Als je de tien geboden respecteert dan garandeert de Bijbel dat je gelukkig wordt. “Neem waar dat gij ze doet, opdat het u welga”. (Deuteronomium 6) Tegenwoordig slaan we de tien geboden uit gemakzucht liever over en springen direct naar het 11e gebod dat we helemaal zelf hebben bedacht: gij zult gelukkig zijn! Ongelukkig zijn is voor losers en mocht je durven toegeven dat het niet zo goed gaat, dan kan je rekenen op een bezorgde blik met de vraag: “Zou je niet eens met iemand gaan praten?”
Ik werk momenteel als psychiater bij de crisisdienst, bedoeld voor mensen met ernstig en acuut psychisch lijden. Naast patiënten met ernstige psychiatrische problematiek valt het ook op dat mensen zich melden als ze ‘niet gelukkig’ zijn omdat ze bijvoorbeeld net een kind hebben gekregen of omdat hun relatie is verbroken. Ze zijn dan zo geschrokken van normale emoties, passend bij volstrekt normale gebeurtenissen, dat wij moeten uitleggen dat verdriet, woede en somberheid nou eenmaal bij het leven horen. Zeker als je door een schreeuwende zuigeling niet genoeg slaap krijgt of als je vriendin is vreemdgegaan.
Ik ben opgegroeid in de jaren ’70-’80, toen zwartgalligheid nog gewoon mocht en New Wave en The Cure uiting gaven aan onze diepste donkere zielenroerselen. Het lijkt me vreselijk om jong te zijn in een tijd waarin je er niet bij hoort als je af en toe somber of kwaad bent en negatieve emoties zelfs gemedicaliseerd worden als je niet oppast.
Vorige week kwam het World Happiness Report uit. Dit drakerige rapport van de Verenigde Naties, in samenwerking met de Ernesto Illy Foundation (inderdaad, die van de koffie), verscheen voor het eerst in 2012 en meet het geluk van mensen in meer dan 150 landen.
De vraag is of het überhaupt mogelijk is om ‘geluk’ als universele uitkomstmaat te hanteren.
Als psychiater moet je vaak met vragenlijsten werken, aangezien we iemands gevoelsleven nog steeds niet in het bloed of op een scan kunnen detecteren. Maar we zijn ons als beroepsgroep terdege bewust van het feit dat deze manier van meten vaak lastig en onbetrouwbaar kan zijn. ‘Hoe is het de afgelopen drie dagen met uw stemming geweest? Heeft u zich somber gevoeld? Zo ja, heeft u ook een gevoel van moedeloosheid of hopeloosheid’ zijn eigenlijk onmogelijke vragen. Emoties en de bijbehorende gedachtes fluctueren over de dag, hangen samen met wat je doet, wie je tegenkomt en niet te vergeten allerlei lichamelijke aspecten, zoals hormonale schommelingen of je eetpatroon. Daarbij is het nog maar de vraag of het mogelijk is om ‘buiten jezelf te treden’ en een ‘gemiddeld gevoel’ aan te geven zoals de vragenlijst van je verwacht.
Het wereldwijde onderzoek naar geluk gebruikt ook vragenlijstjes die niet zouden misstaan in de rubriek ‘innerlijke schoonheid’ in de Linda of de Libelle. Zo wordt mensen gevraagd om zich een ladder in te beelden waarbij de treden van 0 tot 10 zijn genummerd. De hoogste trede staat voor het best denkbare leven dat je kan hebben en de laagste uiteraard voor de slechtste versie. De vraag is: op welke trede sta je op dit moment? Nog meer methodologische parels: ben je tevreden met de mate van keuzevrijheid in je leven, of glimlachte je gister veel?
Finland blijkt op dit moment als gelukkigste land uit de bus te komen. Dat verbaast mij persoonlijk dan weer omdat ik uit eigen ervaring weet dat de koude en duisternis een buitengewoon belabberd effect op je welbevinden hebben en de mensen daar opvallend juist weinig lachen tenzij het midzomer is en de zon een paar weken nauwelijks meer ondergaat.
De onderzoekers concluderen ook dat de meest gelukkige landen de meeste immigranten hebben opgenomen die op hun beurt ook weer heel erg gelukkig blijken te zijn. Het feest kan niet op en het rapport concludeert dan ook:
“My gold cannot be your gold. But happiness, unlike gold, can be created for all, and can be shared without being scarce for those who give. It even grows as it is shared.”
Kortom, als we maar hard onze best doen om gelukkig te zijn dan verdwijnen alle maatschappelijke problemen als sneeuw voor de zon en blijkt de wereld zó maakbaar dat we de tien geboden inderdaad niet meer nodig hebben.
Het schijnt politici trouwens ook goed uit te komen als mensen zich gelukkig wanen, want hoe gelukkiger de bevolking hoe groter de kans dat de zittende regering weer wordt herkozen.
