Tot voor kort was de SP de meest linkse partij van Nederland en dat heeft zo zijn nadelen. Hier gebeurt waar men op de rechterflank altijd bang voor is: extreme leden proberen de partijkoers te verleggen. Een soortgelijke angst leidde bij Forum voor Democratie tot een partijstructuur waarbij leden nauwelijks iets te zeggen hebben. Zo wordt voorkomen dat leden een andere richting inslaan dan de leiding wil. Bij de PVV is dat nog erger: Wilders was bij de oprichting zo bang voor de stem van leden dat hij ze simpelweg niet toelaat. Zo houdt hij volledige controle.
Bij de SP zien we waar Forum en Wilders bang voor waren. Vrijwel niemand schrijft erover en de buitenwereld ziet het nauwelijks, maar er is ontegenzeggelijk een enorm intern probleem. Iedereen die de PvdA en GroenLinks te gematigd vindt, komt al jarenlang bij de SP uit: een soort stofzuiger voor werkelijk alles en iedereen die je extreemlinks zou kunnen noemen, variërend van socialisten uit de volkswijken tot marxisten en communisten. De komst van BIJ1 lijkt dit niet wezenlijk te hebben veranderd.
Hoewel de SP wel marxistische wortels heeft, heeft de partij zich daarvan losgemaakt met een eigen beginselprogramma en dito klank. Toch zijn de marxisten nooit helemaal vertrokken. We zien dat deze maandagavond, als de partij samenkomt in de Verkadefabriek in Den Bosch voor een debat tussen kandidaten voor de functies van partijvoorzitter en algemeen secretaris. Deze functies worden binnenkort opnieuw gekozen. Hier wordt zichtbaar hoe de aanwezigheid van extreemlinks tot interne verdeeldheid leidt. Binnen de partij bestaan inmiddels volledig parallelle werkelijkheden.
De partijraad van de SP – het hoogste partijorgaan – heeft enige tijd geleden een kandidatencommissie ingesteld en die liet kandidaten solliciteren. Dat leverde één kandidaat-voorzitter op, namelijk de huidige: Jannie Visscher, tevens raadslid in Eindhoven. De kandidatencommissie kwam daarnaast met één kandidaat voor algemeen secretaris, eveneens de huidige: Arnout Hoekstra, voorheen acht jaar wethouder in Vlaardingen en oud-lijsttrekker voor de Europese verkiezingen van 2019, toen de SP uit het Europees Parlement verdween. Visscher was bij die verkiezingen de nummer twee.
De partijstructuur van de SP is niet erg overzichtelijk met wat dubbele rollen, meerdere organen en allerlei afgevaardigden. Het duo Visscher-Hoekstra is daarbinnen prominent aanwezig. Het is gemakkelijk hun geloofwaardigheid in twijfel te trekken: ze staan al twee jaar aan de leiding zonder dat er een einde kwam aan de interne verdeeldheid. Electoraal gaat het ook niet echt lekker. Toch zegt Visscher deze avond dat het goed gaat met de SP en dat er veel is om trots op te zijn. Het maakt een wereldvreemde indruk.
Valt er echt iets te kiezen bij de SP? De Rotterdamse afdelingsvoorzitter Tijs Hardam wil Visscher opvolgen en het Utrechtse Statenlid Michel Eggermont aast op Hoekstra’s positie. Beide heren zijn door de kandidatencommissie ‘ongeschikt’ bevonden. De exacte redenen daarvoor worden niet duidelijk. Er lijkt eigenlijk maar één algemeen argument te zijn: ze maken deel uit van het zogeheten Marxistisch Forum, een overlegorgaan van mensen die de SP marxistischer willen maken. Lees: de partij naar links willen duwen. Dat blijkt geen aanbeveling.
Voor buitenstaanders is de situatie nauwelijks te volgen. In het nabije verleden kende de SP een informeel Communistisch Platform. Het was zo informeel dat veel leden niet eens wisten dat het bestond. Dit zijn min of meer dezelfde mensen die nu in het Marxistisch Forum zitten. Hoeveel leden dit zijn weet niemand, want formeel lidmaatschap kent het Forum niet en namen horen we niet. Hardam en Eggermont zijn er in ieder geval aan verbonden, al is hun positie erbinnen onhelder. Er is geen seconde aandacht voor de vraag of ze de leiding zijn, onbetekenende onderknuppels of vooruitgeschoven posten.
Enige tijd geleden besloot de SP de leden van het Communistisch Platform te royeren. Dat is mislukt: een deel bleef aanwezig onder de nieuwe naam. Dit weekend besloot de partijraad dat de leden van het Marxistisch Forum eveneens – of beter: alsnog – geroyeerd moeten worden. Dat geldt ook voor SP-leden die ook lid zijn van Rood, de jongerenorganisatie die volgens de partijtop door extremisten is overgenomen en daarom wordt afgedankt. Dat proces is bijna afgerond. De SP wil zich dus zuiveren van alle leden die nog aan Rood of het Marxistisch Forum zijn verbonden.
Zo wordt het kandidatendebat in Den Bosch wel heel raar: twee mensen uit de partijtop gaan de strijd aan met twee concurrenten die volgens het hoogste orgaan van de SP geroyeerd moeten worden, al lijkt het erop dat ze de keuze krijgen alsnog voor de SP te kiezen. Dat laatste is waarschijnlijk waar de SP op hoopt, want als de partij de leden van zowel het Marxistisch Forum als Rood echt gaat royeren, moeten op allerlei plekken leden vertrekken. Voorbeelden zijn recent gekozen leden van het Amsterdamse afdelingsbestuur en de Utrechtse lijsttrekker. Zo komen we op de vraag wat deze mensen nou eigenlijk hebben misdaan.
Hier bestaan parallelle werkelijkheden: de mensen van het Marxistisch Forum zien zichzelf als voorvechters van een linksere koers, die gericht is op actievoeren. Ze hebben daar lang informeel over gediscussieerd maar doen dat nu openlijk. Zij vinden dat ze in hun interne strijd worden tegengewerkt en claimen dat er een angstcultuur is. De suggestie is dat ze daardoor wel ondergronds moesten gaan. Je mag binnen de SP volgens hen geen afwijkende mening hebben. Deze claim wint aan geloofwaardigheid door de voorgenomen royementen: deze lijken niet te worden uitgesproken op basis van individueel gedrag, maar vanwege ideologische voorkeuren.
Er is ook een tweede visie. Veel aanwezigen zien een eindeloze discussie over een partijkoers waarvan de meerderheid van de SP al lang en breed heeft gezegd dat deze ongewenst is. Het Marxistisch Forum wil zijn zin goedschiks of kwaadschiks doordrijven. De leden ervan zouden SP-leden intimideren en proberen de partij op vijandige wijze over te nemen. De associatie met het ondemocratische karakter van het marxisme is niet te missen. Tot overmaat van ramp horen we Hardam zeggen dat het marxisme best democratisch kan zijn. Zelfs SP-leden blijken dat niet te geloven.
Het belangrijkste verwijt is daarmee vijandige infiltratie: toen men nog het Communistisch Platform heette, werd in achterkamers buiten alle interne partijregels om over de strategie van de SP gepraat. De rest van de partij wist van niets. Opeens werden op allerlei plekken voorstellen gedaan waarvan achteraf bleek dat ze van het Communistisch Platform kwamen. Iedereen die zich ertegen uitsprak kreeg intimidatie, gescheld en internettrollen over zich heen. Bij Rood speelt volgens meerdere aanwezigen precies hetzelfde probleem. Een oud-lid noemt die organisatie ‘inmiddels niet meer te redden’.
De partijtop probeerde ondertussen deze extreme flank te royeren, maar faalde: marxisten bleven aanwezig onder een andere naam. Nu wil de partijraad daar alsnog korte metten mee maken. Daarmee lijkt de discussie over de nieuwe bestuursleden beslecht: de SP-leden zullen geen bestuurders kiezen die op de nominatie staan te worden weggestuurd. Dat Hardam en Eggermont hun standpunten nu gewoon in een boekje opschrijven en dus open en bloot presenteren, maakt niet uit. Alles wat riekt naar het Marxistisch Forum wordt gewantrouwd. Zolang Hardam vormen van democratisch marxisme ziet, is daar ook wel reden voor.
Zie hier de deplorabele toestand van de SP. Al het interne gedoe leidt af van de vraag wie de beste partijbestuurders zijn. Die vraag komt deze avond bijna niet aan bod. Of Hardam en Eggermont nou goede intenties hebben of niet: als zij gekozen worden gaat de partij sowieso aan verdeeldheid ten onder. Dat zullen de leden niet willen. De vraag is dan: zijn Visscher en Hoekstra wél de best mogelijke bestuurders? Een denderende track record hebben ze na de afgelopen twee jaar niet, maar de SP heeft geen keus.
