De Nederlandse overheid heeft ambitieuze plannen met windenergie. De belastingbetaler staat garant voor de SDE+ subsidie die voor 2019 alleen al 10 miljard euro bedraagt. Is de burger opgewassen tegen de enorme belangen die met die klimaatmiljarden gemoeid zijn?
Bedrijven, boeren en overheden kunnen er allemaal van profiteren. En de GroenLinks stemmende stadsbewoner zal nooit geconfronteerd worden met een windturbine in zijn achtertuin. Het zijn vooral de bewoners van de landelijke gebieden die opdraaien voor de gevolgen van de klimaatlobby. Ook het rustieke Land van Heusden en Altena in Noord-Brabant ontkomt er niet aan. In de dorpen Heesbeen (180 inwoners) en Doeveren (75 inwoners) wil het bedrijf Renewable Energy Factory drie windturbines plaatsen langs de Bergsche Maas. Enorme bouwwerken die – de spanwijdte van de rotorbladen meegerekend – maar liefst 210 meter hoog op zullen rijzen uit het landschap. De plannen stuiten op forse weerstand bij de bevolking en zullen door de inzet van enkele vastberaden ondernemers waarschijnlijk niet door kunnen gaan. Kunstenaar en ondernemer Jeroen Verhoeven, wiens werk zelfs in het New Yorkse Museum of Modern Art was te zien, is de drijvende kracht van de actiegroep Energie Gezond.
Het eerste wat volgens hem in de rotorbladen van de windturbines wordt vermalen is het elementaire fatsoen: “De klimaatdoelen worden er keihard doorgedrukt.”
Het gemeentebestuur van de gemeente Heusden is gelukkig bereid om goed naar de burgers te luisteren. Maar Verhoeven ziet het vaak anders. In de buurgemeente Waalwijk is dat al een stuk minder. In Venlo zouden maar liefst twaalf huizen onteigend worden om plaats te maken voor windturbines. Daar probeert de gemeenteraad een stokje te steken voor de plannen van de provincie. Verhoeven merkt dat de provincies de druk op de gemeentes opvoeren om werk te maken van de klimaatdoelen.
En dan is er de perverse prikkel van de subsidiemiljoenen: boeren die een windmolen op hun land plaatsen, kunnen maar liefst 60 tot 80 duizend euro per jaar opstrijken. Maar ook voor gemeenten kunnen de financiële voordelen bijzonder aantrekkelijk zijn. Volgens Verhoeven is de huidige subsidieregeling een recept voor kortzichtig beleid: “Als de overheid nu eerst geld beschikbaar zou stellen voor onderzoek en visievorming zouden gemeentes met zinvol beleid kunnen komen dat ook duurzaam is op de lange termijn. Er is vaak zelfs over elementaire zaken als de gemiddelde windkracht en het rendement van de turbines nauwelijks kennis aanwezig.”
Niet alleen wetenschappelijke kennis is ver te zoeken. Als het om duurzaamheid gaat, lijkt de esthetiek ook geen enkele rol meer te spelen en dat gaat de kunstenaar aan het hart. “Wat betekent dit voor de schoonheid van het landschap en voor het leven van mensen die hier wonen? In elk aspect van ons leven speelt esthetiek een rol; in onze kleding, onze huizen en openbare gebouwen, maar zodra het om duurzaamheid gaat, is alles geoorloofd.”
Waar verrassend weinig duidelijkheid over bestaat, is de afstand die de windturbines moeten hebben van huizen. Daar zijn geen eenduidige, landelijke regels voor. In dit project zal één gezin onteigend moeten worden omdat het huis te dichtbij staat. Maar voor andere bewoners geldt dat de turbines – gemeten vanaf de paal – op slechts enkele honderden meters afstand komen te staan. Als je meet vanaf de punt van de rotorbladen kom je in enkele gevallen op 290 meter uit. Voor sommige huiseigenaren is er een compensatie mogelijk van 15.000 tot 20.000 euro. Maar wie weet hoe groot de economische schade zal zijn voor de omgeving op lange termijn en wat zijn de gevolgen voor de waarde van het vastgoed en het woongenot?
De campagne in Doeveren en Heesbeen is om een aantal redenen succesvol. Energie Gezond laat niet alleen protest horen, maar is bereid tot een compromis. Ze denken mee over een alternatieve locatie waar burgers minder overlast ondervinden van de windturbines. De protesterende burgers werken nu ook samen met de gemeente aan een ‘windvisie’ en doen mee in het ‘klimaatplein’ van de gemeente Heusden.
Minstens zo belangrijk is dossierkennis. Verhoeven heeft zich grondig verdiept in werkelijk elke vorm van regelgeving die de bouw van de turbines zou kunnen voorkomen. Het belangrijkste bezwaar betreft de geluidsoverlast. Het permanente, zoemende geluid van de rotorbladen levert gezondheidsrisico’s op voor mensen met hartritmestoornissen. Dit is ook door de projectontwikkelaar erkend. Een tweede bezwaar is dat de luchtmacht oefenvluchten uitvoert bij de Bergsche Maas. De bouw van windmolens zou kunnen leiden tot verkleining van het oefengebied. De actiegroep verdiepte zich in de bepalingen voor het beschermde stadsgezicht van het vestingstadje Heusden dat op de nominatie staat voor de status van UNESCO-werelderfgoed en op slechts anderhalve kilometer afstand ligt van de locatie. Er mag binnen een straal van twee kilometer geen hoogbouw komen, schrijven de regels voor.
Verhoeven heeft al zo’n 13.000 euro eigen geld gestoken in onderzoek en het inkopen van expertise. Zo bleek dat de dijk van de Bergsche Maas in slechte conditie verkeert en dat het dus niet verstandig is daar drie grote trillende machines naast te zetten. Er is zelfs gekeken naar de geplande radartoren van defensie in Herwijnen. De afstand is hemelsbreed zo’n vijftien kilometer en defensie bepaalt dat er binnen deze afstand geen windturbines mogen staan. Verhoeven gaat ervan uit dat er voldoende gegronde bezwaren en alternatieve locaties zijn om de bouw van de windturbines te blokkeren. Aan het einde van het jaar zal de definitieve beslissing genomen worden.
De energietransitie is nog maar net begonnen en nu al wordt de enorme schade zichtbaar die vooral windenergie aanricht in het landschap en in de levens van mensen. De wens van overheden en bedrijven om optimaal te profiteren van miljarden euro’s aan subsidiegeld zal, zo valt te vrezen, niet altijd het beste in mensen naar boven halen. Het vereist burgerzin, liefde voor het landschap en een creatieve onverzettelijkheid om daar weerstand tegen te bieden. Maar waar vind je dat nog? Nou ja, in ieder geval in een paar kleine Brabantse dorpen aan de Bergsche Maas. Mogen er velen volgen.
Edit: eerder stond in dit artikel dat Heusden reeds UNESCO-werelderfgoed is, maar dat is (nog) niet zo, Heusden is alleen genomineerd daarvoor.
