Afgelopen dinsdag in het debat over de Toeslagenaffaire stelde collega Pieter Omtzigt dat er een te grote verstrengeling is van kabinet, Kamer en pers. Tegenmacht ontbreekt, zei hij. Zijn hartenkreet kon niet beter worden geïllustreerd dan het verloop van het coronadebat twee dagen later dat met name ging over de invoering van een avondklok.
Een avondklok is een vergaande, vrijheidsbeperkende maatregel. Mensen worden door de overheid in hun huis opgesloten. Daar mag niemand lichtvaardig mee omgaan.
Het kabinet zal het goed moeten kunnen onderbouwen. Mark Rutte, Hugo de Jonge en Jaap van Dissel stelden woensdagmiddag bij de persconferentie en de technische briefing over corona dat de invoering van een avondklok tot een reductie van het reproductiegetal met maar liefst 8 tot 13 procent zou leiden. Dat is al veel minder dan op hun inschatting dat de besmettelijkere Britse variant het reproductiegetal in ons land op korte termijn zou kunnen opstuwen van ongeveer 1,0 nu naar 1,3 dan.
Dit zou betekenen dat elke honderd mensen die besmet zijn met corona, honderddertig anderen besmetten. Binnen de kortste keren zou dan een onhoudbare situatie kunnen ontstaan in onze ziekenhuizen. Een Code Zwart zou dan half mei al aan de orde kunnen zijn. Niemand wil natuurlijk dat coronapatiënten niet meer thuis kunnen worden opgehaald door een ambulance, omdat het ziekenhuis vol ligt. Iedere verantwoorde politicus wil een dergelijke ramp voorkomen.
Voordat het plenaire debat die middag begon, was de stelling dat de avondklok het reproductiegetal met 8 tot 13 procent zou reduceren al via de media breed gecommuniceerd naar de huiskamers thuis. De innige verstrengeling tussen kabinet en coalitiefracties in de Kamer werd duidelijk in het keurig opdreunen van dezelfde debatlijntjes door de vertegenwoordigers van die coalitiefracties. Ze voegden er nog aan toe dat een avondklok ook de snelste weg naar meer vrijheid en het openen van de scholen zou zijn. Natuurlijk willen wij ook dat de scholen zo snel mogelijk weer open gaan, maar of een avondklok daarbij gaat helpen, dat is helemaal niet zeker.
Op de PVV na stelde niemand de vraag of een avondklok bovenop de harde lockdown nog wel een dergelijk groot reducerend effect op het reproductiegetal kán hebben. Dat is echter een zeer relevante vraag. Zoals Van Dissel tijdens de briefing zei, is het effect van een avondklok anders in een situatie dat de horeca gesloten is, dan wanneer deze open is. Op dit moment hebben we in Nederland al een harde lockdown. De horeca, scholen en een groot deel van de winkels zijn al lange tijd gesloten. Net als sportscholen, zwembaden, bouwmarkten en de culturele sector. Van een avondklok valt daarbovenop daarom veel minder te verwachten. Daarom gaat de vergelijking met Frankrijk ook niet op omdat de scholen en winkels daar wél open zijn, en het effect van een avondklok daar dus hoger zal zijn.
In de stukken van het kabinet en het RIVM van afgelopen woensdag werden een viertal rapporten opgesomd (hier op pagina 28) waarop het besluit om te komen tot een avondklok werd gebaseerd. We zijn die rapporten – tot diep in de nacht – nog voor het debat gaan lezen, want dat hoort bij de controlerende taak van de Kamer. We vroegen ons af of de stelling dat de avondklok bovenop de harde lockdown voor een reductie van het reproductiegetal met maar liefst 8 tot 13 procent kon zorgen, voldoende werd onderbouwd.
De onderzoekers van het eerste rapport (Bauner et al.) stellen dat veel landen het reproductiegetal onder de 1 wisten te krijgen zónder stay-at-home maatregelen. Ze noemen een reductie van 10 procent, maar concluderen dat stay-at-home maatregelen een klein effect hebben gehad.
In het tweede rapport (Haug et al.) stellen de onderzoekers dat het inperken van kleine bijeenkomsten het meest effectief is en gaven het een score van 83 procent. Lockdowns komen er met 25 procent een stuk slechter vanaf.
De onderzoekers van het derde rapport (Spaccaferri et al.) stellen dat een avondklok samen met een lockdown en een intensieve communicatiecampagne zorgden voor een vermindering van opname van coronapatiënten in Franse ziekenhuizen, maar dat andere factoren zoals de gelijktijdige schoolvakantie daar ook op van invloed kunnen zijn geweest. Het eerste onderzoek (Bauner et al.) ziet het sluiten van scholen ook als zeer effectief.
In het vierde rapport (Baunez et al.) stellen de onderzoekers ook dat een avondklok en lockdowns niet los van elkaar kunnen worden gezien. Daarbovenop concluderen ze dat een avondklok een minder groot effect heeft op zestigplussers. Dit is van belang omdat de gemiddelde leeftijd van coronapatiënten op onze intensive cares 64 jaar is. Een tweetal recente wetenschappelijke rapporten waaruit bleek dat een avondklok weinig effectief is, werden door het kabinet gemakshalve verzwegen in de brief aan de Kamer.
Het is onze taak als parlementariërs om voorstellen van het kabinet niet alleen te controleren, maar ook te beoordelen op effectiviteit en proportionaliteit. In de door en het kabinet en Van Dissel opgevoerde rapporten vonden wij geen overtuigend bewijs dat een avondklok bovenop de harde lockdown zal leiden tot een reductie van het reproductiegetal met maar liefst 8 tot 13 procent.
Het lijkt aannemelijk dat het afwenden van een Code Zwart en het zo snel als mogelijk weer openen van scholen niet zal worden bereikt met een avondklok bovenop de harde lockdown, maar door die andere heel vervelende maatregel die premier Rutte ook nam, namelijk het verder beperken van kleine bijeenkomsten in de vorm van visite thuis (Haug et al.). Daarnaast is het gênant dat Nederland wereldwijd onderaan de lijst met landen bungelt als het gaat om het vrijwillig vaccineren van mensen, te beginnen met kwetsbare zestigplussers en chronisch zieken. Het sneller vrijwillig vaccineren is de manier om Nederland haar vrijheid terug te geven – in plaats van af te pakken.
Tenslotte. Wij behoren niet tot de kliek van ‘Den Haag’. Wij leren geen geprepareerde debatlijntjes uit ons hoofd. Wij doen ons werk op de klassieke manier van controleren en wegen op effectiviteit en proportionaliteit. Waarschijnlijk zien we premier Rutte op 2 februari tijdens de persconferentie alle ruimte krijgen om te claimen dat het reproductiegetal fors daalde door de invoering van de vergaande vrijheidbeperkende avondklok en niet omdat hij tegelijkertijd ook de visite thuis aan banden legde. En dat is dan het trieste gevolg van een te grote verstrengeling van kabinet, Kamer en pers. Want de waarheid is een totaal andere en onze vrijheid wordt ons met een avondklok afgenomen zonder goede overtuigende onderbouwing maar met broddelwerk.
