De waarden van de Verlichting zijn in gevaar. Niet alleen wegens de islam, maar evenzeer door de populistische stromingen in het Westen. Populisme is in zekere zin de verkeerde reactie op de islamitische invasie in het Westen. Lezers van mijn eerdere bijdragen weten dat het mij niet gaat om kritiek op de islam, maar om de onverenigbaarheid van de islam met onze Europese, verlichte waarden. Een gescheiden ontwikkeling zou om die reden gunstiger zijn voor zowel de islamitische landen als voor Europa. Europa wordt dan niet gedwongen afstand te doen van de waarden die ons zo dierbaar zijn. Bovendien zou een moslimvrij Europa goed kunnen samenwerken met het Midden-Oosten. Sterker nog: hier kunnen twee nieuwe grootmachten ontstaan die de ethiek in de wereldpolitiek versterken en bewaken.
Door de rest van de wereld wordt Europa gezien als de bakermat van de mensenrechten. Als een veilig, stabiel en welvarend werelddeel, van waaruit nieuwe ideeën voortkomen. Populisme en de massa-immigratie verstoren dit evenwicht. Volgens de Turkse schrijfster Elif Shafak, een bekende activiste voor mensenrechten in het Midden-Oosten en voor vrouwenemancipatie, gaan wereldwijd emoties meer en meer de politiek bepalen, ten koste van rationeel overleg. De politieke machthebbers en linkse intellectuelen kijken om die reden denigrerend naar de populisten die het volk weten mee te slepen.
Binnen de Europese Unie weet men geen raad met de opkomst van populistische partijen met als gevolg dat de EU meer en meer gaat lijken op een imperialistische macht die haar wil oplegt zonder democratisch overleg. De resultaten van referenda worden botweg genegeerd. De machthebbers en de betweterige intellectuelen voelen zich verheven boven het volk. Ondertussen is het de gewone man en vrouw die in hun wijk de gevolgen ondervinden van de massa-immigratie, met jonge vrouwen als voornaamste slachtoffers. De terreur in de zwembaden is er een triest voorbeeld van.
De arbeidersklasse is nooit eerder zo verraden geweest door de eigen socialistische partijen. Met dank aan al die salonsocialisten die een grote mond opzetten in de politiek, in het onderwijs en in andere maatschappelijke instellingen. Door die denigrerende houding van de zogenaamde politieke en intellectuele ‘elite’ werd de afstand tussen de politiek en het volk steeds groter. De populisten sprongen met succes in dit vacuüm. Populisten pretenderen te spreken in naam van het volk, tegen de elite in. Hier ligt precies de fout: de elite is broodnodig in een democratie. De elite heeft de opdracht de waarden van de Verlichting met alle kracht te bewaken. We moeten daarom precies bepalen wat met elite wordt bedoeld.
De echte, in onze beschaving broodnodige elite moet de bewaker zijn van de waarden waarop onze beschaving is gefundeerd. Vooral in dit digitale tijdperk is er te weinig diepgaande kennis en nog minder wijsheid. De mensen krijgen over alles en nog wat aan informatie aangeboden. Ze hebben kennis, maar missen inzicht. Populisme is meestal een anti-intellectuele beweging. Dat is begrijpelijk omdat de gevestigde politiek geteisterd wordt door pseudo-intellectuelen, bij wie het wegkijken de norm is geworden.
Met twee voorbeelden wil ik verduidelijken waarvoor de ware elite een strijd moet voeren:
Mag een ambtenaar een kruisje of een keppel dragen? Natuurlijk, want tolerantie is een belangrijke waarde van de Verlichting. Mag een ambtenaar een hoofddoek dragen? Neen, want dat staat symbool voor de onderdrukking van de vrouw.
Is er vrijheid van onderwijs? Natuurlijk, want vrije meningsuiting en kritisch denken zijn cruciale waarden van de Verlichting. Is islamitisch onderwijs toegestaan? Neen, want dit onderwijs is gebaseerd op de Koran die aanzet tot haat en geweld tegen joden, ongelovigen en afvalligen.
De ‘elite’ die de logica van deze twee voorbeelden loochent is ofwel intellectueel onvoldoende begaafd ofwel is ze te laf om op te komen voor de meest wezenlijke waarden van de Verlichting.
(Deze tekst is opgedragen aan Arie Slob, minister van onderwijs.)
