tijd bestrijdt zij de nieuwste lichting feministen en anti-racisten. Lieden, zegt zij, die overal onrecht zien, maar blind zijn voor onderdrukking als deze iets met een kleur of de islam te maken heeft. Ze werkt aan een boek over de hoofddoek.
Toen zij een jaar of elf was, zou de familie Boudjahlat op vakantie naar Algerije gaan. Haar vader, “een man voor wie opvoeden neerkwam op klappen uitdelen”, maakte voortdurend grapjes. Maar dat goede humeur verborg een duister plan, zo bleek. Eenmaal op de plaats van bestemming verstootte hij Fatiha’s moeder en liet zijn hele gezin achter. Daarna ging hij terug naar huis, in Montbéliard in de Jura, om een nieuw leven met een andere vrouw te beginnen.
Fatiha’s moeder liet het er niet bij zitten. Op het Franse consulaat vroeg zij om nieuwe papieren en reisde haar man vervolgens achterna. Met haar acht kinderen. “Mijn moeder was zo slim om te zeggen dat we onze identiteitskaarten waren verloren”, vertelt Boudhjalat. “Anders hadden ze waarschijnlijk gezegd dat ze niets voor ons konden doen. Daar had mijn vader niet op gerekend, toen we thuis kwamen was hij net onze flat aan het leeg halen. Alle meubels stonden al buiten. Mijn moeder viel flauw toen ze het zag.”
Boudjahlat (38), essayiste, gevreesd twitteraar en lerares geschiedenis in Toulouse, zou een meeslepend boek kunnen schrijven over haar jeugd. Dat gaat ze zeker ook nog eens doen, zegt ze op een terras in het zeer multiculturele stadsdeel Le Mirail, Toulouse. Maar ze wilde niet haar debuut maken met een slachtofferverhaal – dat een heel genre is geworden – maar eerst erkenning als essayiste. Dat lukte haar met het vorig jaar verschenen Le Grand Détournement (‘De Grote Omkering’). Hierin demonstreert ze hoe Franse adepten van de identiteitspolitiek – neo-feministen en andere SJW’s – begrippen als tolerantie, vrijheid en feminisme van hun oorspronkelijke betekenis hebben ontdaan. Momenteel werkt zij aan een boek over de hoofddoek.
Wat voor jeugd heeft u gehad?
“Arm en gewelddadig. We woonden in het oosten van Frankrijk, in Montbéliard. Wij aten vaak in de gaarkeuken van de Restos du Coeur, onze kleren haalden we van de kringloop. Mijn vader werkte wel, maar we waren met erg veel, in heb zeven broers, en de toelagen voor onze studie stak hij in zijn eigen zak. Dat geld was voor een huis in Algerije en hij is drie keer op bedevaart naar Mekka geweest. Mijn vader is zonder meer de meest abjecte persoon die ik ooit in mijn leven heb ontmoet. Een profiteur die niet eens zijn best meer doet om zijn bedoelingen te verbergen. De laatste keer dat hij in Frankrijk was, wilde hij uitzoeken of het gunstig was voor hem om een appartement in Frankrijk te huren en hier zo een paar maanden per jaar te zijn om meer pensioen te ontvangen. Ik heb met hem gebroken, ik hoef hem nooit meer terug te zien.”
Zien uw broers hun vader nog wel?
“Ja, want ouders zijn heilig, wat er ook gebeurt. Mijn broers waren er zelfs op tegen dat mijn moeder een relatie zou hebben of zou trouwen. Dat is de kracht van de traditie die vrouwen onderdrukt. Het enige geluk dat ik heb gehad, was dat ik mijn gang kon gaan omdat mijn vader er niet was. Mijn moeder is een erg intelligente vrouw en heeft mij nooit lastig gevallen met religie.”
Ze vertelt het verhaal onbewogen, het hoofdstuk is afgesloten. “Na de breuk heb ik nog twee keer van mijn vader gehoord. De ene keer schreef hij mij om te vragen of geen stewardess kon worden zodat ik hem geld kon sturen voor een garagebedrijfje dat hij in Algerije had opgezet. De tweede keer stond hij er op dat ik met een neef in Engeland zou trouwen.”
Ze wijst. Vrijwel precies een jaar geleden vond tegenover het terras waar we zitten een wel heel bijzondere afrekening plaats onder lokale caïds, drugsbazen. “De moordenaar had zich vermomd als moslima met een niqaab, een gezichtssluier. Hij duwde een kinderwagen waarin hij een kalasjnikov had verstopt.”
Om ons heen kijken mannen – alleen mannen – naar voetbal. In de korte tijd die we er doorbrengen lopen drie volledige gesluierde vrouwen – met kinderwagens – voorbij. Frankrijk kent sinds 2010 een boerkaverbod, maar een boete wordt zelden uitgedeeld. “Niemand kijkt hier nog van op, maar toch is het goed dat het verbod er is. Want hiermee zeg je als samenleving dat je dit niet wil.”
Dat het islamisme de laatste jaren in Frankrijk veel terreinwinst heeft geboekt, is volgens Boudjahlat meer dan duidelijk. “Le Mirail is een van die stadsdelen waar vrouwen alleen nog buiten komen om boodschappen te doen. En overal is een groeiend aantal erg jonge meisjes met een hoofddoek te zien.”
Kom bij haar niet aan met het argument dat vrouwen in een vrij land nu eenmaal zelf kiezen wat zij dragen en dat dit maar goed is ook. “Die kleine meisjes hebben helemaal niets te willen. Maar ook bij adolescenten en volwassenen die een hoofddoek dragen is het denk ik nooit een echte vrije keuze.”
Waarom zou een hoofddoek geen vrije keus kunnen zijn?
“Wie een hoofddoek draagt, stemt in met de regels: Een vrouw hoort maagd te zijn, zich bescheiden te gedragen en kuisheid te betrachten. In ruil daarvoor krijgt zij de waardering van haar omgeving die zij lief heeft. Wie de hoofddoek afwijst, is – zoals een collega van mij op school laatst een jongetje hoorde zeggen – ‘geen echte vrouw’ – en valt buiten de eigen groep. We hebben het hier dus over chantage, in deze omstandigheden is er geen ruimte is voor een vrije, eerlijke keuze. Ik zie het nu ook bij mijn nichtje Celia van 16 die net een hoofddoek is gaan dragen. Zij is dol op haar vader, mijn broer Hazard, en zij wil het hem naar de zin maken.”
Maar veel vrouwen dragen een hoofddoek om spirituele redenen. Zij zeggen dat ze helemaal niet onderworpen zijn.
“Ja ja, die ken ik, die houding is heel erg hypocriet. Ze willen in de smaak willen vallen bij mannen die eisen dat een echtgenote voldoet aan de drie eisen die ik net noemde, daarom dragen ze die hoofddoek. Tegelijk willen ze profiteren van het vrije leven in een westerse democratie.”
Maar dat kan toch?
“Woorden en symbolen hebben nu eenmaal een betekenis. Je kunt ook niet een t-shirt aandoen met de tekst ‘white power‘ en dan zeggen: mensen, dit is niet wat jullie denken, dit betekent liefde! Niemand zou je geloven en terecht natuurlijk. Een hoofddoek heeft in islamitische landen niets te maken met emancipatie en hier dus ook niet. Wat de draagster daar zelf ook over zegt. Een vrouw met een hoofddoek kan geen feministe zijn.”
Is er dan maar één manier om feministe te zijn? Bestaat er geen islamitisch feminisme?
“Westerse, vaak hoog opgeleide vrouwen die beweren dat er heel veel manieren bestaan om feminist te zijn verraden de vrouwenzaak. Ze zeggen eigenlijk: voor vrouwen met een andere cultuur is het prima zo’n hijab. Met andere woorden, de vrijheid is goed voor hen zelf en en hun dochters, maar de ander kan wel met minder toe. Wat is daar feministisch aan? Als je het patriarchaat bestrijdt, moet je het altijd en overal bestrijden. Welke kleur het ook heeft en in welke cultuur het ook voorkomt.”
U ontketende een grote rel met Rokhaya Diallo, een bekende zwarte activiste in Frankrijk. Zij deed aangifte tegen u omdat u zou hebben opgeroepen haar te verkrachten.
“Dat is te ridicuul voor woorden. Het begon met een tweet van Diallo waarin zij beweert dat vrouwen met een hoofddoek mannen willen zeggen dat hun lichaam niet tot hun beschikking staat. Ik stelde daarop vast dat het lichaam van Diallo dus van iedereen is, omdat zij net als ik haar haren niet bedekt. Dat was ironie, ik nam haar woorden letterlijk! Want hoezo moet je jezelf verbergen om duidelijk te maken dat mannen van je af moeten blijven? Ik moest op het politiebureau uitleggen hoe ik mijn tweet had bedoeld. Een hele ervaring want ik was de enige van mijn familie die nog nooit in aanraking met de politie was geweest.
“Die aangifte tegen mij is niets geworden en nu heb ik op mijn beurt aangifte tegen Diallo gedaan wegens smaad, ik laat het er niet bij. Diallo heeft veel macht en invloed, is veel op TV, alle deuren gaan overal voor haar open. En om mensen te pakken die het niet met haar eens zijn schakelt zij voortdurend justitie in, haar strategie is gebaseerd op intimidatie.”
Waaruit bestaat de invloed van Diallo en haar supporters?
“Ze proberen de betekenis van begrippen als gelijkheid, tolerantie en rechtvaardigheid een nieuwe inhoud geven, op zo’n manier dat het met de oorspronkelijke betekenis niets te maken heeft. Dat is wat ik beschrijf in Le Grand Détournement. Ze slagen er behoorlijk goed in, want het is nu juist vooruitstrevend om te zeggen dat je de hoofddoek prima vindt. Dat is progressief, rebels, subversief, cool, fun! En seksisme is alleen nog een probleem als de mannen die zich er aan schuldig maken wit zijn, Trump bijvoorbeeld is de duivel zelf. Maar als in Parijs bijvoorbeeld dakloze immigranten vrouwen lastig vallen dan stelt een andere bekende ‘feministe’ voor het trottoir op bepaalde plaatsten breder te maken.”
Volgens uw rivalen is het probleem dat Frankrijk een intolerant, racistisch land is dat niet wil accepteren dat niet iedereen hetzelfde is
“Dat is de wereld op zijn kop. Het Franse model spreekt alle burgers aan als individu. Voor de Franse staat ben ik een persoon met rechten en plichten, een burger, niet een lid van een geloofsgemeenschap. Dat is het gekke: mijn tegenstanders vallen juist voortdurend het principe aan dat garandeert dat vrouwen de gelijke zijn van mannen. De feministen die respect eisen voor een godsdienst zijn daarom de nuttige idioten van de islamisten die de republiek, het regime van de vrijheid, proberen te ondermijnen.”
In Gent mogen gemeentelijke scholen vanaf dit jaar de hoofddoek niet meer verbieden. Dat kan alleen als meisjes onder druk worden gezet, volgens onderwijsschepen Elke Decruynaere. ‘Iedereen moet zichzelf kunnen zijn’ zegt zij.
“Iemand die dat zegt is of vreselijk naïef of heel erg dom. Deze meisjes zullen natuurlijk nooit zeggen dat het moet van hun ouders, omdat zij hun vader en moeder niet teleur willen stellen. Zoals Decruynaere zijn er heel veel Europese politici. Uit opportunisme en valse tolerantie dienen ze de belangen van de religieuzen die de baas willen blijven over ‘hun mensen’. Deze Decrynaere denkt waarschijnlijk: ‘Laat ze maar, als zij die hoofddoeken nu eenmaal willen, prima’. Maar je kunt zoals ik zei niet zelf iets willen als je niet eerst de kans krijgt om te ervaren wat autonomie is. Daarom is het hoofddoekverbod op scholen in Frankrijk ook zo goed: echte vrijheid is in dit geval gediend met een verbod.”
Ze denkt dat de reacties op haar zo fel zijn vanwege haar achtergrond. “Ze weten zich met mij geen raad, dat frustreert sommigen kennelijk. Maar toch hebben ze mij ook al racist genoemd hoor.”
Hoe ging dat?
“Dat was tijdens een signeersessie hier in Toulouse door een groepje vrouwen. Ze kwamen de winkel in en riepen dat mijn boek een schande is, dat er geen aandacht aan besteed zou mogen worden. Ik heb ze toen iets verteld over waar ik vandaan kom, hoe het is om op te groeien als vrouw in de Arabische cultuur. Daar hadden die keurige blanke dames die beweren het op te nemen voor verdrukte migranten niet van terug. Ik lust ze rauw dat soort types, kom maar op.”
Boudjahlat staat op, ze wil nog iets laten zien van Le Mirail, de wijk La Reynerie. In april dit jaar gingen in La Reynerie tientallen auto’s in vlammen op. Volgens sommigen was de dood in een politiecel van iemand uit de buurt de aanleiding voor de uitbarsting waar de nationale media nauwelijks aandacht aan hebben besteed. Anderen beweren dat het kwam door een uit de hand gelopen aanhouding van een vrouw met niqaab door de politie.
“Hoe het zit doet er ook niet toe”, zegt Boudjahlat, terwijl we zijn aangekomen bij de flat waar zij als student woonde. Alle rolluiken van het gebouw zijn dicht. Dit collège werd gesloten omdat er alleen nog maar migrantenkinderen zaten. “Een uitstekende beslissing”, denkt Boudjahlat, “nu nemen alle leerlingen de bus om zo naar een meer gemengde school in een andere wijk te gaan.”
La Reynerie werd in de jaren zestig en zeventig gebouwd voor de medewerkers van vliegtuigbouwer Airbus, dat Toulouse als voornaamste basis heeft. Balkons die ondanks de komst van de kabel nog veel zijn voorzien van schotelantennes worden massaal gebruikt als opslagruimte. Hier en daar hangen gifgroene of paarse tapijtjes over de balustrade.
Het is tijd dat clichés over dit soort buurten eens worden opgeruimd, denkt Boudjahlat. Zoals het idee dat de Franse overheid achterstandswijken in de steek zou laten en dat bewoners er gevangen zouden zitten. “Als ze willen kunnen de bewoners hier zo weg! Maar er zijn maar weinig die ergens meer huur willen betalen en hier zijn de appartementen groot en goedkoop. Dus blijven ze en gaan ze ondertussen door met klagen.”
Thuis aan de keukentafel komt het gesprek op haar zeven broers – “erg handig als je moet verhuizen” lacht ze. Mohamed, de oudste, omschrijft ze als een klassieke moslim. Hij is gescheiden en hertrouwd met een nicht in de tweede graad uit Algerije. De tweede broer, Lahouari, ook een gewone moslim, was het favoriete doelwit van vader Boudjahlat die hem een keer achterna zat met een bijl. De derde broer, Bachir, is nu Jehovagetuige en doet het erg goed bij de Peugeot-fabriek in Montbéliard. Nummer vier, Merouane, zat veertien jaar in de gevangenis, voor drie misdrijven. “Bij de laatste keer heb ik een goed woordje voor hem gedaan in de rechtszaal, ik dacht hem te helpen door te vertellen hoe het vroeger bij ons was. Hij kon het niet waarderen, keek mij alleen maar heel erg boos aan omdat ik de vuile was buiten hing.”
Dan is er nog Hazard (“erg aardig”) die net als trouwens Merouane salafist is geworden. Kamel tenslotte (“vroom en erg intelligent”) is jongerenwerker en blinkt uit met schaken en boksen.
Alleen Mohamed en Kamel voelen zich ondubbelzinnig Frans. De overige vijf krijgen iets positiefs over Frankrijk moeilijk over hun lippen. “Dat komt voor hen al snel neer op het verraden van Algerije. Maar hun liefde blijft zonder bewijzen, het is een pose, ze gaan er alleen vaker naar toe omdat vliegen nu zo goedkoop is. Hazard zette nooit een voet op Algerijnse bodem zolang hij dienstplichtig was. De Algerijnse nationaliteit namen ze pas aan toen de prijs van een visum werd verhoogd naar 80 euro.”
Zelf begrijpt zij de gevoelens niet voor een land dat je alleen kent van vakantie. Ook de term ‘wortels’ ergert haar. “Het gaat niet om onze wortels of onze ‘bodem’ die uiteindelijk een dode boom is. Wat telt is de keuze om van Frankrijk je thuis te maken, de keuze om hier bij te horen.”
Hoe moet het nu verder? Het lijkt er op dat veel mensen het debat over integratie en immigratie na zoveel jaren behoorlijk zat zijn.
“Ik ben erg somber over de toekomst. Het is waar dat er een grote vermoeidheid heerst, men weet het nu wel. Een meerderheid zegt nu: ‘Goed, laat ze nou maar met die islam en hun hoofddoeken. Ze zoeken het maar uit, laten we elk in onze eigen hoek leven en ons niet meer met elkaar bemoeien’. Zo stevenen we af op een vorm van apartheid. En dan gaat de grote wens van alle soorten identitairen – islamisten, extreem-rechtse etno-nationalisten en bepaalde anti-racisten – in vervulling.”
