Een onderwerp waar de laatste dagen weinig over is geschreven, zijn de gevolgen voor landen met een (semi)-autoritair regime. Premier Rutte gaf al aan dat in elk land andere afwegingen worden gemaakt om het virus in te dammen afhankelijk van de culturele en politieke omstandigheden. De toekomst zal ons leren wie in welke omstandigheden juist heeft gehandeld, maar over de gevolgen van het coronavirus kan al een voorspelling worden gedaan.
Elk land heeft te maken met andere omstandigheden, maar over het algemeen lijkt het middel om het coronavirus in te dammen hetzelfde. Hygiëne, sociale onthouding en non-essentiële openbare gelegenheden worden gesloten. De autoritaire reflex om problemen te bagatelliseren of te ontkennen zal in deze gezondheidscrisis niet gaan werken. Trump en Bolsonaro hebben in vergelijking met een aantal weken terug ook duidelijk een andere toon aangeslagen. De kracht van het verspreiden van nepnieuws blijkt in die hoedanigheid dan ook beperkt: mensen worden ziek en overlijden in onze naaste omgeving. Geen nepfilmpje, tweet of artikel kan daar uiteindelijk tegenop. Het laat zien dat het coronavirus niet alleen voor democratieën de grootste bestuurlijke opgave is sinds de Tweede Wereldoorlog, maar vooral ook voor autoritaire regimes. Niet alleen wordt er een beroep gedaan op de slagkracht van het bestuur om de noodzakelijk maatregelen überhaupt organisatorisch te kunnen nemen, maar ook komt de mate van rationaliteit van beslissingen naar voren.
In Nederland zien we dat op dit moment de handen ineen worden geslagen om de crisis het hoofd te bieden. De beslissingen van het kabinet en parlement worden over het algemeen genomen op basis van adviserende deskundigen en ook de roep om een economisch steunpakket bleef niet onbeantwoord. Ook in andere landen zul je zien dat de gebruikelijke politieke en bestuurlijke verhoudingen door elkaar worden geschud. In deze tijden van onzekerheid blijkt er dus ook een positief punt naar voren te komen: autoritaire regimes moeten een beroep doen op maatschappelijke instituten (media, kerk/moskee, hulporganisaties, universiteiten etc.) en de bevolking om het land draaiende te houden. Dit wordt niet zonder meer gedaan en daarom zullen regimes onder druk iets moeten toegeven. Er bestaat een kans dat ook de bestuurlijke verhoudingen binnen autoritaire regimes door corona op termijn zullen gaan veranderen door de bijbehorende sociale, economische en politieke instabiliteit. Dit gegeven biedt kansen voor burgers die meer inspraak eisen of vinden dat het overheidsbestel anders moet functioneren.
Deze onrust zal overigens niet alleen voor autoritaire regimes in het binnenland een rol spelen, maar kan ook worden ingezet voor een geopolitiek doel. Eerder werd dit in Europa al pijnlijk duidelijk toen Rusland en China als propagandastunt Italië ‘hielpen’ en daarvoor elke cameraploeg in het land hadden opgetrommeld om dat beeld vast te leggen. Ze proberen daarmee steun te vergaren onder de Italiaanse bevolking voor geopolitieke en economische doeleinden en dat gaat ze straks nog lukken ook. Na afloop van deze crisis zal er een fundamentele discussie los moeten komen over de afhankelijke Westerse relatie met producerende landen als China. De kwetsbaarheid van dit economisch rendabele systeem komt duidelijk naar voren met de gebrekkige levering van medische apparatuur. Autarkische anti-globalisten zullen na deze crisis waarschijnlijk niet hun gelijk vinden, maar een reflectie kan geen kwaad.
Als we op dit moment kijken naar de situatie in autoritaire landen als Iran en Egypte, dan staat het er niet rooskleurig voor. De Iraniërs werden volledig verrast door het grote aantal besmettingen en heeft op korte termijn geen adequate maatregelen weten te treffen. Het niveau van de gezondheidszorg is mede door de sancties gedaald en dit heeft gezorgd voor nog meer leed. Op dit moment zijn er volgens de WHO maar liefst 44606 besmettingen en zijn er 2898 mensen overleden. Het lijkt ondertussen alweer tijden geleden, maar amper drie maanden geleden liepen de spanningen in Iran hoog op door het burgervliegtuig dat per ongeluk werd neergeschoten en de raketten die werden afgevuurd op de Amerikaanse basissen in Irak. Veel (jonge) demonstranten gingen niet alleen de straat op om te protesteren tegen de acties van het regime, maar bovendien de velen leugens waarmee het gepaard gaat. Ook nu lijken er door het regime van de Ayatollahs catastrofale beslissingen te zijn genomen met veel (onnodige) doden tot gevolg. Het is de vraag in hoeverre de Iraniërs dit na afloop van de epidemie zullen accepteren.
Ook in Egypte zal het de komende weken en mogelijk maanden spannend worden. Het officiële aantal besmettingen volgens de WHO ligt op dit moment op 656, maar het waarschijnlijke aantal ligt door het gebrek aan testen een stuk hoger. 2020 zou voor het land het jaar worden waarin het de diepe wonden van de Arabische ‘Lente’ en terroristische aanslagen te boven zou komen. In het fiscale jaar 2020/21 zou het land een economische groei kennen van bijna 6% en daarmee verder uit het dal klimmen. De teruglopende inkomsten uit de toeristische sector zullen echter nu ook gevolgen hebben voor de positie van het regime van president Sisi. In 2018 bestond 11,9% van het Egyptisch bruto binnenlands product uit toerisme. De reden waarom Egyptenaren werkzaam in de toeristische sector over het algemeen de relatief seculiere dictators steunden is omdat zij vanzelfsprekend gebaat zijn bij rust. Op het moment dat deze sector volledig wegvalt en toeristen Egypte weer gaan mijden, dan kan ook het huidige regime het zwaar krijgen. Daarnaast is de jongerenwerkloosheid nog torenhoog met een percentage boven de 30%, maken jonge mensen een fors deel uit van de populatie en zijn de democratische beloften van de eerdere revolutie niet ingelost. Alles bij elkaar opgeteld zou een nieuwe politieke en economische crisis ook in dit land door het coronavirus niet onaannemelijk zijn.
Ter afsluiting. Er wordt veel gewaarschuwd voor overheden die juist meer macht naar zich toe zullen trekken doormiddel van privacy schendende applicaties, noodverordeningen en andere maatregelen om het publieke leven onnodig te kunnen blijven beïnvloeden. Dat is een gegeven en daar moet de burgerbevolking alert op zijn. Tegelijkertijd moeten we niet blind zijn voor de mogelijke verbeteringen die deze crisis tot stand kan brengen in landen met een regime dat op dit moment al aan het wankelen is. Het is in dit artikel niet het moment om uitgebreid voorspellingen te doen hoe en waar dit zal gebeuren, maar het is belangrijk om in het achterhoofd te houden bij de mogelijke sociale, economische en politieke instabiliteit die gepaard zal gaan met het coronavirus. De komende maanden worden niet alleen belangrijk voor de Nederlandse en mondiale gezondheidssituatie, maar ook kan deze crisis voor een geopolitieke aardverschuiving zorgen. Laten we daar waakzaam voor zijn.
