‘Sofagate’ lijkt inmiddels al lang geleden. Toch is het voor de toekomst hard nodig om een paar weken later, nu alle stof is neergedaald, nog eens te kritisch te reflecteren op het debat over de diplomatieke rel in het Europees Parlement, want die heeft ons veel geleerd. Mevrouw Von der Leyen had zich tijdens haar bezoek aan Ankara ‘gekwetst’ en ‘alleen’ gevoeld. De Turkse president Erdoğan had haar naar eigen zeggen seksistisch behandeld door geen stoel voor haar te reserveren, zoals die er wel was voor Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad.
In mijn bijdrage aan het debat in het Europees Parlement over de kwestie ben ik niet ingegaan op de vraag waarom er geen stoel klaar stond voor de Commissievoorzitter, of waarom haar diensten niet in staat waren geweest een dergelijke situatie te voorkomen. Temidden van een COVID-19 crisis die zoveel kleine bedrijven aan de rand van faillissement heeft gebracht, en voor zoveel psychische problemen heeft gezorgd bij vooral jonge mensen, vond ik dat ten overstaan van de burger ongepast. Wél stelde ik in haar aanwezigheid haar falen in de vaccinaankoop aan de orde, waardoor de coronapandemie veel langer heeft geduurd dan in het Verenigd Koninkrijk, Israël of de Verenigde Staten.
Tot mijn verbazing stond ik daarin nagenoeg alleen. Parlementsleden buitelden over elkaar heen om Charles Michel en Erdoğan aan te vallen op de behandeling van de Commissievoorzitter in Turkije. Met geen woord spraken zij over haar fouten in de corona-crisis, terwijl het debat een uitgelezen kans bood om haar in haar aanwezigheid aan te spreken op het vaccininkoopfiasco. Maar Von der Leyen kreeg een vrijgeleide van het Europees Parlement. Zij verliet de plenaire zaal even ongekreukt als ze was binnengekomen. Missie voltooid, moet ze hebben gedacht. Die dag bleek een Turkse stoelendans en het imago van de EU belangrijker dan het welzijn van miljoenen Europese burgers. Niet alleen Von der Leyen had gefaald, maar die dag ook veel van mijn collega’s.
Het is veelzeggend dat op een moment dat zoveel EU-burgers kampen met problemen als gevolg van de COVID-19 crisis uitgerekend zij zichzelf toestond de slachtofferrol aan te meten. Een truc waar alleen zwakke leiders zich van bedienen.
Het is mij dan ook altijd al een raadsel geweest waarom Von der Leyen benoemd is tot de hoogste positie binnen het uitvoerende orgaan van de Europese Unie. In Duitsland was men blij van haar af te zijn. Als Duitse Minister van Defensie van liet ze de Bundeswehr in deplorabele staat achter. Ten eerste had het Duitse leger te weinig militair personeel en materiaal om zijn taken goed te doen. Ten tweede speelden er hardnekkige integriteitskwesties en als kers op de taart betaalde de Duitse belastingbetaler uiteindelijk 135 miljoen euro voor de reparatie van het militaire zeilschip Gorch Fock, terwijl het project maar 10 miljoen euro zou kosten. Alleen in de politiek wordt dergelijk falen beloond met promotie naar een topfunctie.
Op 31 augustus 2020 kondigde Von der Leyen aan dat de Europese Commissie een aankoopprogramma voor vaccins zou gaan opstarten. Dit was haar moment om te laten zien dat het regelen van complexe zaken op Europees niveau enkel en alleen maar voordelen heeft. In de praktijk echter bleef een snelle, Europese vaccinatiecampagne uit, met alle gevolgen van dien. Het nemen van verantwoordelijkheid ging zij uit de weg, de farmaceut kreeg de schuld. Het trekken van de slachtofferkaart in sofagate was daarom niet meer dan een bevestiging van wat haar verwrongen blik op wat leiderschap inhoudt.
Mijn ambtgenoten hadden die dag de door haar veroorzaakte vaccinchaos moeten benoemen, maar lieten dat in het debat op 26 april na. Dat neem ik hen kwalijk. Waarom er geen stoel voor Von der Leyen klaar stond is voor mij een onbenulligheid, en over de gevolgen ervan voor het imago van de EU op het wereldtoneel slaap ik geen nacht minder. Wel hoop ik dat haar houding in de nasleep van sofagate bij meer mensen de ogen heeft geopend, en dat ook zij tot de conclusie komen dat dit de verkeerde vrouw op de verkeerde plek is. Dan is sofagate toch nog ergens goed voor geweest.
