“Vooral in deze tijd hangt de wereld aan een dun draadje en dat draadje is de psyche”, zei de Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung in een interview uit 1959. Hiermee bedoelde hij dat als een machtig regeringshoofd zijn geduld of zijn gezond verstand verliest hij een nucleaire catastrofe kan veroorzaken. Het is niet het nucleair arsenaal dat een groot gevaar is, maar de menselijke psyche. De mens is het grote gevaar. De psyche is het grote gevaar.
Ook in ons dagelijks doen en laten speelt de psyche een doorslaggevende rol. Wat we vermoeden, fantaseren of ons inbeelden kan oorzaak zijn van conflicten en stoornissen. Wie zich inbeeldt dat achter covid-19 een wereldwijd complot zit, komt in conflict met diegenen die maatregelen opleggen of aansporen tot vaccinatie. Wie de fantasie heeft dat blanke mensen per definitie racistisch zijn, voert actie voor Black Lives Matter en tegen Zwarte Piet. Wie denkt dat we stevenen naar een wereldwijde apocalyps sluit zich aan bij Extinction Rebellion of bij Urgenda.
Als er iets fout gaat met de psyche dan is het zeer belangrijk er iets over te weten en dat we beseffen dat we er niets over weten, zei Jung in hetzelfde interview. Het probleem is dat de huidige gedragswetenschappers ons niet kunnen helpen om meer inzicht te krijgen in onze psyche. Zij hebben slechts oog voor wat observeerbaar en meetbaar is en daar valt de psyche niet onder. Tijdens deze coronacrisis staan we om die reden vrij hulpeloos tegenover de vaak diep in het onbewuste verdrongen krachten. In deze bijdrage wil ik proberen duidelijk te maken welke onbewuste krachten een rol spelen in de psyche van mensen in de bovengenoemde bewegingen. Tevens wordt gezocht naar hoe de samenleving daar het best op kan reageren.
Een centrale gedachte bij psychologische verklaringen van de menselijke psyche, – uit de tijd dat psychologie nog psychologie was -. is dat we niet zelf de scheppers zijn van onze gedachten, fantasieën en wensen. Het gaat vaak om oeroude archetypische mythen die met de geboorte via de genen worden meegegeven. Dat is de reden waarom baby’s zo sterk van elkaar verschillen. We worden geboren met een bepaald gedragspatroon dat ons karakter voor ons verder leven bepaalt. Elke moeder ziet die verschillen.
De meeste mensen kennen zichzelf niet. Ze weten niet wat er omgaat in hun eigen bewustzijn omdat zij niet bewust zijn van het feit dat bij het bewuste leven dat zij leiden er altijd een mythe in het onbewuste meespeelt. Het zijn deze mythen die tot uitdrukking komen in politieke of spirituele bewegingen. Als je weet welke mythen dit zijn, dan kan voorspeld worden voor welke grote veranderingen we komen te staan. Net zoals bruggen, huizen en kerken ooit begonnen zijn als een fantasie in de psyche van een mens of van een groep mensen, zo vindt elk politieke, spirituele en religieuze beweging haar oorsprong in een fantasie.
Omdat deze fantasieën opborrelen uit het diepste collectieve onbewuste staan we er vrij weerloos tegenover. Rationele overwegingen helpen niet. Op deze wijze ontstaat een conflict tussen de in onze ogen ’reële’ wereld en de krachten die vanuit ons onbewuste over ons heersen. We hebben allen een dubbele persoonlijkheid: de persoon die we in wereld spelen en de persoon die we in werkelijkheid zijn, tussen ons publiek optreden en ons intieme leven. Wie hier geen onderscheid in kan maken, kan in zeer onaangename conflictsituaties terechtkomen en lijdt aan een neurotische stoornis.
Mijn hypothese is dat de grote problemen van deze tijd en de opstandigheid van grote groepen burgers een gevolg zijn van het conflict tussen de objectieve wereld en de verdrongen wensen en fantasieën van de individuen. We weten namelijk geen raad met ons natuurlijke door de genen doorgegeven gedragspatroon in een wereld die niet meer naar de maat van de mens is. De scheiding tussen het natuurlijk leven en het artificiële leven in onze huidige consumptiemaatschappij is oorzaak van het hoog aantal drugverslaafden. Dit verklaart evenzeer de opstandigheid van de burgers in de eerder genoemde bewegingen, bijvoorbeeld omdat de basisveiligheid ontbreekt bij alle dreigingen die in deze 21ste eeuw op ons af komen.
In feite willen we allen terug naar een natuurlijk leven. Ik heb enkele jaren in Afrika gewoond en gewerkt in een primitieve en dus natuurlijke omgeving. Ik voelde mij daar onmiddellijk thuis, alsof ik het goede leven had herontdekt. Als mijn hypothese klopt, dan kunnen we als overwinnaars uit de huidige apocalyptische tijd komen door in de mate van het mogelijke een meer natuurlijk toestand voor onszelf te creëren. Het gaat erom dat oeroude archetypische mythen de inspiratiebron zijn om het maatschappelijk leven her in te richten.
Wat zijn die oeroude archetypische mythen? Dat is het gezin waar we basisveiligheid vinden. Dat zijn de mensen met wie we ons verbonden voelen als dieren in een kudde. De kudde biedt veiligheid en beschermt ons tegen vijandige krachten. Dat zijn de waarden en normen die we met elkaar delen en waardoor er een basisvertrouwen tussen de mensen ontstaat; in het Westen heeft de christelijke ethiek deze rol vervuld. Dit is het cultureel erfgoed. Dat is ons land of het territorium met grenzen die ons beschermen tegen indringers.
De conclusie lijkt mij duidelijk. Willen we niet psychisch ten onder gaan bij alle ellende die de coronapandemie veroorzaakt, willen we de angst voor apocalyptische natuurrampen en klimaatverandering overwinnen of tenminste leren beheersen en willen we de steeds verder oplopende conflicten tussen rassen, volkeren en etnische groepen oplossen, dan is een herstel van een meer natuurlijke maatschappelijke situatie de enige remedie. Dit betekent concreet een terugkeer naar het traditionele gezin, een einde maken aan de multiculturele samenleving, leven in een land waar de mensen zich verbonden weten door de christelijke of humanistische ethiek en waar de landsgrenzen opnieuw echte grenzen zijn. Als elk volk en elke etnische groep op dezelfde wijze een eigen territorium inricht en dus afziet van emigratie om de verantwoordelijkheid op te nemen voor het eigen volk, als ieder volk het land waar men woont goed beheert en de passende maatregelen neemt om de gevolgen van de klimaatverandering te kunnen beheersen dan is er een kans dat de 21ste eeuw de beste eeuw ooit wordt.
Mijn conclusie zal vooral weerstand oproepen bij diegenen die zich niet bewust zijn van de onweerstaanbare, onbewuste en oeroude krachten die de mensen beheersen.
