Steeds meer inwoners verwachten een democratie die op hun maat is gesneden: een democratie die aansluit bij hun manier van leven. Politieke partijen reageren met een ‘boodschappen-democratie’ die uitgaat van het eigen gelijk. Het gevolg is dat steeds meer kiezers zich afkeren van de gevestigde orde. Ze stemmen niet, ze stemmen in toenemende mate op een anti-establisment partij of ze stemmen niet van harte op de minste slechte. In ons pleidooi doen we aantal ‘van top-down naar bottom-up’ voorstellen die burgers meer directe invloed geven in de hoop om grote groepen mensen opnieuw bij de politiek te brengen en samen met hen iets van de grond af op te bouwen.
Als eerste voorstel doen wij de suggesties om de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 niet alleen op een politieke partij te stemmen, maar tegelijk ook op een aantal onderwerpen. Op een lijst komen onderwerpen te staan, die bewoners bezighouden, zoals ‘verkeersveiligheid’, ‘sportvoorzieningen’, ‘openbaar groen’, ‘overlast in de wijk’. Die onderwerpen worden stuk voor stuk kort toegelicht op het moment dat de stempassen worden bezorgd. Uit die lijst met onderwerpen, zeg vijftien of twintig, kiest iedere inwoner die mag stemmen er de voor hem of haar belangrijkste drie uit. Als iedereen dat doet, ontstaat er een volgorde van onderwerpen die mensen urgent vinden. Die lijst wordt dan na de verkiezingen opgepakt door de gemeenteraad, de door burgers samengestelde lijst bepaalt mede de politieke agenda. De bevolking heeft hiermee dus meer directe invloed op de agenda van de politiek.
Er zijn in ons land al vele burgertoppen Bij een burgertop worden burgers bij elkaar geroepen om belangrijke thema’s in de wijk of zelfs stad te bespreken. Nu zijn werkgroepen niet nieuw, maar er wordt niet altijd even goed met de uitkomsten omgegaan. Met enige regelmaat stroken de uiteindelijke beleidsbeslissingen namelijk niet met hetgeen de burgers hebben ingebracht. Daarom pleiten wij voor burgertops die afgesloten worden met een (dwingend) burgerbesluit. Een ander initiatief dat op veel andere plaatsen in Nederland (en daarbuiten) als paddenstoelen uit de grond schieten zijn burgerbegrotingen. In de meeste gevallen gaat het om een (klein) gedeelte van de gemeentebegroting, waarover de inwoners beslissen. Soms is dat in buurten opgesplitst, soms gaat het om een hele stad. Inwoners dienen voorstellen in of dragen voorstellen aan, en via een stemming wordt bepaald welke voorstellen worden uitgevoerd.
Wij stellen voor om burgers in de gelegenheid te stellen een burgerbegroting over de hele 100% van de begroting op te stellen. Ons voorstel is niet om de uitkomst bindend te maken, maar om als spiegel te dienen voor onze volksvertegenwoordiging. Er komt daardoor dialoog tussen bestuur en samenleving. Als politiek en bestuur teveel gaan afwijken, zeker als zij dit doen zonder gegronde motivatie, zal de kiezer dit ongetwijfeld betrekken bij het uitbrengen van zijn volgende stem. Als de dialoog over de afwijkingen zorgvuldig gebeurt, draagt dit bij aan het vertrouwen in de politiek.
Gemeenten moeten wars zijn van bestuursorganen die van bovenaf alles willen beslissen. Daarom moeten ze burgers mee laten beslissen. De oordelen en adviezen van burgers moeten meegenomen worden in nieuw beleid. Wij pleiten voor het instellen van een burgerjury’s. De leden van de burgerjury, die een afspiegeling vormen van de samenleving, gaan het beleid van het college na afloop van het begrotingsjaar beoordelen en stuurt mee op de totstandkoming van de nieuwe begroting. Een andere manier om burgers veel meer directe invloed in hun wijk of stadsdeel te geven voorzitter, is inspraak via app. Wij zouden graag zien dat gemeenten via een speciale app bewoners een pushbericht stuurt als het hun mening wil weten over bijvoorbeeld speelvoorzieningen of de herinrichting van een straat.
De luiken moeten open.Een moderne overheid werkt aan een ambtelijke organisatie die ramen en deuren open heeft staan. Ambtelijke medewerkers werken niet vanuit procedures en regels, maar zetten het maatschappelijk vraagstuk centraal. Dat doen zij in samenspel met de betrokken in de samenleving: de aanvrager van een vergunning, het bestuur en de leden van een sportvereniging, de beheersers van de buurtwhatsapp of de ondernemersvereniging van het bedrijventerrein. Een vraag alleen met een schamel ‘nee, dat kan niet’ antwoorden, is niet voldoende. Inzicht krijgen in de onderliggende vraag, betrokkenen bijeenbrengen, samen buigen over de oplossing, ruimte maken voor maatwerk, meedenken en meebesturen, actief communiceren; dat zijn de kenmerken van een moderne organisatie.
In de gemeente Heerhugowaard wordt het begrip ‘omgekeerde toets’ gebruikt. Hier wordt onder verstaan dat niet de regels centraal staan, maar het vraagstuk dat opgelost moet worden. Niet de systeemwereld, maar de leefwereld. Dat zal voor een regelgestuurde organisatie een omkering van jewelste zijn. Het betekent dat medewerkers soms voorstellen doen die buiten de regels vallen, maar die het vraagstuk wel pragmatisch oplossen. Niet langer meer de geldende regels in het eigen afgebakende domein afvinken, maar kijken naar wat er nodig is om de stad en haar burgers vooruit te helpen.
Wie op deze manier kijkt, ziet dat in de bouw van een werkelijke democratie van onderop, de lokale democratieën een cruciale rol kunnen spelen. Waarbij de lokale volksvertegenwoordigers nog een extra stap moeten zetten, zowel in hun hoofd als in hun handelen. Die stap is dat de opbouw van de democratie van onderop begint bij onze inwoners, en dus niet bij henzelf. Sommigen noemen dit Ombudspolitiek.
