Het Coronavirus heeft diepe wonden geslagen in onze economie. Het aantal werkenden is in maart met 17.000 personen gekelderd. Dat is sinds 2014 niet meer voorgekomen. Tegelijkertijd liep het aantal nieuwe WW-uitkeringen vorige maand met meer dan 42 procent op tot 38.000. En de bijstandsuitkering aanvragen zijn door de Coronacrisis de pan uitgerezen. Het is tijd voor ander soort benaderingswijze en beschouwing op bijstandsuitkering. Dit alles vraagt om een paradigmashift. Werk moet weer lonen en Rotterdammers in de bijstand hebben een baan nodig om uit de armoede te komen. We moeten meer rationeel en minder emotioneel naar dit vraagstuk kijken. Ruwweg de helft van de mensen in de bijstand is opgegeven voor een betaalde arbeid. Zij hoeven niet meer te solliciteren. Voor hen is de bijstand veranderd van een tijdelijk vangnet in een blijvende voorziening. En de tegenprestatie krijgt vorm als vrijwilligerswerk, mantelzorg of werken aan je schulden of gezondheid. De ene gemeente kiest daarbij voor drang, de andere voor motivering, de derde voor vrijblijvendheid. In alle gevallen is het doel niet werk maar welzijn. En in de gemeente Rotterdam is het niet anders.
Wat is de oplossing? Sommigen partijen zullen direct roepen: verhoog de bijstandsuitkering, toeslagen en armoedegelden. Ik ben daar niet zo fan van. Iedereen die denkt dat we eindeloos geld kunnen blijven rondpompen, heeft het mis. De waarheid is dat we niet zomaar met meer geld dit probleem kunnen oplossen. Het fundamentele probleem is dat werken momenteel niet loont. Een gezin bestaande uit twee hardwerkende Rotterdammers met één kind waarbij de ouders allebei een minimuminkomen verdienen, houdt per maand slechts 25 euro meer over dan een Rotterdams gezin bestaande uit een kind waarvan de ouders allebei in de bijstand zitten. Dat het loont om niet te werken is een ongelooflijk schadelijk signaal. Het geeft duizenden mensen in de werkende leeftijd het recht om thuis te zitten met een uitkering, zelfs wanneer zij dat niet nodig hebben. Dit alles creëert een cultuur van “ik heb hier recht op” zonder te beseffen waar ze plicht toe hebben. En het heeft geleid tot enorme wrok onder degenen die betalen voor dit systeem, omdat ze het gevoel hebben dat waar zij hard voor moeten werken, anderen krijgen zonder al te veel moeite voor te hoeven doen.
Inmiddels is ook het Centraal Planbureau overtuigd geraakt van deze realiteit. Volgens het CPB daalt de werkgelegenheid bij een verhoging van het minimumloon met 10 procent. Wanneer een koppeling aan de sociale uitkeringen wordt losgelaten zijn de effecten nog veel kleiner. Bij een verhoging van vijf procent is er dan nog nauwelijks nog sprake van verlies van banen, stelt het CPB op basis van de nieuwe bevindingen. Volgens CPB-onderzoeker Jan-Maarten van Sonsbeek heeft “het loskoppelen van het minimumloon en de uitkeringen voor de overheid dus als voordeel dat de negatieve effecten op de werkgelegenheid sterk afnemen. Dat komt doordat de vaak genoemde prikkel om te werken belangrijker wordt. In plaats van dat het minder interessant is om te werken, omdat de uitkering stijgt, wordt werken namelijk interessanter, omdat het verschil tussen uitkering en (minimum)loon toeneemt”. De mens is een rationeel dier. Wij maken dagelijks gecalculeerde beslissingen, ook al hebben we dan niet altijd door dat die beslissingen gecalculeerd zijn. Is het dan zo vreemd dat bijstandsgerechtigden voor bijstandsuitkering kiezen in plaats van een werkloon?
Ik kan dit niet genoeg benadrukken: compassie wordt niet gemeten aan de hand van meer uitkeringen verstrekken, meer toeslagen rondpompen en meer armoedegelden uitdelen. Compassie zit hem in de kansen die wij mensen bieden om een baan te vinden, het najagen van geluk, levens transformeren en om dat gevoel van intrinsieke trots te krijgen dat alleen voortkomt uit het doen van een dag werken voor een goed dagloon. De bijstand, toeslagencarrousel en armoedesysteem dat we hebben gecreëerd, moedigt aan om afhankelijk te zijn van de overheid in plaats van zelfredzaam te zijn. Pervers is dat het bijstand, toeslagencarrousel en armoedesysteem dit proces van generatie op generatie aanmoedigt en versterkt. Mijn oproep aan het kabinet is dan ook: verbreek deze cyclus afhankelijkheid. Zorg dat werken weer gaat lonen. Verhoog het wettelijk minimumloon met 10 procent (zonder verhoging bijstandsuitkering). Hiermee creëren we dat werken weer het aantrekkelijk alternatief wordt voor de bijstandsuitkering, geven we duizenden Nederlanders een perspectief en zorgen we dat minder uitkeringen, minder toeslagen en minder armoedegelden rondgepompt worden. Want hoe verschrikkelijk de Coronacrisis ook is, ook hier geldt het adagium: never waste a good crisis!
