“Hocus pocus, Pilatus pas. Ik wou dat een dode fractie weer levend was”. Zwaveldampen trokken op en ja hoor, daar was ‘ie: de Tweede Kamerfractie van 50PLUS. Springlevend kwam het konijn een paar weken geleden uit de hoge hoed van Tweede Kamervoorzitter Vera Bergkamp. Een goocheltruc met grote gevolgen.
‘50PLUS verdwijnt uit de Kamer’ kopten de kranten toen het enige 50PLUS Tweede Kamerlid Liane den Haan zes weken na de verkiezingen brak met haar partij. ‘De fractie van 50PLUS zetelt op dit moment niet in de Tweede Kamer’ meldt de website Parlement.com waaraan gezaghebbende experts in het staats- en parlementair recht hun naam verbinden. Zoals 50PLUS in 2020 met de overstap van Toine Manders naar het CDA uit het Europees Parlement verdween, kwam op 6 mei 2021 een einde aan de fractie van 50PLUS in de Tweede Kamer toen Den Haan de partij verliet. Ook de minister van Binnenlandse Zaken ziet het zo. De vereniging 50PLUS –de partij- krijgt vanaf 2022 subsidie op basis van de twee Eerste Kamerzetels omdat de partij niet meer in de Tweede Kamer zit.
Vera Bergkamp ziet het anders. Met één tik van haar toverstok op de Kamerreglementen creëerde zij een wonder dat niet onder doet voor Jezus’ herrijzenis na de kruisiging. “De 50PLUS fractie heeft niet opgehouden te bestaan” verklaarde ze. Simsalabim. Deze goocheltruc bracht Liane Den Haan een groot financieel voordeel. In het eerste jaar van haar Kamerlidmaatschap telt dit op tot circa één miljoen euro.
Dit gebeurde door Den Haan, alsof zij nog steeds de seniorenpartij vertegenwoordigt, het bestuur toe te schuiven van de steunstichting voor de oude 50PLUS-fractie, een verplicht voorgeschreven rechtspersoon waaraan de Tweede Kamer subsidies verstrekt voor de salarissen van medewerkers en andere fractiekosten. In die stichting zat een gespaarde reserve van tonnen en kwam veel meer overheidssubsidie binnen dan bij een eenpersoonsfractie. Dat blijft nog zo tot een jaar na de verkiezingen. ‘Doeloverschrijding’ en onrechtmatig noemt verenigingsrechtdeskundige prof. Niek Zaman deze gang van zaken. De stichting mag louter de fractie 50PLUS ten dienste staan. Niet fractie Den Haan.
Toch vangt die nu maandelijks zo’n 50.000 tot 60.000 euro meer dan de 40.000 euro voor BBB en BIJ1. Den Haan kan een serieuze hofhouding installeren, terwijl de andere parlementaire eenpitters zich veel minder ondersteuning kunnen veroorloven. CDA-afsplitser Pieter Omtzigt komt er als ‘Groep Omtzigt’ nog beroerder van af. Hij kan bij zijn terugkeer rekenen op 11.000 euro per maand en krijgt minder spreektijd. Ter herinnering: Den Haan, nummer 1 van de lijst 50PLUS verwierf 80.533 stemmen. Omtzigt, nummer 2 van het CDA, 343.472.
Den Haan kan victorie kraaien. Eerst de partij gekaapt. Toen de zetel geroofd. Daarna de steunstichting ingelijfd. Kers op de taart was de toekenning van de status ‘fractie’ terwijl Den Haan, naar het oordeel van staatsrechtgeleerden, volgens het Reglement van Orde van de Tweede Kamer een ‘groep’ is. Groepen krijgen veel minder geld en minder spreektijd. Den Haan had moeten worden gekort in plaats van opgeplust. Zelden was het etiket ‘spekkoper’ beter op zijn plaats dan hier. Met dank aan de Kamervoorzitter, die op herhaalde verzoeken om onderliggende documenten ter inzage te geven niet in ging.
Hoe zit dit? Hoe werd dit geritseld? En mag dit wel? Ja, zegt de Kamervoorzitter. Nee, zeggen hooggeleerden in het staats- en parlementair recht.
Toen Kamerlid Den Haan op 6 mei jl. 50PLUS verliet verdween de naam ‘Fractie 50PLUS’ van de website van de Tweede Kamer. Buiten de archieven is er geen spoor meer van te vinden. Dat was in lijn met de opstelling van Den Haan zelf, die helemaal klaar was met 50PLUS. In een toelichtende video bij haar vertrek zei ze dat ze huidige en toekomstige ouderen een stem wilde geven in de Kamer maar “helaas heb ik moeten constateren dat mij dat binnen 50PLUS niet meer lukt”. Exit de ouderenpartij dus.
Verbazingwekkend was dan ook dat ze onlangs liet weten dat het bestuur van de Stichting Ondersteuning Tweede Kamerfractie 50PLUS Partij haar toebehoorde. “De stichting is toegevallen aan de fractie en de fractie, dat ben ik”, sprak de Lodewijk XIV van ons parlement.
Desgevraagd liet Kamervoorzitter Vera Bergkamp weten dat:
‘mevrouw Den Haan in maart van dit jaar als enige is verkozen vanuit de lijst 50Plus. Omdat deze fractie uit één persoon bestaat is een afsplitsing niet aan de orde. Mevrouw Den Haan heeft onlangs aangegeven de naam 50Plus niet meer te voeren. De regels van de Kamer maken het mogelijk onder de eigen naam bekend te staan. De 50Plus fractie heeft niet opgehouden te bestaan. Den Haan zet de fractie voort onder haar eigen naam.’
Kortom: Fractie Den Haan is volgens de Kamervoorzitter hetzelfde als Fractie 50PLUS, die nog steeds bestaat. Dat Fractie Den Haan zich het bestuur, de inkomsten en het vermogen en van de steunstichting toe-eigende had dan ook haar zegen.
Vooraanstaande staatsrechtgeleerden kwalificeren Bergkamps interpretatie van de Kamerreglementen als onjuist. Prof. Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht te Leiden, stelt dat tussentijds een nieuwe fractie kan ontstaan uit een eenhoofdige fractie met een andere naam. Die laatste fractie, 50PLUS in dit geval, is dan verdwenen.
Dr. Hansko Broeksteeg, universitair hoofddocent parlementair recht aan de Radboud Universiteit Nijmegen deelt die opvatting. Als een Kamerlid een eenpersoonsfractie vormt en zich afscheidt van de partij of door de partij wordt geroyeerd gaat het lid niet verder als Kamerlid van de fractie van die partij, maar op eigen titel. Het Kamerlid vormt dan een nieuwe fractie met een andere naam:
“Nu mevrouw Den Haan uitdrukkelijk als ‘eigen’ fractie is verder gegaan, bestaat de fractie 50PLUS in de Kamer niet meer. Oude rechten blijven bij de oude fractie, ook al houdt die op te bestaan.”
Ook prof. Bert van den Braak, hoogleraar parlementaire geschiedenis en parlementair stelsel van de Universiteit Maastricht komt tot die conclusie. Sterker nog, hij stelt dat met het toelaten van ‘fractie’ Den Haan op 6 mei 2021 het Reglement van Orde van de Tweede Kamer is geschonden. Dat reglement bepaalt immers dat nieuwe fracties alleen kunnen worden gevormd direct na de verkiezingen (‘bij aanvang van de zitting’), tenzij het gaat om samenvoegingen van twee of meer fracties of een splitsing tot twee of meer fracties. Beide situaties waren niet aan de orde. Dan kan een Kamerlid alleen nog verder als ‘groep’. Dat betekent minder geld en minder spreektijd. Het lijkt er dus op dat Den Haan twee keer gematst is. Kamervoorzitter Bergkamp legt de regels anders uit. Den Haan was enig lid van de 50PLUS fractie en kon zich niet afscheiden. “Toen zij haar 50PLUS lidmaatschap opzegde ontstond geen nieuwe fractie, noch een groep” aldus Vera Bergkamp. Fractie Den Haan is een voortzetting van Fractie 50PLUS.
Politieke partijen krijgen volgens de Wet Financiering Politieke Partijen subsidie op basis van het de hoeveelheid leden en het aantal zetels in de Tweede Kamer. Als een partij geen zetels in de Tweede Kamer heeft, maar wel in de Eerste Kamer dan tellen die. Minister Kajsa Ollongren (BZK) is hiervoor verantwoordelijk. Ook zij is van mening dat in de Tweede Kamer geen fractie 50PLUS meer zetelt. “Op grond van de wet maakt 50PLUS met ingang van het eerste jaar na de afsplitsing, 2022, aanspraak op basis van de Eerste Kamerzetels” liet haar voorlichter weten. Niet voor niets ging bij de penningmeester van 50PLUS de vlag uit toen Liane den Haan zich afscheidde. Dat levert meer subsidie op.
In het Europees Parlement deed zich op 2 juni 2020 dezelfde situatie voor toen Europarlementariër Toine Manders de ruzies in 50PLUS zo zat was dat hij overstapte naar het CDA. “Met het overstappen van Manders naar het CDA is 50PLUS niet meer vertegenwoordigd in het Europees Parlement. Hetzelfde geldt voor Forum voor Democratie waarvan alle EP-leden zijn overgestapt naar JA21” aldus de persvoorlichter van het liaison office van het EP in Den Haag. Naar analogie is de conclusie: ook in de Tweede Kamer bestaat 50PLUS niet meer.
Uit het feit dat stichtingbestuurders Gerrit-Jan van Otterloo en Leonie Sazias, tot eind maart Kamerlid voor 50PLUS, bij de Kamer van Koophandel bezwaar maakten tegen hun uitschrijving uit het handelsregister blijkt dat er sprake was van een vijandelijke overname. Zonder hun medeweten liet Den Haan, die bij haar aantreden als 50PLUS Kamerlid op 31 maart automatisch voorzitter werd van de steunstichting, beiden op 6 mei -de dag van haar afsplitsing- afvoeren en Raymond Brood inschrijven als nieuwe bestuurder. Brood was de nummer 2 op de kieslijst van 50PLUS. Net als Den Haan is ook hij geen lid meer van 50PLUS.
Vanwege de bezwaarprocedure, waarvoor Van Otterloo en Sazias zelfs een advocaat inschakelden, werd inzage in de stichtingsgegevens bij de Kamer van Koophandel geblokkeerd. Den Haan en Brood waren weliswaar formeel de stichtingsbestuurders geworden, maar dat kon veranderen als het bezwaar zou worden gehonoreerd. Op de vraag hoe het mogelijk was dat bestuursvoorzitter Den Haan in haar eentje de mutaties kon laten aanbrengen, hoewel volgens de statuten alleen het hele bestuur of twee leden daarvan vertegenwoordigingsbevoegd zijn, wilde de KvK uit privacy-overwegingen niet antwoorden.
Dat Fractie Den Haan de steunstichting van 50PLUS naar zich toetrok is volgens verenigingsrechtdeskundige prof. Niek Zaman, hoogleraar Notarieel Ondernemingsrecht van de Universiteit Leiden in strijd met de dwingendrechtelijke statutaire doelstelling van de steunstichting die “niet voor andere uitleg vatbaar is. De Stichting is opgericht ten behoeve van 50PLUS en niet ten behoeve van een andere partij of fractie”. Daaruit kan worden geconcludeerd dat wat Kamerlid Den Haan en haar medebestuurder(s) van de stichting doen en door de Kamervoorzitter werd toegelaten onrechtmatig is. Een stichting gebruiken voor een ander doel dan waarvoor die is opgericht heet ‘doeloverschrijding’ (art. 7 Boek 2 BW). Dat kan ertoe leiden dat door het stichtingsbestuur genomen besluiten, denk aan het vaststellen van arbeidsvoorwaarden voor fractiemedewerkers of het aangaan van arbeidsovereenkomsten, vernietigbaar zijn.
Op 20 juli schreef Kamerlid Den Haan op haar fractiewebsite dat over de kwestie “veel contact is geweest met de Kamervoorzitter, die uiteindelijk ook een brief heeft geschreven waarin vermeld wordt dat de Stichting toebehoort aan de fractie”. Bij navraag meldde Kamervoorzitter Bergkamp:
“Er bestaat geen brief mijnerzijds aan mevrouw Den Haan over de Stichting Ondersteuning Fractie 50PLUS.”
Dat bleek te kloppen. Den Haan liet weten dat de ‘brief’ een email was van de Kamervoorzitter aan de advocaat van Van Otterloo en Sazias waarin zij “heeft bevestigd dat ik de fractie ben en de Stichting aan de fractie toebehoort”. Omdat het een email van de Kamervoorzitter aan een derde was wilde Den Haan geen inzage verlenen.
Het is gissen waarom de Kamervoorzitter niet meteen meldde dat de vermeende ‘brief’ in werkelijkheid een email aan een advocaat was. Opmerkelijk is ook zij dat zij steeds prompt antwoordde op vragen om uitleg, maar herhaalde verzoeken om documenten over besluitvorming in het Presidium en het verstrekken van die ‘brief’ onbeantwoord liet.
De vraag is dan ook waarop deze hele exercitie is gebaseerd, anders dan een quote uit een email van Vera Bergkamp aan een advocaat van twee oud-Kamerleden die niet ingezien mag worden. Dat kan toch geen grondslag voor zulke grote financiële gevolgen zijn?
Nooit eerder in de parlementaire geschiedenis brak een als enige op de kieslijst van een politieke partij gekozen Kamerlid na de verkiezingen met de eigen club om daarna voor zichzelf te beginnen. Het Reglement van Orde van de Tweede Kamer en de Regeling Financiële Ondersteuning Fracties Tweede Kamer zijn duidelijk hoe het moet met fracties die door verkiezingen ontstaan of verdwijnen, of na verkiezingen uit elkaar vallen of samensmelten. Maar ze zeggen niet hoe gehandeld moet worden als een eenpersoonsfractie na de verkiezingen verdwijnt doordat het enige fractielid de partij verlaat.
In dit vacuüm moest de Kamervoorzitter tastenderwijs optreden toen Den Haan aanklopte en alles wijst erop dat zij misgetast heeft. Naar analogie van de voorschriften wat te doen als een fractie tengevolge van verkiezingen ophoudt te bestaan had het Presidium een vereffenaar moeten aanstellen ter liquidatie van de steunstichting van 50PLUS. Het aanwezige batig saldo had teruggestort moeten worden naar de Tweede Kamer, waarna Fractie –of Groep- Den Haan een nieuwe steunstichting had moeten oprichten, te financieren op basis van de verdeelmaatstaven voor een nieuwe eenpersoonsfractie. Zo ging het ook toen 50PLUS fractievoorzitter Henk Krol in mei 2020 ‘Groep Krol’ werd.
Een alternatief was geweest een naamswijziging van de steunstichting, zoals in 2014 de Stichting Ondersteuning Tweede Kamerfractie Baay/Timmerman veranderde in Stichting Ondersteuning Tweede Kamerfractie 50Plus Partij. Zo’n naamswijziging behoeft echter de instemming van de oorspronkelijke fractie. Die bestaat niet meer, dus kan dat niet. Het protest van Van Otterloo en Sazias duidt er op dat in het bestuur van de stichting ook nooit overeenstemming over een naamswijzing van SOTK 50PLUS in SOTK Den Haan was gekomen. Dat geitenpad bleek onbegaanbaar en dus verzon Tom Poes een list: de fractie bestaat ‘en de fractie, dat ben ik’. De Kamervoorzitter volgde de Zonnekoningin in deze redenering.
Dat Tom Poes wel trek had in de steunstichting van 50PLUS laat zich raden. Die brengt maandelijks een ruim halve ton meer in het laatje dan een nieuwe Stichting Ondersteuning Tweede Kamerfractie Den Haan zou hebben gekregen. Ook is haar een financiële reserve van om en nabij 300.000 euro -minus afvloeiingskosten voor een aantal oud-fractiemedewerkers- toegevallen. Dat telt op tot zo’n 900.000 euro. Ervan uitgaande dat Den Haan als ‘groep’ had moeten worden behandeld loopt haar voordeel op tot boven een miljoen euro.
“De SOTK 50Plus bestaat nog steeds en er is geen overgang naar een nieuwe stichting. Het is dus gewoon gecontinueerd en business as usual. De financiering is ongewijzigd”. mailde secretaris-penningmeester Raymond Brood. En zo is het. Nog een jaar wordt Fractie Den Haan gesubsidieerd alsof het de oude, veel grotere fractie 50PLUS is. De kassa rinkelt. Met dank aan Vera Bergkamp.
Dezer dagen bleek de blokkade op inzage in het handelsregister bij de Kamer van Koophandel te zijn opgeheven. Kennelijk is het bezwaar van de door Den Haan uitgeschreven stichtingsbestuurders Van Otterloo en Sazias gehonoreerd. Beiden staan weer ingeschreven. Brood -‘business as usual’- is afgevoerd. Den Haan is nog steeds bestuurvoorzitter, maar zal voor ieder besluit stuiten op een veto van een vijandige bestuursmeerderheid. De statuten van de stichting geven Van Otterloo en Sazias de mogelijkheid bestuurslid Den Haan te ontslaan. Het ligt voor de hand dat dit gaat gebeuren en dat uitgaven van Den Haan en Brood, zeker als die onbevoegd zijn gedaan, worden teruggevorderd. De steunstichting zal worden geliquideerd en het geld gaat terug naar de Tweede Kamer. Daarna moet Den Haan opnieuw beginnen, met een veel kleiner budget. Medewerkers zullen op straat komen te staan. Het is onbegrijpelijk hoe Kamervoorzitter Bergkamp dit toch zeer overzichtelijke vraagstuk zo heeft kunnen laten ontsporen. Hoe gaat het dan als het echt moeilijk wordt?
Nimmer is ruchtbaarheid gegeven aan deze deal. Geen buitenstaander wist ervan en voor zover valt na te gaan is er in het Presidium noch in de Kamer een woord aan gewijd. Toch was hier sprake van een staatsrechtelijke noviteit en ogenschijnlijk een schending van het Reglement van Orde, onjuiste toepassing van de Regeling Financiële Ondersteuning Fracties Tweede Kamer, schending van het verenigingsrecht, onrechtmatig gebruik van een stichting en aantasting van het principe dat gelijke gevallen (lees: fracties) gelijk behandeld worden. Van het Reglement van Orde kan worden afgeweken als alle Kamerleden ermee instemmen. Als ook maar één lid tegen is gaat het feest niet door. Maar dan moeten de Kamerleden wel op de hoogte zijn.
Vooralsnog levert het riante budget van Fractie Den Haan geen kwaliteitsimpuls voor de Kamer op. Zelden wordt iets van haar vernomen. Zo ontbrak zij als enige fractie bij de recente debatten over Afghanistan en het coronabeleid, waar Sylvana Simons en Caroline van der Plas zich nadrukkelijk manifesteerden en geen seconde afwezig waren.
Wel veroorzaakte ze tijdens haar vakantie een internationale rel met een bezoek aan een minister van het door Turkije bezette deel van Noord-Cyprus, met wie ze, om welke reden dan ook, wat kwam babbelen over bevordering van het toerisme. Zonder enig benul van de politieke en diplomatieke gevoeligheden plaatste ze op haar Twitter-account een foto van zichzelf met de hoogwaardigheidsbekleder, tegen de achtergrond van meerdere Turkse vlaggen. ‘A rather quirky political figure’ schreef de Cyprus Mail, nadat de journalist zich had verdiept in de achtergrond van Den Haan. Haar uitstapje leidde tot een officieel protest van de Cypriotische regering bij de Nederlandse.
Dat krijg je ervan als je met een riant budget duurbetaalde vriendinnen uit je ANBO-tijd binnenhaalt in plaats van ervaren professionals.
