Het afgelopen jaar zagen we een overheid die naliet de coronacrisis adequaat het hoofd te bieden en zich tegen de eigen burgers keerde in het geval van het toeslagenschandaal. Niet zo verwonderlijk met een kabinet – met een liberaal aan het roer – dat zo veel mogelijk overheidstaken wil afstoten en burgers beschouwt als lastpakken en fraudeurs. Kenmerkend is de houding van Mark Rutte toen hem gevraagd werd of hij de toeslagenaffaire als een smet op zijn premierschap beschouwt: daar moest hij eens over nadenken. Hier zie je een premier die nergens voor verantwoordelijk is maar wel lof verwacht als boegbeeld van ‘een tof land’.
Dan is er het geval Hugo de Jonge, de man met de kekke schoenen en een overdaad een haargel, die zichzelf zo onmogelijk heeft gemaakt dat zijn eigen partij haastig een nieuwe leider op het schild hees. Maar hij is nog wel minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en daar blinkt hij vooral uit in plichtsverzuim: het ontduiken van zijn verantwoordelijkheid voor centrale regie bij de coronabestrijding.
Zijn ministerie staat aan de zijlijn en laat de ziekenhuizen, GGD’s, de zorgverzekeraars, verpleegbedrijven etc. de kastanjes uit het vuur halen. Een van de gevolgen is dat Nederland als een van de laatste landen in Europa begint met vaccineren.
Er is de ouders die de dupe werden van een heksenjacht door de belastingdienst bij het kinderopvangtoeslagschandaal ongekend onrecht aangedaan en de grondbeginselen van de rechtstaat zijn geschonden, aldus de parlementaire ondervragingscommissie.
Iedereen kreeg er van langs: ministers, staatssecretarissen, ambtenaren, rechters en belastinginspecteurs. Het is natuurlijk prachtig dat Kamerleden Pieter Omtzigt (CDA) en Renske Leijten (SP) zich zo hardnekkig in de toeslagenaffaire hebben vastgebeten dat er een uiteindelijk een commissie kwam die alle betrokkenen met keiharde conclusies om de oren sloeg. Maar wil dat zeggen dat er fundamenteel iets verandert in hoe de overheid haar burgers bejegent? Ik dacht het niet.
Een essentiële fout bij het ontwerpen van onze parlementaire democratie verhindert dat bij de overheid de belangen van de burgers voorop staan. En daarbij moeten we vooral kijken naar de rol van de Tweede Kamer als controleur van de regering en het hele ambtenarenapparaat dat ermee verbonden is. Want hoewel de Kamer nu in het geval van het toeslagenfiasco eindelijk eens haar taak als volksvertegenwoordiging serieus neemt, is het ook de Kamer geweest die de belastingdienst heeft opgescheept met onuitvoerbare wetgeving en sowieso bij het maken van wetten zich weinig bekommert om de gevolgen voor het dagelijks leven van de burgers.
Kamerleden zijn namelijk primair geen volksvertegenwoordigers maar vertegenwoordigers van een politieke partij. En als hun politieke partij deel uitmaakt van het kabinet dan zal fractiediscipline er voor zorgen dat de belangen van hun kiezers ondergeschikt zijn aan de belangen hun partij en van de regering. Interessante bijkomstigheid is dat op deze manier Kamerleden de grondwet overtreden. Want de grondwet schrijft voor dat ze ‘zonder last’ – dus vrij om te stemmen zoals hij of zij wil – hun werk doen.
En zo is de Haagse kaasstolp in het leven geroepen. Een parlementair systeem dat een eigen parallelle werkelijkheid creëert waarbij men de problemen die in de samenleving spelen negeert of te lijf gaat met polderoplossingen die niet werken.
Waar het vooral om draait is de eigen positie op de Haagse apenrots, want als Kamerlid wil je niet je kansen vergooien ooit eens staatssecretaris te worden en eenmaal buiten de Kamer burgemeester of bestuurder bij een semi-overheidsorgaan.
De laatste dagen zie ik regelmatig het farizeeërsgezicht van Lodewijk Asscher voor me, de politicus die spijt betuigde over zijn falen als minister toen ouders door de belastingdienst en sociale zaken de vernieling in werden geholpen. Voorman van een sociaaldemocratische partij die zegt op te komen voor de gewone man. Een schrijnend voorbeeld tot welke vorm van ontmenselijking ons schijndemocratisch stelsel kan leiden. Mensen die met mooie idealen de politiek in gaan om de onderklasse te verheffen en dan verworden tot kille apparatsjiks die hooghartig wegkijken als burgers gemangeld worden door de overheid.
Zelfs als een minister (Wiebes bijvoorbeeld) of het hele kabinet alsnog aftreedt verandert dat niets voor de politieke praktijk. Demissionair gaan ze vrolijk verder en na de verkiezingen keren de vertrouwde koppen terug in kabinetsposities of in de Kamer.
Een radicale stelselwijziging is de enige remedie, in de trant van de voorstellen van D’66 toen die als nieuwkomer in de politiek een doorbraak wilde forceren in de verstarring van de parlementaire democratie ruim 50 jaar geleden.
Dus een gekozen premier met zijn eigen beleidsplannen en regeringsteam. Zo krijgt de kiezer werkelijk iets te kiezen aangaande het regeringsbeleid voor 4 jaar, terwijl nu een kabinet een totaal andere koers kan varen dan jij met je stem op een partij voor ogen had. Een districtenstelsel waarbij een Kamerlid gekozen wordt met een meerderheid van stemmen in zijn district, wat de band met de burger versterkt. Zoals nu het geval is bij Pieter Omtzigt van het CDA die met voorkeursstemmen in de Kamer is gekomen en zo de partijbonzen kan trotseren en zijn kiezers dienen.
Eventueel een gemengd stelsel zoals in Duitsland waar de kiezer tweemaal zijn stem uitbrengt voor het parlement: voor een partij en voor een afgevaardigde van zijn district.
Hans van Mierlo wist 54 jaar geleden al precies hoe de gebreken van de democratie verholpen konden worden. Maar hij faalde jammerlijk door zich door dat zelfde vermolmde systeem te laten inkapselen. Ook nu zijn plannen voor radicale verandering tot mislukken gedoemd omdat de partijpolitici van vandaag er te veel belang bij hebben alles te laten zoals het is. Een kleine groep die de lucratieve overheidsbaantjes onderling verdeelt en de burger op grote afstand houdt. En zo modderen we voort van toeslagenschandaal naar coronageblunder en heeft de burger het nakijken.
