De verkiezingen voor de Tweede Kamer komen met de dag dichterbij. En diverse partijen denken al hard na over hoe ze hun campagnes moeten vormgeven. In de peilingen van de Hond staan VVD, PVV, PvdA en Forum bovenaan met 17 tot 19 zetels. Het CDA loste al een schot voor de boeg door zich op immigratie te profileren. Misschien toch vooral om in de politieke top terecht te komen. Want met zulke kleine verschillen in zetelaantal ligt alles open. Welke partij zal de grootste worden en de premier leveren?
Diep verzonken in de rode cijfers zit de VVD met de handen in het haar. Het laatste kabinet van Rutte is weinig rooskleurig voor de liberalen verlopen. Ze omarmden de klimaatdoelen, moesten belastingen verhogen, de snelheid op wegen terug brengen, en toezien hoe hun bewindslieden maar geen greep op de immigratie kregen. Om nog maar te zwijgen over de koopkracht die stil staat ondanks de zalvende woorden dat ‘iedereen gaat merken dat het beter gaat’.
Hoe krijg je dat weg gelachen? En vooral de draai op het gebied van klimaat is abrupt. Zoals koning Willem II in de negentiende eeuw in één nacht veranderde van conservatief naar liberaal, zo is de VVD plots getransformeerd van een liberale naar een groene partij. Bij dat eerste leverde die draai ons land tenminste nog een grondwet op. Maar wat de nieuwe koers van de VVD zal betekenen is slechts gissen. Er is ieder geval weinig liberaals meer aan. Niet eens zo lang geleden stond de VVD voor een kleine overheid. Laat het maar aan de markt over. Het geloof in ondernemers, vrijheid en bezit was heilig bij de liberalen. De staat hebben ze altijd wel gewantrouwd.
Maar nu kiest de VVD ervoor die staat ruim baan te geven, door imposante klimaatdoelen als wetten op te leggen aan de samenleving. Van bovenaf dicteert de staat. En de burger mag dat gehoorzamen. Hoe kan een liberale partij dit accepteren?
Fundamenteel zouden liberalen het idee van een klimaatakkoord niet goed moeten kunnen plaatsen. Het probleem is dat de overheid zowel te veel, als te weinig macht naar zich toe trekt. De overheid giet harde klimaatdoelen in de vorm van wetten. Maar het bijzondere aan het klimaatakkoord is dat het Rijk ondertussen het initiatief bij de samenleving zelf heeft gelegd. Hier mochten een aantal partijen niet meepraten – zo was kernenergie waar de VVD voorstander van zegt te zijn bij voorbaat al uitgesloten – maar de gekozen maatregelen zijn door maatschappelijke partners zelf opgesteld en goedgekeurd.
Dit is het corporatisme waarvan de liberalen van oudsher weinig moesten hebben. Waarom zou de overheid immers niet slechts kunnen faciliteren? Waarom moet de overheid zelf de energietransitie in gang zetten?
Een liberaal zou alleen kunnen antwoorden dat de markt het niet zelf kan. Maar waar ligt dat dan aan? Je zou verwachten dat ondernemers massaal in de groene energie springen als er zoveel kansen liggen. Waarom gebeurt dat niet? Waarom voelt de overheid zich gedwongen zelf maar de markt open te breken?
Het antwoord ligt erin dat groene energie nog onvoldoende betrouwbaar en rendabel is. Vooral als kernenergie een taboe is, en we het met biomassa, zon en wind moeten doen. Wie durft daar zijn handen aan te branden? Het kost miljarden. Dat de markt nu nog onvoldoende in beweging is komt doordat de techniek nog de tijd moet krijgen. En pas als dat gebeurt dan zullen ondernemers voor eigen geld en risico in het gat willen springen. Dan verloopt die transitie geleidelijk in plaats van bovenaf gestuurd.
Dat de markt niet beweegt betekent dat er nu geen brood te verdienen valt met de energietransitie. Als de overheid dan maar zelf voor ondernemer gaat spelen is dat niet een recept voor mislukking? Het zal tot grote schulden leiden doordat de investeringen niet rendabel zijn. Maar de gewone man wordt daarmee opgezadeld. Dit is toch een liberale nachtmerrie? De overheid moet slechts faciliteren en inzetten op onderzoek. Niets meer. Wat is er liberaal aan om de overheid een carte blanche te geven? Zou de VVD niet beter moeten weten?
Het interessante is dat de VVD blijkbaar het idee heeft dat het met de vrije markt niets gaat worden. Een vrij pijnlijke constatering voor een liberale partij. Maar wat betekent dat? Heeft de VVD daarmee niet het geloof in haar eigen ideologie verloren? Het begint er toch verdacht veel op te lijken.
