Weet u het nog? Forum voor Democratie (FvD) voerde begin dit jaar campagne voor de Eerste Kamer. Het was een immense operatie: de partij deed in alle provincies mee aan de Provinciale Statenverkiezingen zodat de daar gekozen Statenleden FvD de Eerste Kamer in konden stemmen. Vanuit de Eerste Kamer zou FvD flinke oppositie gaan voeren. Thierry Baudet formuleerde allerlei eisen op het terrein van migratie en klimaat en wilde drie bewindspersonen de laan uit sturen. De campagne was een succes: FvD werd de grootste.
We zijn nu een paar maanden verder: de Provinciale Statenleden hebben gestemd en de FvD-Senaatsfractie is geïnstalleerd. De fractie was eventjes de grootste, maar daar kwam na de ruzie met Henk Otten al snel verandering in. Nu moet FvD de VVD voor laten gaan. Veel maakt dat niet uit: het kabinet heeft in de nieuwe Eerste Kamer geen meerderheid en FvD kan Rutte nog steeds de benodigde zetels leveren. Het enige probleem is dat GroenLinks en de PvdA dat ook kunnen. Zou dat de reden zijn dat er niets meer is vernomen van alle FvD-voornemens?
Dinsdag zijn de Algemene Politieke Beschouwingen in de Eerste Kamer. Dit is het eerste grote debat sinds de verkiezingen. Vijf fractievoorzitters – waaronder Paul Cliteur en Henk Otten – houden hun maidenspeech. Let that sink in: de Eerste Kamer heeft sinds de zomer geen groot debat meer gevoerd. Dit zegt veel over de werkwijze: er worden door commissies vooral schriftelijke vragen gesteld en debatten zijn er alleen over nieuwe wetgeving. Maar zelfs dan is er vaak sprake van alleen een schriftelijke behandeling.
De Algemene Politieke Beschouwingen zijn daarmee een mooi – want zeldzaam – profileringsmoment voor de fractievoorzitters. Paul Cliteur mag aftrappen want FvD is de grootste oppositiepartij. Cliteur vertelt over de staat: deze heeft wetten en regels nodig en die moeten ook worden gehandhaafd. Cliteur praat over de drugscriminaliteit en noemt Amsterdam ‘een failed city’ omdat men daar de drugsproblemen niet onder controle heeft. Moeten drugs niet harder worden aangepakt, vraagt hij zich af.
De staat heeft ook grenzen nodig, zegt Cliteur op een toon alsof hij voor een collegezaal staat. Hij maakt zich zorgen over jihadistisch terrorisme, noemt de steekpartij van vorig jaar op Amsterdam CS en wil van het kabinet weten wat de relatie is tussen terreur en open grenzen. Cliteur wil ook weten wat de relatie is met het Marrakesh-migratieverdrag en wat de kans is dat er ISIS-terroristen naar Nederland komen. En als crimineel Ridouan Taghi wordt gesteund door Iran, vraagt hij zich af, moeten er dan geen sancties komen?
Dan is het tijd voor vragen. Tiny Kox (SP) wil weten of FvD ook nog iets gaat zeggen over onderwijs en zorg. Cliteur meldt dat hij daar in zijn tweede termijn ook niet over zal spreken. Paul Rosenmöller (GroenLinks) informeert of Cliteur vindt dat de wet gehandhaafd moet worden bij de stikstofproblemen en het Urgenda-arrest over het klimaat. Cliteur vindt van wel. Annelien Bredenoord (D66) vraagt zich af wat FvD vindt van de bedreiging van wetenschappers van het RIVM. Cliteur vindt dat vragen stellen is toegestaan, maar bedreigingen niet.
Mei Li Vos (PvdA) vraagt of FvD geld wil investeren om het lerarentekort weg te werken. Cliteur vindt het lerarentekort ‘ernstig’ en vindt dat dat ‘aandacht verdient’. Hij draagt het onderwijs een warm hart toe, horen we. Tot slot komt Marjolein Faber (PVV) Cliteur complimenteren met zijn speech. De PVV is weliswaar strikter over de islam dan FvD, maar toch is ze blij dat er eindelijk een tweede partij in de Eerste Kamer zit die islamkritisch is. Cliteur meldt dat van alle religies momenteel alleen de radicale islam een bedreiging voor de rechtsstaat is.
De bijdrage van Cliteur en de reacties erop illustreren hoe de Algemene Politieke Beschouwingen in zijn werk gaan: een fractievoorzitter houdt een verhaal en dan komen er wat vragen met een vaak hoog symbolisch karakter. Tiny Kox en Annemarie Jorritsma (VVD) hakketakken wat over neoliberalisme, Martin van Rooijen (50Plus) bevraagt allerlei sprekers over de pensioenen en Marjolein Faber stelt vragen aan Paul Rosenmöller over kernenergie. Zo gaat het de hele dag door.
Deze betogen en debatjes laten zien waar de fracties precies voor staan en de onderlinge vragen helpen daarbij. Op zich is het wel interessant dat Cliteur zegt dat de wet bij de stikstofproblemen moet worden gehandhaafd. Toch heeft al dit gedoe weinig met het doel van het debat te maken: de Eerste Kamer moet alleen ja of nee zeggen tegen de begroting en kan deze niet wijzigen. Alle hier gedane uitspraken hebben nauwelijks een praktisch gevolg. Ze verhelderen de koers van de fracties wel, maar die wijkt vrijwel nooit af van die in de Tweede Kamer. Het is veelal een doublure van wat men hier ‘de overkant’ noemt.
Op dit patroon bestaan slechts uitzonderingen bij fracties die alleen in de Eerste Kamer zitten en dus ‘aan de overkant’ afwezig zijn. Het gaat dan om de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF) en de Groep Otten. De OSF – gekozen door niet-landelijk opererende partijen – praat vooral over de plannen om de Eerste Kamer op een andere manier te laten kiezen en over de subsidiëring van lokale partijen. Andere partijen zwijgen massaal over dat tweede onderwerp.
Henk Otten vertelt dat hij politiek actief werd toen hij in 2014 de effecten van het Kunduz-akkoord zag. Volksvertegenwoordigers hadden volgens hem geen idee wat ze afspraken. Otten wil ‘realisme en daadkracht’, wat ook de leus is van zijn nieuwe partij. Hij bekritiseert ‘de postzegelgebiedjes’ van Natura2000, die volgens hem een belangrijke oorzaak van de stikstofproblematiek zijn. De PAS is volgens Otten een bestuurlijk gedrocht waar niemand verantwoordelijk voor is en hij ziet ook geen daadkrachtige aanpak om de stikstofproblemen op te lossen.
Otten bepleit lastenverlichting en vindt dat de overheid langdurige leningen moet afsluiten aangezien de rente nul is. De besteedbare inkomens moeten omhoog, waaronder die van werkenden en gepensioneerden. Het investeringsfonds van het kabinet gaat veel geld kosten terwijl men van dat geld ook de zelfstandigenaftrek kan behouden, zegt Otten. De kosten en baten van het beleid moeten veel meer in balans zijn, vindt Otten, die waarschuwt niet achter ‘ideologische agenda’s’ aan te lopen zoals bij het klimaat.
In de avond is het de beurt aan premier Rutte. Weer is het debat het meest interessant als het gaat om fracties die ‘aan de overkant’ ontbreken. Rutte noemt Otten’s plan ‘links’ omdat het neer zou komen op potverteren. Dit is precies het label wat Otten niet aan zich wil hebben kleven. Hij zal zich immers niet alleen van FvD, maar ook van de VVD moeten onderscheiden. De aanval van Rutte is een veeg teken dat Otten niet als totaal irrelevant wordt gezien: dan zou zijn bijdrage immers genegeerd kunnen worden.
In maart klonk het alsof FvD de Eerste Kamer op zijn kop zou gaan zetten, maar vandaag blijkt dat FvD al helemaal is ingekapseld. Een journalist zegt dat het hele idee van de FvD-campagne sowieso niet kon: zelfs als FvD veel lawaai zou maken zijn hier weinig debatten en worden de meeste wetten gewoon aangenomen. Begrotingen zijn sowieso meestal hamerstukken.
Het is bovendien lastig lawaai maken als niemand het opschrijft. Journalisten laten zich – op een enkeling na – niet op de perstribune zien, terwijl het gaat om het belangrijkste debat van het jaar. Een journalist komt wekelijks langs om met Senatoren te praten over de politieke actualiteit ‘aan de overkant’, niet over wat de Eerste Kamer zelf doet. In de avond komen wat journalisten langs voor korte interviewtjes met Rutte over de stikstofcrisis. Ze zijn hier omdat Rutte er is, niet omdat het thema ook in het debat in de plenaire zaal aan bod komt. Daar besteden ze geen aandacht aan. Ik zeg tegen een journalist dat ik merk dat de Senaat ‘misschien eens in de drie maanden interessant is’. Hij corrigeert me: ‘maak daar maar eens per twee jaar van’.
Wat dit zegt over de kans dat we nog iets gaan horen van de Senaatsfractie van FvD – en die van Henk Otten – laat zich raden.
