“Uit stukken waarop wij de hand hebben weten te leggen blijkt dat….” is een veel gebezigde tekst in journalistieke kringen. Dit is het imponeergedrag van gorilla’s. Borstgeroffel. Kijk ons nou toch eens: niemand slaagde erin die stukken te krijgen, behalve wij! Vaak is er ook ‘gewobt’ en heeft de manier waarop overheidsorganen omgaan met een beroep van journalisten op de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) het journaille tot de standaard-klaagzang gebracht dat grote delen van de tekst zwartgelakt waren.
Ik denk dan: jij bent toch ‘onderzoeksjournalist’? Zorg dan dat je erachter komt wat er onder die zwarte lak zit, in plaats van te klagen dàt die er zit. Als je dat voor elkaar krijgt kun je met recht apetrots melden dat je ergens ‘de hand op hebt weten te leggen’, in plaats van een veer op je hoed te steken omdat iemand een document naar je heeft gelekt.
Een mooi staaltje imponeergedrag zagen we op 16 oktober 2021 bij het ‘onderzoeksplatform’ Follow the Money. Trots als een pauw brachten ze een ‘primeur’ over mondkapjessjacheraar Sywert van Lienden. Maar het was ouwe koek.
Van Lienden, zo schreef Follow the Money met enige opwinding, had in april 2020 in een paar tweets het ministerie van VWS labbekakkerig gedrag aangewreven. Het was een schandaal dat VWS niet in staat was voldoende medische beschermingsmiddelen te regelen. Sywert zou het wel even doen. ‘Om niet’. De tweets van Sywert zouden VWS hebben aangespoord zaken te gaan doen met het trio Van Lienden, Damme en Van Gestel, toen nog opererend onder de naam Stichting Hulptroepen Alliantie, waarmee ze de schijn hadden opgeroepen belangeloos mee te helpen om zorgmedewerkers snel van goede mondmaskers te voorzien. FTM-publicisten Jan-Hein Strop en Stefan Vermeulen gingen helemaal los:
“De publicitaire druk van Van Lienden was voor het ministerie van VWS de directe aanleiding om zijn stichting Hulptroepen Alliantie -opgericht om de zorg ‘tegen kostprijs’ van mondkapjes te voorzien- binnen te halen. Dat bevestigen bronnen binnen het ministerie tegenover Follow the Money.”
‘Dat bevestigen bronnen’. Hahahaha, ja hoor. Dat schreven Volkskrant-journalisten Frank Hendrickx en Tom Kreling al op 5 juni 2021 in een publicatie over het 12 pagina’s tellende ‘onderhandelingsdocument’ waarin Sywert c.s. hun voorwaarden voor de deal op tafel legden.
De Volkskrant schreef ook over uitlatingen van toenmalig minister van Medische Zorg Tamara van Ark in de Tweede Kamer op 3 juni:
“Ik sluit niet uit dat het feit dat iemand zoveel publiciteit zocht en op zoveel plekken liet weten dat hij het zelf beter kon, een rol heeft gespeeld.”
De goede verstaander begrijpt wat de minister zei. Van Liendens nationale bekendheid, positie in het CDA en publicitaire invloed joeg VWS de stuipen op het lijf omdat men doodsbang was dat medisch personeel zonder beschermingsmiddelen kwam te zitten en Van Lienden inderdaad kon aantonen dat hij het probleem had kunnen oplossen, maar VWS hem niet serieus nam. Later bleek er helemaal geen probleem geweest te zijn, maar op dat moment was de druk reëel, al snap ik niet hoe een ministerie zo heeft kunnen panikeren. Van Lienden c.s. speelden dat handig uit.
Op 17 juni 2021 verscheen het rapport ‘Onderzoek naar mogelijke onregelmatigheden in relatie tot het Landelijk Consortium Hulpmiddelen – Relief Goods Alliance’ van onderzoeksbureau Grant Thornton. Daar lezen we, in andere bewoordingen, hetzelfde verhaal. “De opdracht van de minister van VWS was om flink in te kopen. Er mocht nooit meer een tekort ontstaan, zoals in het begin van de COVID-crisis was voorgekomen”.
Had Follow the Money dan toch nog een nieuwtje met het verhaal dat Sywerts zakenpartner Bernd Damme een paar dagen voordat Van Lienden kritisch twitterde over VWS, de domeinnaam ‘reliefgoodsalliance.com’ liet vastleggen en de heren dus al stiekem bezig waren een commerciële BV op te richten? Nee, ook dat was al lang bekend. Het rapport van Grant Thornton beschrijft in detail de gang van zaken met de oprichting van Relief Goods Alliance en de verwevenheid met de Stichting Hulptroepen Alliantie. Niets nieuws onder de zon dus.
Het meest brisante aspect van de affaire-Sywert is de vraag of zijn politieke connecties hem en zijn kornuiten circa dertig miljoen euro winst hebben opgeleverd. Eerder schreef ik al dat dit, indien waar, een staaltje corruptie van ongekend formaat zou betekenen. Tot nu toe is het miljoen dollar aan Lockheed-steekpenningen van Prins Bernhard een van onze grootste omkoopschandalen. Sywert c.s. gaan daar ruim dertig keer overheen. Op dit aspect komt Follow the Money niet verder dan de vraag of het telefoontje dat Van Lienden (CDA) kreeg van de politiek adviseur van minister Hugo de Jonge (CDA), ene Bart van den Brink (CDA), plaatsvond in opdracht van De Jonge (CDA). “VWS wil dit niet ophelderen en Van den Brink zelf weigert antwoord te geven”, rapporteert Follow-the-Money. Tot zover deze onderzoeksjournalistiek.
Alle media, van De Telegraaf tot de NOS, namen het FTM-verhaal klakkeloos en prominent over, zonder er ook nog maar één relevant nieuwsfeit aan toe te voegen. Zo kreeg deze zoveelste publiciteitsgolf over Sywert, Bernd en Camille het karakter van nog eens een rondje lui meeliften op de publicitaire golven. Ik heb er geen enkel bezwaar tegen dat Sywert regelmatig in het zonnetje wordt gezet, maar dan wel graag met aanvullende feiten en onthullende berichtgeving en niet met ouwe koek.
Hier een paar suggesties voor de onderzoeksjournalistiek:
Ten eerste: al op 7 juni wierp ik de vraag op waarom niemand zich verdiept in de reden dat van de totale winst van RGA BV na aftrek van vennootschapsbelasting er een kleine tien naar Sywert ging en zijn partners Damme en Van Gestel het moesten doen met vijf miljoen. Het ligt voor de hand dat die extra vijf miljoen voor Sywert de beloning was voor zijn bijzondere positie. Hij had de nationale bekendheid, publicitaire ingangen -onder meer als oud-tafelheer bij De Wereld Draait Door- en de connecties in het CDA en elders in Den Haag. Ofwel Sywert was de capo di tutti capi die zijn complices zwijggeld betaalde, ofwel Bernd en Camille erkenden Sywerts claim dat het dankzij zijn connecties en positie was dat de zilvervloot binnenvoer. Dit is een van de meest cruciale aspecten van de kwestie. Toen Sywert mij ging mailen en dreigen heb ik het hem twee keer gevraagd. Hij ging er niet op in. Geen journalist heeft het erover.
Ten tweede: het Grant Thornton rapport noemt geen enkele naam, maar spreekt van ‘functionaris LHC’, ‘functionaris VWS’, ‘functionaris Mediq’, ‘twee individuele personen’, ‘een van de oprichters’, ‘contactpersoon RGA’, ‘tweede oprichter van de stichting…’ etc. Zodra deze anonimiseringen zijn doorgeprikt weten we heel veel meer.
Ten derde: Van Liendens Relief Goods Alliance BV, een splinternieuwe BV zonder enig track record kreeg van overheidswege een hoogst ongebruikelijke voorfinanciering van meer dan honderd miljoen euro om handel te drijven in mondkapjes in China waar ze geen enkele ervaring mee hadden. Uit mijn eigen ambtelijke ervaringen weet ik dat bij grote geldtransfers van een ministerie mede-parafering van een ambtenaar van het ministerie van financiën gebruikelijk, zo niet verplicht is. In dit bijzondere geval kan ik me, mede gelet op de enorme omvang van het bedrag en de politieke gevoeligheden, niet voorstellen dat de minister van financiën zelf niet geïnformeerd is. Zoals bekend is ook dat een CDA’er. Zoek eens uit of dat gebeurd is.
Ten vierde: in de berichtgeving staat de winst van het zakentrio en vooral die van Sywert centraal. Negen miljoen euro voor de pseudo-filantroop. Het echte vraagstuk is 100,8 miljoen euro, exclusief vrachtkosten ten bedrage van 268.000 euro die Sywert VWS nog in de mik wist te schuiven. Dat bedrag aan overheidsmiddelen werd verkwanseld aan een rukdeal met veertig miljoen onbruikbare mondmaskers die binnenkort allemaal op de vuilstort belanden. Dertig miljoen bruto verdween in de zakken van Sywert, Bernd en Camille. Ruim zeventig miljoen gleed in andere zakken. Kan iemand eens even die keten van mede-profiteurs blootleggen? De producenten, de inpakkers, de transporteurs, de inklaarders en alle andere grote en kleine zakenlieden die ergens in het hele proces en traject zaten te factureren.
Ten vijfde: RGA BV, Sywert dus, kocht zijn handel in bij twee Chinese bedrijven: Ryzur (45.200.000 euro) en ShenQuan (55.600.000 euro). Ryzur zit in Anhui, een provincie in Oost-China. ShenQuan zit in Zhangqiu, provincie Shandong, in het mid-westen van China. Ik heb de bedrijven niet doorgelicht en suggereer niets, maar we weten dat Chinezen er niet voor terugschrikken Oeigoerse dwangarbeiders of kinderhandjes in te zetten om de productiekosten laag te houden. De minste vraag die aan VWS gesteld kan worden is: zijn bij de toekenning van de opdracht aan RGA, wetende dat die zaken ging doen in China, de vigerende aanbestedingsregels van internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO) opgelegd en is er toezicht op naleving gehouden?
Ten zesde: RGA BV leverde aan VWS/LCH mondkapjes tegen een prijs van 2,26 euro (Ryzur) en 2,78 euro (ShenQuan). Het GT rapport laat zien dat de prijzen in april en mei 2020 lagen tussen 1,16 euro en 2,52 euro. RGA zat dus al met de goedkoopste mondkapjes tegen de bovengrens, met die duurste er dik boven. Dit aspect zal door Deloitte worden uitgezocht in opdracht van oud-minister Van Ark: waar blijft dat rapport? Deadline 1 september 2021). Maar wat waren eigenlijk de prijzen die Sywert c.s. met die honderd miljoen in de pocket betaalden aan de Chinezen en welke marge pakten zijn Aziatische zakenpartners? Ik vermoed dat de productiekosten van zo’n mondkapje een fractie waren van de gehanteerde prijzen. Zo kopen Nederlandse brillenwinkels hun handel in China voor een miniem deel van wat er bij Hans Anders en Specsavers over de toonbank gaat. Mijn vermoeden is dat een paar Chinezen nog veel rijker van die mondkapjeshandel zijn geworden dan Sywert en zijn kornuiten. Wisten de Chinezen wat er speelde? Ze zijn niet gek en kunnen ook internetten. Wie zaten erachter en wat dachten ze toen Sywert op hun erf verscheen?
Kom op, onderzoeksjournalisten! Er zijn nog vele tegels te lichten in de affaire-Sywert en nog heel wat handen te leggen op ontbrekende documenten en feiten. Er is nog veel zwarte lak weg te krabben en anonimiteit op te heffen. Ga naar China, volg de route van daar naar hier. Stel ons gerust dat geen kinderhandje of een in een concentratiekamp opgesloten Oeigoer onze mondmaskers, ook al droegen we ze nooit, heeft aangeraakt. Ontmasker de foute opportunisten die meeliftten op Sywerts bagagedrager. Ontrafel de politieke intriges en leg de corruptie bloot.
