In feestzaal ‘West End’ in Rotterdam kwam op zondag 22 oktober 1972 een groep van zo’n 300 socialisten bijeen om de SP op te richten. Ik wilde wel eens weten hoe dat destijds was gegaan, maar kon in de archieven geen goed verslag vinden. Wie zou van deze bijeenkomst wél verslag hebben gedaan? Ik vermoedde dat de geheime dienst meer zou weten, dus belde ik met de AIVD. Na enkele maanden kreeg ik de verslagen thuisgestuurd van niet één, maar twee geheim agenten. Mooi materiaal voor een boek: Stel een daad. Een kleine geschiedenis van de SP, dat op 1 mei verschijnt. Een historie vol opmerkelijke acties en kleurrijke figuren, die bij het grote publiek niet meer bekend zijn en in de partij bijna zijn vergeten. De geschiedenis van een ‘maoïstische’ partij die een heel eigen en praktisch socialisme ontwikkelde. Verhalen die te mooie zijn om niet te worden verteld.
Een geheime dienst die echt nerveus werd van het SP-activisme was die van Zuid-Afrika, ten tijde van het apartheidsregime. In 1976 voerde de nog minuscule SP een actie door mensen in Nederland een kaartje te laten sturen naar mensen in Zuid-Afrika, waarin zij lieten weten waarom zij de apartheid verafschuwden. Dat leidde tot 280.000 protestkaarten en paniek bij de regering in Pretoria. Dat las ik in Geheim agent voor Zuid-Afrika (1981) van Gordon Winter. Een Engelse crimineel die 16 jaar voor de geheime dienst had gewerkt en in dit boek bekende wat hij in die jaren zoal had misdaan. Zoals ‘bevriend’ worden met anti-apartheid activisten, om die vervolgens te verraden, wat leidde tot lange gevangenschap en niet zelden tot de dood. In dit boek schrijft Winter ook over de actie ‘Van mens tot mens’ van de SP. De geheime dienst slaagde er volgens hem in om 170.000 kaarten te onderscheppen, maar de actie zorgde voor grote onrust in de politiek.
De geheime dienst (‘BOSS’) besloot tot een tegenactie: ‘Die skryf ’n Hollander veldtog’. Om de deelname te bevorderen benaderde deze spion Ada Stuyt. Zij was een voormalig model uit Nederland (en derde geworden bij de Miss Holland-verkiezing in 1960). Zij was verliefd geraakt op een steenrijke en extreemrechtse Zuid-Afrikaan en ging in Zuid-Afrika wonen. Volgens spion Gordon werden in reactie op de actie van de SP 150.000 pamfletten naar ons land gestuurd. Ook schreef Winter artikelen in The Citizen, één van de kranten die feitelijk in handen waren van de BOSS. In één van die artikelen had hij vanuit propaganda oogpunt een foto geplaatst van een hartchirurg met een zieke zwarte baby. Dat kwam hem te staan op kritiek van de lezers, in brieven met opmerkingen als ‘Houd alsjeblieft foto’s van kaffers uit onze blanke kranten’. Ook werden kranten teruggestuurd met een brandgat op de plek van de afbeelding van de zwarte baby.
De SP had al vroeg contact met het ANC en ook steun gegeven aan Nelson Mandela, de politicus die 27 jaar gevangen heeft gezeten. Onder meer door ‘Mandela concerten’ te organiseren en aandacht te vragen voor zijn gevangenschap, in een tijd dat hij in ons land nog niet zo bekend was. De SP werd na zijn vrijlating ook door Mandela uitgenodigd, kort voordat hij in 1994 president zou worden. Na het einde van de periode Mandela in 1999 ging het snel mis in het ANC en kwam Zuid-Afrika in handen van dictatoriale leiders. ‘Van mens tot mens’ was één van vele lokale acties van de jonge SP, die ook invloed konden hebben ver over de grenzen. En waarvan we in dit geval de gevolgen kunnen zien. Eind jaren zeventig werd spion Gordon Winter verliefd op een Ierse en begon hij een nieuw leven in Ierland. Ada Stuyt keerde na het einde van de apartheid terug naar Nederland en overleed vorig jaar.
Stel een daad. Een kleine geschiedenis van de SP. 1972-1999 verschijnt op 1 mei.
