Als columnist lucht het enorm op om politici, BN’ers en instituties de maat te nemen (god weet, ze verdienen het), het is verrijkend om in een ander land te wonen (ja, ook in Duitsland) – om gewoontes te leren kennen en daarover te schrijven, en het is kalmerend om de waan van de dag te ontvluchten en met de wifi uit recensies over boeken te schrijven of vertaalwerk te doen. Maar het was de documentaire ‘PARADOGMA’ van Marijn Poels, waaraan ik een kleine bijdrage heb geleverd (ik ben er in te zien en heb tijdens heel wat ‘Tassen Kaffee’ meegedacht over de vragen die hij erin stelt), waardoor er iets aan het ‘gevoels-assortiment’ van mijn werk is bijgekomen: schaamteloze hoop.
Rond de laatste jaarwisseling wist ik Poels, die toen in dezelfde buurt in Berlijn woonde, ervan te overtuigen dat hij mee moest naar de omstreden Canadese psycholoog Jordan Peterson, een hoogleraar die tegen de ideologische indoctrinatie op universiteiten strijdt. Peterson was een paar dagen in Amsterdam en ik mocht hem voor een artikel spreken over zijn online YouTube succes, zijn boek ’12 Rules for Life’ en het (achteraf teleurstellende) evenement van de Nederlandse Leeuw waar hij sprak. Dat artikel is er nooit gekomen. Niet alleen omdat ik al een recensie van het boek schreef en internet (nog altijd) uit zijn voegen barst van details over de man, maar vooral omdat de camera’s van Poels en zijn bedachtzame rechterhand Volker M. Schmidt (samen ‘Hase und Schildkröte Producties’) die hele ontmoeting een kwartslag draaide.
Peterson werd een figuur in een veel groter verhaal, een verhaal waar Poels al sinds het uitbrengen van zijn vorige film, de klimaat-kritische documentaire The Uncertainty Has Settled (februari 2017), aan werkte – en die in de kern zou gaan over de gevolgen van die film. In plaats van festivals aflopen (zoals hij gewend was), stroomde zijn email-box maandenlang vol met dreigementen en afwijzingen. Poels vroeg zich steeds meer af waarom andersdenkenden (en de mensen die hen een podium geven) in onze democratie in toenemende mate worden verketterd om hun ideeën en als ‘nazi’ en ‘complotdenker’ worden weggezet. Waarom bepaalde ideeën ‘gevaarlijk’ zouden zijn. Zoals die van de geïnterviewde experts, boeren en wetenschapsfilosofen in The Uncertainty Has Settled en in deze nieuwste film de ideeën van (o.a.) Jordan Peterson en ‘de gevaarlijkste filosoof op aarde’: de Russische Alexandr Dugin.
In PARADOGMA – deel 2 van een trilogie – gaat Poels dieper in op het fenomeen verkettering, hij vraagt zich ook af waarom grappen steeds moeilijker liggen (en spreekt daarover met komieken), wat het mechanisme is achter de tirannie van de ‘meerderheidsmening’. En welke psychologische factoren een rol spelen in de bescherming van ons gevoel dat vaak vermomd als ‘de waarheid’ onze ratio uitschakelt. En wat de gevolgen kunnen zijn als mensen niet meer luisteren.
Vorige week was de pre-screening van PARADOGMA in Potsdam, een plaatsje vlak buiten Berlijn – voor journalisten en ondersteuners van de film. Er waren enkele ondernemers uit Nederland overgevlogen, dorpsgenoten van Poels (hij woont sinds deze zomer buiten de stad, hetgeen mooie beelden oplevert in de film) en mensen uit de cast, waaronder de erudiete Duitse beurshandelaar en schrijver Dirk Müller, die in de film uitgebreid aan het woord komt (en daarna het podium besprong: “Een meesterwerk, (…) een stap in de richting om weer met elkaar te praten”.
Het is Poels en Schmidt gelukt om de complexe thema’s – polarisatie, conformisme in de journalistiek, intolerantie voor andersdenkenden – zichtbaar te maken en uit de sfeer van de alternatieve media te trekken, uit het diepgevroren debat-circuit, waar zeggen dat ‘vrijheden onder vuur liggen’ meestal reden is voor nog meer schouderophalen, opmerkingen over ‘doemdenken’ en ‘rechts in de kaart spelen’. Een sfeer waarin niemand ooit van gedachten verandert over iets. PARADOGMA heeft die potentie wél. Hoe kan dat?
Het is vanwege de ’closeness-distance dance’ die Poels feilloos beheerst, dat het gelukt is het onderwerp op een hoger plan te tillen – vanuit het donker van de zaal, via de foyer naar buiten, naar de huiskamers en kantoorborrels. Denk ik, hoop ik. Na de voorstelling vorige week zaten mensen in ieder geval zichtbaar te verwerken wat ze gezien hadden. “Zeer onder de indruk,” hoorde ik links en rechts. En: “Ik moet dit met mijn vrienden kijken. Dan begrijpen ze misschien wél waar ik vandaan kom.”
Misschien is het Poels’ ervaring van ruim 50 films maken over onrecht en armoede in de Derde Wereld waardoor hij heeft geleerd hoe je ‘ver van je bed’ dichterbij haalt, of misschien was zijn persoonlijke betrokkenheid (die hij eigenlijk links laat liggen in de film) bij het thema waardoor je geen seconde denkt: een probleem uit vele.
En dichtbij komt het. Een jonge Duitse vrouw die haar collega’s The Uncertainty Has Settled had laten zien op haar werk werd ontslagen, vertelde ze me na afloop van de pre-screening. Maar ze had nergens spijt van. In een rieten mand had ze een paar flessen sekt meegenomen: “om de nieuwe film te vieren.”
Het is vanwege haar, de inspirerende ondernemers die Poels financieel steunen (ik ben overigens niet betaald voor deze film) en de mensen die in de film openhartig en eerlijk zijn – en samen zo ongelofelijk veel weten – dat er een soort ’going to the well’ gevoel overblijft. Ik denk inderdaad dat Poels een gezamenlijk drinkplaats voor de geest wilde maken, van waaruit onenigheid weer leuk wordt en ongevaarlijk blijkt. Waar samen vuur maken, grappen en praten de weg terug is. En ik denk dat hij in die opzet geslaagd is – ook al komt vast niet iedereen meteen drinken. Dorst krijgen ze vanzelf wel.
. Zaterdag 29 September 18.45 uur eerste Nederlandse voorvertoning #PARADOGMA in Maastricht / @DocFest_eu (Engels ondertiteld) met Q&A. Iedereen welkom! RT helpt enorm!https://t.co/ct6VtPe6iK
Tickets via: https://t.co/9Eoe6UeC8g
— Marijn Poels (@marijn_poels) 24 september 2018
