De heren de Mos en Guernaoui, wethouders van de Groep de Mos in Den Haag, zijn zich te weinig bewust geweest van de macht en carrièredrift van hun ambtenaren. Ambtenaren zien namelijk alles en er wordt de hele dag over alles met elkaar gepraat bij de koffieautomaat. ‘Informatie delen’ is dus een wezenlijk onderdeel van het ‘werk’.
Tientallen jaren zijn wethouders van de gevestigde partijen als PvdA, CDA en VVD makkelijk weggekomen met de werkwijze waar de Haagse wethouders van groep de Mos nu van worden beschuldigd. Het ‘verkopen’ van vergunningen, doorspelen van bouwplannen aan vastgoedspeculanten, gemeentelijke bezittingen onderhands verkopen aan bevriende partijen is allemaal volstrekt gebruikelijk in gemeenteland. Waarom komen wethouders van de gevestigde partijen er vaak wel mee weg en staan de wethouders van deze nieuwe partij zo in de spotlights?
Om die vraag te beantwoorden kijken we eerst eens naar hoe loopbanen zich ontwikkelen op hoger ambtelijk niveau. Een veelgebruikte manier voor hogere ambtenaren om versneld carrière te maken is via de politieke lijn. Dat is voor deze groep namelijk de meest betrouwbare en snelste route. Politici zijn door hun kwetsbare positie makkelijk te manipuleren en hebben de macht om baantjes te verdelen. Het werkt als volgt; laten we het hypothetische voorbeeld nemen van een dubieus verleende nachtvergunning door een PvdA wethouder aan een bevriende relatie. Er is altijd minimaal één ambtenaar waarbij dit moet opvallen. Die ambtenaar heeft dan de volgende opties:
1. Hij gaat ermee naar de vertrouwenspersoon en doet melding van belangenverstrengeling dan wel corruptie. Gevolg is dat hij bij alle volgende PvdA wethouders kansloos is voor promotie en waarschijnlijk ook bij alle wethouders die in een coalitie met de PvdA zitten, of komen te zitten. De ambtenaar die voor optie 1 kiest is principieel, hij heeft een hoog moraal en vaak lage carrièrekansen.
2. De ambtenaar gaat naar de betreffende wethouder en legt hem voor dat hij de keuze voor de nachtvergunning voor de voor de horecagelegenheid weliswaar begrijpt, maar dat het toekenningsproces ‘niet geheel volgens de vigerende regels is verlopen’. De ambtenaar stelt de wethouder vervolgens voor om de toekenning ambtelijk te dekken en daarmee de wethouder uit de wind te houden. Dan laat de ambtenaar de wethouder vervolgens fijntjes weten dat deze gang van zaken wel schadelijk is voor zijn positie op ‘de afdeling vergunningen’ en dat hij een andere (toevallig een hogere en beter betaalde) functie ambieert. Een functie waar dit akkefietje hem niet achtervolgt en waardoor een mogelijk onderzoek sneller uitdooft. Het zou dus voor de politieke toekomst van de wethouder én de carrière van de ambtenaar fijn zijn als de deal op deze manier rond gemaakt kon worden. De ambtenaar die voor optie 2 kiest is de carrière ambtenaar met een sterke politiek antenne, veel vrije tijd en een dik salaris.
Begrijpelijk dat veel hogere ambtenaren kiezen voor optie 2, of natuurlijk voor de optie om hun mond te houden. Waarom heeft de ambtenaar in kwestie hier gekozen voor optie 1? Dat zit ‘m in de continuïteit en de afhankelijkheid van één persoon. Als de Mos wegvalt is de rest van de politieke beweging gedoemd te mislukken, er komt hoogst waarschijnlijk geen opvolger in dit college en deelname aan een volgende college is vrijwel uitgesloten. Een wethouder als de Mos de hand boven het hoofd houden heeft dus geen enkele zin voor een beetje nadenkende ambtenaar. De Mos biedt de ambtenaren simpelweg te weinig duurzame carrièrekansen. De optie 2-ambtenaar zal eerder naar een beoogd wethouders-kandidaat van een oppositie partij toegaan om te bespreken wat de wederdienst kan zijn als hij met zijn informatie de Mos kan laten vallen.
De ambtenaren hebben in dit geval een slimmer politiek spelletje gespeeld dan de nieuwbakken wethouders zelf.
