Het woke virus woekert wereldwijd. In Nederland holt men van incident naar rel. Er wordt er nauwelijks over de ideologische basis van het woke gedachtengoed gesproken. En die is ook verwarrend. Social Justice Warriors zijn de fakkeldragers van de woke ideologie die op zijn beurt weer de publieksversie is van de zogenaamde Kritische Theorie. Die is ooit begonnen als marxistische georiënteerde maatschappijkritiek van de Frankfurter Schule. Met een scheut Frans postmodernisme heeft het de laatste decennia op de Amerikaanse universiteiten een enorme opmars gemaakt en is nu weer teruggewaaid naar Europa.
Woke verwijst naar de verrijzenis uit de duisternis, het ontwaken uit de sluimertoestand van het ‘verkeerde bewustzijn’. Dit is weer een centraal idee uit het Marxisme. De woke ideologie is een mengeling van neo-Marxisme en postmodernisme, maar dan op steroïden. Volgens het gematigde postmodernisme zijn waarheid en objectiviteit problematische begrippen omdat ieder mens de zaken vanuit zijn perspectief ziet. Dit is op zich waar, maar natuurlijk stemmen bepaalde uitspraken meer overeen met de werkelijkheid dan anderen. In de het woke denken gaat men een flinke stap verder. Objectiviteit is radicaal afgeschaft. Alle kennis is relatief. Natuurwetenschappelijk uitspraken zijn nooit objectief, omdat ze verschillen in macht vertegenwoordigen. Het streven naar waarheid is zelfs fout omdat het een uitdrukking is van een machtsrelatie.
Alles draait altijd om macht. Dit komt van Michel Foucault, één van de peetvaders van het postmodernisme. Zoals ‘de Idee’ bij Plato, ‘de Wil’ bij Schopenhauer, is ‘Macht’, het allesbepalende overkoepelende metafysische concept in het woke universum. Macht is weer gekoppeld aan identiteiten. En een identiteit is niet het hele mozaïek van alle facetten die een persoonlijkheid samenstellen, nee, identiteit is gebonden aan de groep tot waartoe men behoort. Verschillende groepen bekleden verschillende posities in de machtshiërarchie. Aan de top van onderdrukkers staat de blanke heteroman. Daaronder de grote massa’s die op basis van huidskleur, gender, etnische afkomst, geloof of fysieke gesteldheid onderdrukt en achtergesteld zijn. De onderdrukker is altijd fout, de onderdrukte heeft per definitie het morele en ideologische gelijk aan zijn kant. Een witte man kan nooit begrijpen hoe het voelt om een zwarte onderdrukte vrouw te zijn. Daarom is in feite communicatie tussen deze twee groepen ook onmogelijk.
Een van de belangrijkste woke ideologen is Robin DiAngelo. Met haar fixatie op ras is zij de grondlegger van de Critical Race Theory, Haar boek White Fragility Why It’s So Hard for White People to Talk About Racism is de bijbel van social justice beweging. Het staat op de diversiteitspagina van Maastricht University bovenaan op de lijst van aangeraden literatuur maar werd door de zwarte linguïst JohnMcWorther van Columbia University met de grond gelijk gemaakt.
De anti-woke tegenbeweging wordt aangevoerd door Helen Pluckrose en James Lindsay. Eerder hadden ze al het woke discours belachelijk gemaakt door nonsensartikelen doorspekt met zwaar postmodernistisch jargon in wetenschappelijke peer reviewd journals geplaatst te krijgen. De bekendste was een nepstudie naar machogedrag en rape culture van poedels in een hondenuitlaatzone. Op eenzelfde manier ontmaskerden Alan Sokal en Jean Bricmont eerder al met hun boek Fashionable Nonsense: Postmodern Intellectuals’ Abuse of Science de intellectuele humbug van postmoderne auteurs. Het nieuwste boek van Pluckrose en Lindsay heeft de provocerende titel Cynical Theories: How Activist Scholarship Made Everything about Race, Gender, and Identity – And Why This Harms Everybody. Op de cover is Critical doorgestreept en vervangen door Cynical.
Een centraal woke geloofspunt is dat de blanke per definitie racistisch is. Zwart racisme bestaat niet, is per definitie zelfs onmogelijk Dit wordt onder anderen verkondigd door Gloria Wekker die in de Nederlandse academische wereld op handen wordt gedragen. De blanke heeft door de slavernij een eeuwige erfzonde opgelopen die hij nooit van zich af kan schudden. Hij is schuldig geboren en hij zal schuldig sterven. Dat slavernij ook in de Afrikaanse en Arabische wereld bestond en bestaat, wordt genegeerd. Zwart racisme, de Rwandese genocide bijvoorbeeld, is dan gewoon ‘een consequentie van Westers kolonialisme’.
Met Social Justice Warriors is een redelijke discussie onmogelijk. Een woke adept zal dit artikel puur op basis van mijn identiteit verwerpen, niet op basis van de aangevoerde argumenten. Ze hebben problemen met Westerse filosofen vanwege hun gender en huidskleur. Sommige pleiten zelfs voor een zuivere Afrikaanse filosofie, gevrijwaard van Westerse, blanke smetten. Wat de discussie nog bemoeilijkt is dat hun taal zo vaag is. Begrippen zijn glibberige, ongrijpbaar concepten, die voortdurend van betekenis kunnen veranderen, die niet dienen om de complexe realiteit te identificeren en te verlichten, maar enkel om het woke discourse te bevestigen. De Westerse wetenschap werkt met lineaire logica en een rationele argumentatie en komt in een voortdurende dialoog telkens tot nieuwe inzichten. Voor de woke ideologie zijn feiten irrelevant en vervangen door emoties, percepties, associaties. Hoe de mechanismes van racisme en onderdrukking werken is hogere metafysica en wordt nooit duidelijk uitgelegd.
Natuurlijk willen we allemaal meer sociale rechtvaardigheid, maar woke is geen onschuldige emancipatiebeweging. Social Justice Warriors menen dat enkel zíj uitverkoren zijn om volgens hún criteria rechtvaardigheid te implementeren. Ze zijn heilig overtuigd van de universele geldigheid van hun eigen uitgangspunten. Zoals in een sekte zijn dit geloofsartikelen geworden die niet in twijfel getrokken mogen worden. Au fond is het een duistere en nihilistische ideologie, waar kennis en communicatie en in laatste instantie wederzijds begrip onmogelijk en zelfs onwenselijk zijn. Social Justice Warriors willen hun blijde boodschap aan de medemens opleggen, desnoods met geweld en intimidatie. Dit intolerante aspect is zo gevaarlijk. Onwrikbare zelfovertuiging en utopische idealen zijn de wegbereiders van de dictatuur.
Voor de intellectueel en emotioneel zwakkeren is de kritische theorie met haar woke gemeenschap een uitkomst. Het biedt aan niet filosofisch geschoolden de kans om met gewichtig klinkende termen – wittte suprematie, intersectionalisme, microagressie – te spelen en diepzinnig te klinken. Existentieel en emotioneel uitgedaagde mensen vinden opeens een sense of belonging, een gemeenschappelijke missie, een gesloten, veilig denksysteem waar twijfel is uitgebannen en waar op alle vragen een antwoord is. Het deelt de wereld op in twee kampen: de goeden en de slechten. En de laatsten mogen met allerlei middelen bestreden worden.
Het woke virus vond een goede gastheer in de Black Lives Matters-beweging en verspreidde zich razendsnel door de wereldwijde protesten naar aanleiding van de dood van George Floyd. De BLM-beweging is divers. Sommigen zijn gedreven door een oprechte wens voor minder racisme en meer rechtvaardigheid, maar er zijn ook elementen die worden gedreven door rancune en ressentiment en haat jegens de westerse maatschappij. Sommigen zijn zwarte supremacisten die blanken een gedegenereerd ras vinden. Af en toe duiken er BLM pamfletten op waarin tot moord op blanken wordt opgeroepen. De leiding is een gestaald Marxistisch kader. Ze hebben medestanders gekregen van linkse extremisten van Antifa die uit zijn op regelrechte anarchie. Anderen hebben last van een existentiële ennui en smachten naar Sturm und Drang. Ze willen groots en meeslepend leven, net als de Italiaanse fascisten die het Futuristisch Manifest van Marinetti onderschreven, waarin dynamiek, snelheid en kracht werden verheerlijkt. Velen zijn gewoon opportunistische meelopers en sluiten zich aan uit angst om van racisme beschuldigd te worden: de groepsdruk is hoog.
Radicale Social Justice Warriors van de BLM-beweging willen nu bepalen nu hoe het verleden geïnterpreteerd moet worden, welke symbolen er moeten sneuvelen, welke woorden uitgewist moeten worden, welke meningen taboe zijn en verboden moeten worden. Er heerst een cultuur van angst en zelfcensuur, er is een nieuw soort inquisitie, met showprocessen waarbij mensen door het stof moeten gaan voor ’verkeerde’ opmerkingen. In het zwart geklede, gemaskerde mensen proberen andersdenkenden te beletten op universiteiten te spreken. Het vreemde is dat er bij de meeste mensen geen alarmbellen afgaan. Omdat ze nauwelijks tegengas krijgen, voelt de woke community zich gesterkt in hun opvattingen en daden.
De wereld wordt meegezogen in een collectieve massahysterie. Er bestaan voices of reason maar ze zijn zeldzaam. Een zwarte denker als John McWorther die politiegeweld in perspectief plaatst wordt weggezet als een Uncle Tom. De fixatie op identiteit is een splijtzwam in de samenleving. De in gang gezette polarisatie lijkt moeilijk te stoppen. Sommige vrezen dat deze tribale regressie op een rassenoorlog gaat uitdraaien. Steeds meer burgers bewapenen zich.
De geest is uit de fles. Als er niet heel snel een duidelijk antwoord komt van een gematigd, rationeel midden is het gedaan met de maatschappelijke cohesie. Dan wordt het ieder voor zich en het recht van de sterkste. Weinigen lijken te beseffen hoe kwetsbaar en fragiel een democratische rechtstaat is.
De foto’s werden door Teun Voeten in 1990 gemaakt in New York.
