Schaf de Eerste Kamer toch gewoon helemaal af. Het is “stratego voor partijbesturen”, waar kiezers niets over te zeggen hebben. “Dat wakkert anti-establishmentgevoelens aan, en terecht. Mensen vinden dat ze niets te zeggen hebben en dat klopt. Het is een partijkartel op poten.” Dat is de boodschap van Wim Voermans, hoogleraar Staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden.
Het probleem van de Eerste Kamer, zegt Voermans, is dat hij twee dingen tegelijk probeert te zijn: een juridische instelling die wetten test, en een politieke instelling waar gedebatteerd wordt. Maar daardoor is de Eerste Kamer geen van beide. “Ze hangen er een gordijn voor dat ze naar de kwaliteit van wetten kijken, maar er zitten maar weinig juristen in.” De Eerste Kamer heeft dezelfde discussies en dezelfde verhoudingen als de Tweede Kamer. Een partij die in de Tweede Kamer tegen een wet heeft gestemd, omdat ze tegen de plannen is, zal in de Eerste Kamer niet ineens voor stemmen wanneer de tekst van de wet juridisch gezien klopt.
Op die discussies in de Eerste Kamer hebben burgers veel minder invloed. Partijen bepalen de kandidaten, partijpolitici kiezen de senatoren. “Als kiezer heb je nul controle. Je moet lid van een partij zijn om nog enige invloed uit te oefenen. Het is een feestje van partijen die geen leden meer hebben, want de partijen lopen leeg. Het is niet uit te leggen.”
Voermans ziet twee mogelijke oplossingen. Als de Eerste Kamer politiek moet zijn, kan een districtenstelsel helpen. Inwoners van bijvoorbeeld Friesland kunnen dan rechtstreeks kiezen wie namens hun provincie naar Den Haag gaan om de regering te controleren. Of maak er een juridische instelling van, met rechters die getraind zijn om de kwaliteit van wetten te controleren. Voermans: “Dat heet een Constitutioneel Hof. Òf je doet politiek òf je doet het niet. Wij hinken nu op twee gedachten.”
De Provinciale Staten stemmen op 27 mei voor de Eerste Kamer. Forum voor Democratie wordt vrijwel zeker de grootste partij in de senaat. De coalitie verliest de meerderheid, maar de partijen kunnen elkaar via strategisch stemmen wel helpen om de schade te beperken. Dat is te regisseren, maar het moet ook niet overschat worden, zegt Voermans. “Stel dat je als D66 tegen een Statenlid in Drenthe zegt: jij gaat SGP stemmen. Het kan zijn dat het Statenlid dan zegt: ben je helemaal van de ratten besnuffeld, we zijn meer dan stemvee. Daar is diplomatie van de hogere soort voor nodig.”
Bovendien heeft elke partij eigen belangen. De partner van nu kan na de volgende Kamerverkiezingen de tegenstander zijn. Afspraken zijn beperkt houdbaar. Voermans: “Als je nu iets weggeeft en denkt dat je er later iets voor terug zal krijgen, moet je echt terug naar school.”
Anp
