Nee, Nederland is nog steeds geen dictatuur. Maar we zijn verder dan ooit afgedwaald van de transparante democratie die we ooit waren. Nederland, en meerdere landen in de EU, glijden langzaam af naar een autoritair systeem. Niet naar een kopie van de klassieke totalitaire, repressieve staten zoals de Stalinistische USSR of Nazi-Duitsland, maar naar een nieuw soort autoritaire staat 2.0, the light version. De politicoloog Seldon Wolin bedacht zelfs een speciale term: omgekeerd totalitarisme, dat staat voor een hyperefficiënte neoliberale maatschappij die gerund wordt door technocraten en managers. Grote denkers als Yavul Harari, Hannah Arendt en George Orwell zagen sommige dingen duidelijk aankomen.
Aan het begin van de corona epidemie, maart 2020 verscheen er in de Financial Times een verontrustend stuk van Yuval Harari (dat overigens nooit in een Nederlandse krant werd geplaatst) waarin hij waarschuwde voor een surveillancemaatschappij die tijdelijk beperkende maatregelen oplegt die een permanent karakter zouden kunnen krijgen. De overheid wantrouwt haar burgers, en grijpt liever naar repressie dan dat ze een stuk verantwoordelijkheid bij de burger zelf legt. Als een overheid eenmaal een stuk macht heeft verworven, zal deze het niet graag afgeven. Vrijheden die eenmaal kwijtgeraakt zijn, komen niet makkelijk meer terug. Macht streeft niet naar een zo groot mogelijke entropie, maar klontert graag samen, vergroot en versterkt zich. Harari kreeg op alle fronten gelijk.
Artikel gaat verder na foto.
Hannah Arendt waarschuwde voor angst, individualisering, dehumanisering en tweedeling. Het is ongelofelijk hoe snel de samenleving gepolariseerd is en hoe twee kampen niet meer met elkaar praten maar elkaar verdoemen. Er zijn veel redenen waarom mensen zich niet laten vaccineren met een middel dat toch niet zo effectief blijkt te zijn als beloofd en waar telkens weer nieuwe boosters voor nodig zijn. Nu worden alle vaccinweigeraars op een hoop gegooid, als half-misdadige wappies die medeplichtig zijn aan massamoord op ‘normale’, gevaccineerde mensen. Sommige mensen zijn zelfs zo geradicaliseerd dat ze op sociale media oproepen tot prikkampen of om kinderen weg te halen van ongevaccineerde ouders. In normale oorlogspropaganda wordt de vijand nog afgeschilderd als ongedierte, veelal vertebraten zoals de rat of slang. In het ergste geval als een beest met zes poten, zoals de kakkerlak. De dehumanisering van ongevaccineerden bereikte een voorlopig dieptepunt toen viroloog Ab Osterhuis ze vergeleek met zielloze apparaten, zoals de stofzuiger.
In feite is er geen sprake van een tweedeling, maar van een enorme fragmentarisering. De zo geroemde diversiteit heeft voor een versplintering gezorgd waar iedereen zijn eigen identiteitsagenda heeft. Alles wat een menselijke band schiep – volksfeesten en tradities en festivals en fysieke ontmoetingen – wordt moeilijk gemaakt of gewoon afgeschaft. Een volksopstand zal er in Nederland nooit meer komen, simpelweg omdat we geen volk meer zijn, maar een verzameling zuilen, met botsende culturen, onverzoenlijke levensbeschouwingen en tegengestelde belangen. Een triomf van verdeel- en heerspolitiek. Het is niet relevant of dit nu het resultaat is van een diabolisch plan of gewoon een onfortuinlijke samenloop van omstandigheden die echter goed uitpakt voor de heersende klasse.
Artikel gaat verder na foto.
Zelfs de zuilen verbrokkelen verder. Zelfisolatie wordt aangemoedigd of opgelegd. Uiteindelijk vervalt de samenleving in een verzameling geatomiseerde individuen, die angstig vanachter een computerscherm contact met elkaar probeert te zoeken, via virtuele ontmoetingen die nooit kunnen tippen aan het echte samenzijn. Vluchtige of juist intieme aanrakingen, een subtiele oogopslag, warmte, geur, nuance in de stem vormen een belangrijke dimensie in menselijke communicatie die in elke zoommeeting onherroepelijk verloren gaat. In Australië meent de regering zelfs de bevolking te vertellen hoe ze seks moeten bedrijven – het liefst wederzijdse masturbatie via een computerscherm en dan ook nog met een mondmasker op.
George Orwell is misschien wel de meest relevante auteur in dit opzicht. Een van de belangrijkste thema’s in 1984 is de voortdurende oorlog van Oceanië met de twee concurrente schimmige rijken, Eurazië en Oost-Azië. Deze permanente noodtoestand legitimeert het terugdringen van individuele vrijheden. Hier in het Westen hebben we ook langdurige oorlogen die onze privacy en vrijheid onder druk zetten. De War on Drugs en de War on Terror. Deze oorlogen hadden op zijn minst nog concrete vijanden, criminele drugshandelaars en moorddadige terroristen die maar een uiterst klein deel van de populatie uitmaken.
Artikel gaat verder na foto.
Nu zijn er twee nieuwe altijddurende oorlogen: die tegen COVID en die tegen klimaatverandering. Ook nu zal de noodtoestand net zoals in 1984 nooit eindigen. De vijand is niet een selecte groep booswichten, maar is nu uitgebreid tot de gehele bevolking. Iedereen is verdacht, potentieel schuldig of op zijn minst medeschuldig. Er is een dominant narratief, dat zowel door media en politiek uit den treure wordt herhaald. Afwijkende gezichtspunten worden als ‘fake news’ bestempeld. Sommige leiders willen een instituut analoog aan het Ministerie van Waarheid oprichten dat ‘desinformatie’ verbiedt. Waarheid is überhaupt een vrijblijvend concept zonder waarde geworden. Beloftes worden even gemakkelijk gebroken als gemaakt. Denk aan de toezegging van demissionair minister de Jonge dat niet-gevaccineerden nooit zouden worden uitgesloten, dat er nooit een coronapas zou komen.
Via de salamistrategie worden stukje bij beetje onze vrijheden afgenomen. Bijvoorbeeld de avondklok. Die werd uitgeroepen voor slechts achttien dagen. Dat was natuurlijk zinloos, want op die termijn zijn resultaten nauwelijks waarneembaar. Uiteindelijk werd het 95 dagen. In feite leek het op een exercitie in dressuur van het volk, die overigens uitstekende slaagde. Hetzelfde voor de QR-code. Die zou ook maar voor één maand zijn. Ondertussen gaan we richting derde maand. In Frankrijk is de passe sanitaire al tot eind zomer 2022 verlengd. In Oostenrijk worden mensen die zich zonder QR-code en zonder geldige reden buiten wagen met obscene hoge bedragen beboet. Veel mensen zullen die niet kunnen betalen en worden door deze boetes en verhogingen in de praktijk tot een levenslange financiële horigheid aan de overheid veroordeeld. Nu staat er zelfs op niet-gevaccineerd zijn een boete. De Volkskrant plaatste een geheel kritiekloze reportage hoe de politie jacht maakt op de QR-lozen, als betrof het een heroïsche patrouille van het Oegandese regeringsleger op zoek naar rebellen van het Lord’s Resistance Army.
Artikel gaat verder na foto.
In Letland zijn mensen zonder QR-code al volledige paria’s en mogen QR-loze volksvertegenwoordigers het parlement niet meer in. Het is opmerkelijke dat de Europese Commissie, die wel klaarstaat om transgressies van Polen en Hongarije te veroordelen, tot nu toe hierover heeft gezwegen. Het is goed mogelijk dat men ook bij ons in volgende verkiezingen alleen nog met een QR-code in het stemlokaal terecht kan. Vreedzame demonstraties zoals op het Museumplein eerder dit jaar werden met geweld uit elkaar gedreven. Het meest beangstend is hoe normaal iedereen het is gaan vinden. Of dit nu allemaal een duister complot is, is een raadsel. Een complot uitvoeren vereist visie en lange termijn-denken, eigenschappen die veel van onze staatkundige leiders ontberen. De demissionaire premier ging er zelfs prat op geen visie te hebben.
Alle staatkundige sofismen ten spijt is het huidige Rutteregime in feite een illegitiem kabinet. In Engeland heet zoiets een caretaker cabinet, maar het gedraagt zich alsof het de volle steun van het volk geniet, kondigt zomaar noodtoestanden af en verandert wetten alsof het niets is. De jolige opmerking van Rutte dat hij als demissionair PM nog meer macht dan anders heeft, bleek een cynische voorspelling te zijn geweest. Daarom wordt er met de formatie geen enkele haast gemaakt: het zittende bewind heeft er baat bij de status quo te handhaven. Met verkiezingen zou de huidige coalitie in onze lage-vertrouwenssamenleving weggeblazen worden.
Artikel gaat verder na foto.
Langzaam maar zeker wordt de QR-code het nieuwe digitale EU identiteitsbewijs waar ontzettend veel data aan gekoppeld gaan worden en die controle van de Europese overheid vergroot, terwijl het de bewegingsvrijheid van burgers beperkt. De verzameling mensen die de QR-code weigeren en de verzameling mensen die geen vertrouwen hebben in de overheid overlappen elkaar grotendeels. Zo wordt de QR-code in feite een bewijs van braaf gedrag, een certificaat van conformisme. Het kan de opstap zijn naar een sociaal kredietsysteem. Het is met de huidige informatietechnologie mogelijk om hier straks de carbon footprint van mensen mee vast te leggen en CO2 beperkingen op te leggen. Wat mogelijk is, gaat meestal ook gebeuren. Omdat het kan. Omdat veel mensen dit best wel een goed idee vinden. Omdat ze niets te verbergen hebben. Omdat het tenslotte voor ieders bestwil is.
Artikel gaat verder na foto.
‘Covid is here to stay’, schreef arts en jurist Kees Rietveld onlangs in een nuchtere en scherpe analyse op de site van de prestigieuze Tällberg Foundation. Het probleem is dat de Westerse maatschappij een zodanig angst heeft van ziekte en dood dat dezen coûte que coûte moet worden uitgebannen, ook al is het middel erger dan de kwaal. Driekwart van onlangs ondervraagde studenten vertelde ernstige psychische klachten te ondervinden door de coronamaatregelen. Het verenigingsleven valt uit elkaar. Ouderen vereenzamen. Families met gezinsleden in het buitenland staan onder zware druk. Zelfstandigen gaan failliet. De cultuur ligt op sterven.
COVID is een Malthusiaanse check die op een overbevolkte, overstresste, vervuilde planeet zijn verwoestende maar natuurlijke gang gaat onder een biologische verzwakte mensheid. De mens meende met technologie de natuur te kunnen onderwerpen. Dat bleek fictie. Straks komt er weer een nieuw virus. Dan weer een nieuwe variant. Ad nauseam. De keuze is tussen een samenleving die uit zichzelf isolerende, doodsbange kasplantjes bestaat, door de staat gekortwiekte individuen, die enkel nog virtueel contact met de medemens hebben omdat die immers een bedreiging is. Of we moeten gewoon doorgaan en accepteren dat het leven, in de woorden van Schopenhauer, een hachelijke zaak is waar ziekte, zinloos lijden en de dood deel van uitmaken. Zoals het in het grootste gedeelte van onze geschiedenis normaal was. Ik hoor steeds vaker dat mensen deze laatste optie verkiezen.
Beeld: Teun Voeten.
Lees ook van Teun Voeten:
