Yacintha C. was in 2012 minister van Gezondheid, Milieu en Natuur in Curaçao. Ze bestelde, uit een budget wat zij beheerde, bij een pas opgerichte bevriende firma voor (omgerekend) 175.000 euro aan mondkapjes. Het geld werd (in strijd met de comptabiliteitsregels) alvast overgemaakt, de mondkapjes zijn nooit geleverd. Yacintha kreeg daarvoor 22 maanden gevangenisstraf en mocht vijf jaar lang het ambt van minister niet uitoefenen.
Martin van Rijn was in 2020 (interim) minister van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) in Nederland. Hij bestelde bij een, even daarvoor door Sywert van L. opgerichte, bevriende onderneming voor 100.000.000 euro aan mondkapjes (ongeveer 550 keer zoveel als Yacintha C.). Het geld werd (in strijd met comptabiliteitsregels) alvast overgemaakt. De mondkapjes werden in dit geval wel geleverd.
De vraag is of je daar blij mee moet zijn want er schijnt een kankerverwekkende stof in te zitten. Misschien mogen ze niet eens in een biomassacentrale worden verbrand. Die kankerverwekkende stof is volgens de onlangs vertrokken Secretraris-Generaal Erik G. van het departement van VWS echter geen probleem want (zoals hij zei in Buitenhof op 20 juni 2021): “Die mondkapjes kunnen we ze altijd nog weggeven aan arme landen”. De arme kindertjes in Afrika kunnen kennelijk wel blij worden gemaakt met dat soort mondkapjes. Hoe neo-koloniaal wil je het hebben?
Wat gaat er in Nederland gebeuren met deze kwestie? We zouden een voorbeeld kunnen nemen aan Curaçao, een autonoom land binnen ons Koninkrijk, waar het rechtssysteem in deze zeer vergelijkbare maar véél kleinere zaak kennelijk wel leidde tot vervolging en gevangenisstraf van de betrokkenen.
We durven een goede fles wijn te zetten op de afloop van deze zaak in Nederland. Vanzelfsprekend komt er een onderzoeksrapport en nog een onderzoeksrapport en natuurlijk nog een debat. En dan? Glas, plas, alles blijft zoals het was. Als je als jonge onderzoeker op de universiteit een bedrag van, zeg, 100.000 euro bij een ministerie wil aanvragen voor je onderzoek is de papierhandel en garantiestelling aan beide zijden (universiteit en ministerie) gigantisch. Maar bij de Sywert-mondkapjesgate ging het over 100 miljoen euro, in twee dagen voor de bakker. Sywert wist er, jong en snel als hij is, de geitenpaadjes te vinden. Wat een voorbeeld voor onze jongeren. Dat maakt het des te schrijnender. Als noch hij noch de bestuurlijk en politiek verantwoordelijken worden aangepakt, lijkt wanbeleid (om geen zwaardere term te gebruiken) geïnstitutionaliseerd
Hoe kan de macht van de politiek-ambtelijke kaste met een verstikkende bestuurscultuur worden doorbroken? Door in de eerste plaats de rekening bij het betrokken departement te leggen. Indien de rekenkamer constateert dat een departement onrechtmatige uitgaven heeft gedaan in het daarop volgende begrotingsjaar het budget bevriezen en de onrechtmatige uitgaven in mindering brengen. (Dan krijg je ook niet meer het excuus “we konden het voorraadbeheer tijdens de crisis niet op orde brengen . Dat had natuurlijk al lang op orde moeten zijn, maar ja ‘it’s only public money‘).
In de tweede plaats: stel bij gebleken wanbeleid de betrokken politici persoonlijk aansprakelijk. Pas dat een paar keer toe en men kijkt wel twee keer uit. Jeroen Dijsselbloem zegt dat we niet toe moeten naar een afrekencultuur. Maar daar moeten we wellicht juist wel naar toe. Het gaat om geld van de belastingbetaler.
En in de derde plaats zijn er de strafrechtelijke gevolgen. Elders in het Koninkrijk gebeurt dat namelijk wel en er is geen enkele reden om dat in het Europese deel van het Koninkrijk niet te doen, integendeel. Tenzij men inderdaad van mening is dat ‘Quod licet Martin en Sywert non licet Yacintha‘.
