Laat ik meteen duidelijk zijn. Ik draag in dit stuk niet de antwoorden aan die ons uit de covid-19 crisis gaan helpen, hoewel ik er als optimist wel van overtuigd ben dat deze antwoorden gevonden zullen gaan worden; wanneer niet door onze huidige leiders, dan wel door nieuwe leiders die uit ons midden zullen opstaan. Ook wil ik in geen enkele mate afdoen aan de ellende en het leed dat covid-19 tot nu toe al heeft aangericht in de wereld. Van het drama en de absolute hel, zoals die zich ook tot in mijn nabije kring hebben voltrokken. Iedereen die persoonlijk te maken heeft gehad met covid-19 (of op een andere manier ziek is geworden als gevolg van deze crisis) heeft bij deze mijn volste sympathie.
Waar ik in dit stuk wel dieper op in wil gaan is hoe belangrijk het is dat vaccinatie een persoonlijke en (zoveel mogelijk) vrije keuze blijft. Hierover heb ik als betrokken burger wel iets te zeggen. Door het onderwerp van een vaccinatieplicht ‘bespreekbaar’ te willen maken of de vaccinatieplicht zelfs gewoon in te voeren, hebben de leden van de Oostenrijkse regering, de Duitse regeringen en de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen, een experiment in gang gezet dat, mocht dit worden voortgezet, de Europese burgers de facto onwaardig maakt voor de titel ‘vrij’. De vaccinatieplicht zou een maatregel zijn die de Europese status als toonaangevend lid van het vrije westen wereldwijd te grabbel gooit. Helaas heeft onze demissionaire regering in deze kwestie een uitermate zwak standpunt ingenomen door, geheel tegen eerdere beweringen in, van standpunt te wisselen en een ‘mogelijke’ invoering van een vaccinatieplicht in Nederland niet langer uit te sluiten.
Ik richt me ook niet tot onze regeringsleiders. Het onderwerp dat hier vandaag op tafel ligt is namelijk veel te belangrijk om over te laten aan regeringsleiders, bestuurders, vakbonden, werkgeversorganisaties, belangenverenigingen, Hugo de Jonge of experts die namens een of andere organisatie spreken. In plaats daarvan richt ik me rechtstreeks tot mijn medeburgers, mijn leeftijdsgenoten en andere individuen met hun families en vrienden, eigenlijk alle gewone mensen die terugverlangen naar een toekomst die weer iets meer lijkt op het tijdwerk dat we ons nog vaag kunnen herinneren van voor de winter van 2019. Een tijdperk waarin we elkaar konden omhelzen, maar ook de ruimte mochten gunnen om het met elkaar oneens te zijn over welk middel je wel of niet in je arm laat spuiten.
Precies hier gaat het vandaag de dag namelijk over: ons vermogen om het met elkaar oneens te zijn. En daarmee dus ook de waarde van het juist wel met elkaar eens zijn. Ons zelfbeschikkingsrecht staat op het spel en daarmee ook de waardering die we gezamenlijk toekennen aan het belang van het individu.
De uitdaging die vandaag voor ons ligt is in zekere zin eenvoudiger dan de aanpak van de covid-19 crisis. Het gaat er hierbij namelijk niet zozeer om wat we wél moeten doen, maar het gaat er vooral om wat we zeker niét moeten willen doen. Het zelfbeschikkingsideaal dat hier op het spel staat is iets waar alleen al in de 20e eeuw miljoenen mensen wereldwijd voor zijn gestorven. Het feit dat een groot deel van de Europese burgers zich de 20e eeuw, en haar flirts met totalitaire en autoritaire systemen, zelfs nog wel actief kan herinneren maakt het des te meer beangstigend dat juist nu aan dit hele belangrijke grondvest van de moderne westerse samenlevingen gerommeld word.
Door mensen de vrijheid te geven om keuzes te maken betrek je ze bij een beslissing. Dit heeft in veel gevallen voordelen voor zowel het individu als voor de samenleving. Als je mensen laat kiezen dan wil dat zeggen dat je kunt rekenen op onder andere het beoordelingsvermogen, de voorkeuren, de ervaringen en het unieke perspectief van het individu die je laat kiezen. Je mobiliseert met keuzevrijheid dus eigenlijk de individuele vermogens van alle burgers in de samenleving.
Een vaccinatieplicht gaat per definitie over het unieke lichaam van elk individu, en gezien de hoeveelheid beslissingen die we dagelijks over ons eigen lichaam moeten nemen is ieder van ons een ervaringsdeskundige als het op ons eigen lichaam aankomt. Ik wijs hierbij ook op ons medisch stelsel waarin de dialoog tussen huisarts en patiënt onder normale omstandigheden als basis dient voor verdere medische behandeling. Het is niet onredelijk te stellen dat ieder toerekeningsvatbaar individu op zijn minst een eerste en laatste stem moet hebben in iedere kwestie die zijn eigen lichamelijke integriteit betreft.
Dit wil niet zeggen dat mensen objectief gezien altijd verstandige beslissingen nemen als het hun eigen gezondheid betreft. Maar wie is eigenlijk de eigenaar van ons lichaam? En wie heeft er het meest te winnen bij een goede gezondheid? Zijn wij dat zelf, is dat onze overheid of is dat de samenleving waartoe wij behoren? Ik denk dat wanneer we een samenleving willen waarin individuen op een duurzame en bewezen manier een creatieve, individuele bijdrage leveren we ook zullen moeten toestaan dat ieder individu heer en meester over zijn eigen lichaam is.
Veel mensen zijn vaccinaties gaan zien als een op basis van de wetenschap beschikbare sluiproute om de natuur te slim af te zijn en als de snelste en relatief eenvoudigste manier om ons uit de covid-19 crisis te helpen. Vanuit die mentaliteit van vrijblijvendheid is het haast misdadig een vaccin te weigeren. In deze gedachtegang kan ik best meegaan. Zelfs als op de lange termijn nog steeds zal blijken dat het huidige vaccin een fantastische, vrijblijvende oplossing was in de strijd tegen de eerste varianten van covid-19, zullen de gevolgen van een vaccinatieplicht dat nog altijd niet zijn.
Covid-19 is een endemische ziekte, hier is zo’n beetje iedereen het inmiddels wel over eens. Dit betekent dat het virus naar alle waarschijnlijkheid nog vele jaren onder ons zal blijven in verschillende vormen en dat zij uiteindelijk, met een beetje geluk, het risicoprofiel van influenza zal benaderen. Als een vaccinatieverplichting voor covid-19 een serieuze kans wil hebben om op de lange termijn effectief te zijn, zal zij een langdurige vaccinatieverplichting moeten worden met meerdere ‘booster’-injecties. Het is dus veel waarschijnlijker dat het instemmen met een verplichte vaccinatie vandaag betekent dat we eigenlijk instemmen met nog vele jaren van verplichte nieuwe vaccinaties. De ‘vaccinatiestatus’ is dus niet een duidelijke mijlpaal maar een telkens verschuivend concept.
Mijn angst is dat een verplichtende maatregel die we nu ten tijde van een crisissituatie invoeren nog vele jaren onder ons zal blijven omdat de definitie van ‘volledig gevaccineerd’ steeds zal moeten worden aangepast. Hiermee en mede dankzij de precedentwerking van de eerste maatregel zal de drempel om een vaccinatieplicht verder uit te breiden buiten het domein van covid-19 bijzonder laag worden. In de crisis van vandaag instemmen met een vaccinatieplicht voor covid-19 is volgens deze logica instemmen met een vaccinatieplicht voor allerlei andere zaken die we nu nog niet eens kennen. Het vervelende met dergelijke verplichtingen in de context van onze huidige technologische samenleving is dat individuen zich er eigenlijk ook niet aan kunnen onttrekken.
De wereld is na bijna twee jaar nog steeds in de greep van de covid-19-pandemie. Dit zet samenlevingen onder druk en langdurige spanning is niet goed voor mensen. Binnen dergelijke noodsituaties is het verleidelijk om naar regeringsleiders te kijken voor antwoorden en sturing. Op het moment dat leiders ten tijde van een crisis beslissingen nemen is een impuls tot inschikkelijkheid of toegevendheid voor burgers verleidelijk, ook als deze maatregelen aan de vrijheid van grondrechten komen. De spanning door de crisis zelf is ten slotte al groot genoeg.
Juist binnen deze dynamiek is het belangrijk dat we duidelijke grenzen stellen naar onze regering en naar elkaar. Grenzen waar niet mee gemarchandeerd kan worden. De stelling dat je in een crisissituatie geen enkele maatregel kunt uitsluiten is niet alleen onwaar maar ook volslagen abject. Ik draai het dan ook graag even om: juist in tijden van crisis moet je bepaalde maatregelen wel uitsluiten en grondrechten absoluut stellen. Het is cruciaal om regeringsleiders er juist in tijden van crisis aan te herinneren dat ze regeren bij de gratie van het volk. Bovendien is het noodzakelijk om elkaar er aan te herinneren dat als je een ander de mogelijkheid afpakt om het ergens mee oneens te zijn, je eigenlijk diezelfde mogelijkheid van je toekomstige zelf afpakt in een situatie waar jij het misschien ergens niet mee eens gaat zijn.
Ik hoop dat gevaccineerden en ongevaccineerden elkaar de hand kunnen reiken op dit thema. Want hoewel het vandaag allemaal heel belangrijk lijkt, doet gevaccineerd of ongevaccineerd er in het grote plaatje eigenlijk niet zo heel veel meer toe als je het af zet tegen het belang van een toekomst waarin we samen, in echte duurzame vrijheid, verder kunnen leven. In zo’n toekomst hoort het individu een definitieve stem te hebben in zaken die zijn eigen lichaam betreft. Het opgeven van individuele zelfbeschikking over ons eigen lichaam aan de overheid, en aan elkaar, is een te grote prijs om te betalen voor een tijdelijk gevoel van veiligheid tegen dit virus.
