Het is slecht voorstelbaar dat Ruud Koopmans speciaal voor deze bijeenkomst naar Den Haag is gekomen. Koopmans werkt immers in Berlijn en in de Haagse Kloosterkerk zitten deze donderdagavond maar zo’n vijftig mensen. Het lijkt erg veel eer dat de hoogleraar deze reis alleen voor dit gezelschap heeft gemaakt. We zijn deze avond bij de Van Mierlostichting, het wetenschappelijk bureau van D66, waar Koopmans zal spreken over de vraag of D66 een middenpartij is of een club van kosmopolieten. Het antwoord op die vraag is al snel duidelijk, net als het feit dat D66 hier niets aan gaat veranderen.
De inleider meldt dat D66 zich zorgen maakt over de tweedeling in de samenleving. Hij meldt dat ook fractievoorzitter Rob Jetten zich al eens over deze kwestie heeft uitgesproken. D66 wil de tweedeling tegengaan, met name via het onderwijs. Toch wringt het, weet de inleider, en daarom is Koopmans van stal gehaald om D66 te verlichten met zijn inzichten. D66 is immers een partij van hoger opgeleiden met veel vertrouwen in de politiek en niet van lager opgeleiden die dat vertrouwen regelmatig ontberen.
Koopmans vertelt dat fundamentele maatschappelijke tegenstellingen bepalend zijn voor de vorming van politieke partijen. De nieuwste tegenstelling heet globalisering. Er zijn mensen die hiervan profiteren en mensen die er slechter van worden. Het gaat om drie dimensies. Ten eerste economie: sommige mensen hebben economisch profijt van globalisering en anderen niet. Ten tweede cultuur: mensen verschillen in hun meningen over migratie en diversiteit. Ten derde politiek: mensen verschillen in hun evaluatie van de machtsverschuiving van de natiestaat naar bijvoorbeeld de EU.
De meningen van mensen over cultuur en politiek gaan vaak samen, weet Koopmans. Als mensen kritisch zijn over migratie en diversiteit, zijn ze dat vaak óók over de EU. Kosmopolieten zijn juist positief over beide. Tegelijk kunnen mensen economisch links of rechts zijn. Zo ontstaan in theorie vier verschillende combinaties van standpunten, maar politieke partijen hebben maar drie van deze combinaties in de aanbieding. Kiezers die economisch links zijn, én kritisch over migratie en de EU, worden door bestaande partijen niet of nauwelijks bediend. Linkse politici en partijleden die vaak het kosmopolitisme omarmen kunnen zich vaak slecht inleven in mensen die dat niet doen.
Als je niets aan dit probleem doet, denkt Koopmans, wordt een deel van de bevolking blijvend slecht vertegenwoordigd. Partijen laten een groot electoraat liggen. Vooral populistische partijen profiteren daarvan. Trump heeft wat dat betreft een schot voor open doel gescoord. Je kunt over hem klagen, maar je moet dan ook klagen over de politici die dat gat hebben laten vallen. D66 vult dit gat in ieder geval niet in. Onder Pechtold werd D66 steeds meer een partij voor kosmopolieten. Dit is niet logisch want GroenLinks vist ook in deze vijver en dat is een partij waar kosmopolieten van oudsher beter bij passen.
Volgens Koopmans hoeft D66 geen PVV te worden, maar enige reflectie op de eigen koers zou wel welkom zijn. Zo zou D66 een andere houding aan kunnen nemen over de Nederlandse identiteit. D66 suggereert dat deze niet bestaat maar dat klopt niet: universalistische waarden zoals de scheiding van kerk en staat en de gelijkheid van man en vrouw zijn in Nederland belangrijk. Het is prima om daar trots op te zijn. Het is raar dat D66 niet kritisch is over de islam terwijl die wel degelijk problemen met zich meebrengt, net als dat D66 niet kritisch is over de EU terwijl die echt niet altijd democratische winst brengt.
Annelien Bredenoord mag reageren. Zij is best belangrijk bij D66: ze is fractievoorzitter in de Senaat. Ze komt met een algemeen verhaal. D66 is volgens haar niet links en niet rechts en laat zien dat een middenpartij ook kosmopolitisch kan zijn. Je ontkomt er volgens Bredenoord niet aan om internationaal te denken. D66 komt op voor gemarginaliseerde groepen als LHBT’s en mensen met een migratieachtergrond. Dat laat zien dat de partij er voor iedereen is. D66 steunt ook voorstellen die niet per se leuk zijn voor de eigen achterban zoals het leenstelsel en het afbouwen van de hypotheekrenteaftrek.
Meerdere mensen in het publiek constateren hardop dat Bredenoord niet ingaat op de punten van Koopmans. Hij probeert het nog eens: D66 praat altijd ‘met een toontje’ tegen mensen die klagen over migratie, maar er zijn mede door migratie wel degelijk problemen op bijvoorbeeld de woningmarkt, de islam schuurt wel degelijk met iets als LHBT-rechten en de burka is een symbool van vrouwenonderdrukking. D66 heeft het er liever niet over. Volgens Koopmans moeten we begrijpen waarom mensen op populistische partijen stemmen. Dat zijn echt niet allemaal verstokte racisten.
Een partij op links zou zich om deze mensen moeten bekommeren, denkt Koopmans. Bredenoord wil wel erkennen dat culturele verschillen kunnen schuren, maar wat dat voor D66 betekent laat ze verder voor wat het is. Drie aanwezigen zeggen ondertussen hardop dat het tijd is voor meer schurende discussies bij D66. Niemand stelt de vraag wat dat bij deze partij in hemelsnaam zou moeten opleveren.
