Het is crisis bij de SP en het is niet gemakkelijk te begrijpen waarom. De SP was lange tijd de meest linkse partij van Nederland. Dat leverde een bonte linkse aanhang op. De partij maakt de laatste tijd korte metten met een deel van die achterban. Tientallen leden die actief waren in interne discussieclubjes – het Communistisch Platform en het Marxistisch Forum – werden uit de partij gezet. Dit geldt ook voor SP’ers die lid zijn gebleven van de inmiddels afgestoten jongerenorganisatie Rood.
De grote vraag is: waarom? Soms worden niet de minste mensen geroyeerd: het Utrechtse Statenlid Michel Eggermont, de Utrechtse lijsttrekker Floris Boudens en zijn Rotterdamse collega Arno van der Veen. In zowel de Rotterdamse als Utrechtse afdeling heeft het landelijk bestuur stevig ingegrepen en is de deelname aan de gemeenteraadsverkiezingen onzeker. Het heeft er alle schijn van dat de geroyeerde leden in beide steden met een eigen lijst gaan meedoen. Zo creëert de SP zijn eigen concurrentie.
De weggestuurde leden zijn zeer bereid hun mening over de crisis te geven, maar het blijkt moeilijk om de mening van de SP te reconstrueren. Een partijprominent wil wel praten maar reageert niet op een afspraakverzoek. Een ander zoekt contact maar laat de afspraak schieten. Weer anderen praten alleen als uw verslaggever ze nergens noemt. Eigenlijk wil de SP deze crisis vergeten, maar de geroyeerde leden maken dat onmogelijk. Daarom praten sommige SP’ers alsnog.
Dit is een conflict over de koers van de SP, maar bovenal over hoe die koers tot stand komt en wie dat bepaalt. De SP heeft een eigen beginselprogramma: ‘Heel de Mens’. Dit is het product van jarenlange discussie. Het document is inmiddels twintig jaar oud en daarom vindt er momenteel een update plaats. Binnen de SP vindt men dit een democratisch proces waarbij leden inspraak hebben. De geroyeerde leden zien dat anders: zij vinden dat er geen wezenlijke discussie is over de koers.
De SP heeft altijd mensen aangetrokken die extremer en radicaler waren dan de partij. Zij vertegenwoordigen binnen de partij een minderheidsstandpunt en moeten relatief veel van hun idealen inleveren, want het beginselprogramma is simpelweg gematigder. Dit zijn vaak communisten en marxisten, die zich de laatste jaren hebben verenigd in discussiegroepen die lange tijd werden gedoogd. Veel van deze leden lopen ook rond bij de voormalige SP-jongerenorganisatie Rood.
Een prominente SP’er vat het kernachtig samen: de communisten en marxisten hebben zich er nooit bij willen neerleggen dat de SP niet voor een communistische koers heeft gekozen. Zij krijgen via de normale partijprocedures hun zin niet: hun voorstellen over bijvoorbeeld meer actievoeren en minder parlementaire politiek haalden het nooit. Bij andere partijen waren dit soort leden waarschijnlijk allang weggelopen, maar bij de SP bleven ze: er zijn alleen maar partijen die nóg gematigder zijn.
De marxisten en communisten kwamen er de laatste jaren achter dat ze via de reguliere partijprocedures kansloos zijn: er is een ruime meerderheid binnen de SP voor het bestaande beginselprogramma en er is geen steun voor een communistisch alternatief. Toen bedachten de ontevreden socialisten een list: als het niet via de officiële weg kan, moet het maar ondergronds. Heel soms zei een vertegenwoordiger van het Communistisch Platform het in het openbaar: het idee was de SP over te nemen.
De werkwijze is niet ingewikkeld: de leden komen buiten officiële vergaderingen bijeen, schrijven eigen voorstellen en komen met eigen kandidaten. Vervolgens gaan ze naar slecht bezochte ledenvergaderingen waar ze wellicht een meerderheid kunnen krijgen. De andere leden zijn overrompeld en kunnen door de overmacht aan plotseling verschenen communisten en marxisten niets doen. Zo worden er in kleine stapjes inhoudelijke en personele veranderingen doorgevoerd.
Bij de SP leren we dat afwijkende meningen onder leden geen probleem zijn zolang het om een kleine groep gaat die bereid is tot compromissen. Bij de SP is dit niet zo: de groep dissidenten is te groot en ze willen ook van geen wijken weten. Dit is vooral een probleem in steden met een jonge aanhang zoals Utrecht en Rotterdam. Hier wilde een kleine groep de afdelingen een andere kant uit duwen. Dit zijn ook de steden waar het landelijk bestuur het hardst ingreep.
De SP laat zien wat er kan gebeuren als de meeste partijleden niet actief zijn. Er is een zwijgende meerderheid die instemt met de koers, maar niet naar vergaderingen komt. Daardoor zijn stemmingen soms gemakkelijk te beïnvloeden. Een voorbeeld is de verkiezing van Floris Boudens als lijsttrekker in Utrecht: hij kreeg een minimale meerderheid met steun van de communistische flank. SP’ers zien het met afgrijzen aan: volgens hen is de door veel leden gewenste koers een andere. Maar die komen niet opdagen.
De irritatie is inmiddels breder dan alleen in de studentensteden. Communisten doen niet alleen afwijkende voorstellen, ze doen ze telkens opnieuw. Als ze geen meerderheid krijgen is voor de partij de discussie afgelopen, maar de communisten gaan gewoon verder met nieuwe pogingen. Als daar kritiek op is, zeggen de communisten dat de SP ondemocratisch is. Het verschil tussen de communisten en de rest van de SP is dat de niet-communisten op een gegeven moment wel uitgediscussieerd zijn.
Een partijlid zegt dat je de vergelijking met GroenLinks moet maken. Als mensen van GroenLinks lid worden van de SP en proberen er een soort GroenLinks van te maken, snapt iedereen dat de SP daar geen zin in heeft. Het is bij clubs als het Communistisch Platform en het Marxistisch Forum niet wezenlijk anders. De SP heeft volgens deze partijleden zelfs hoffelijk gehandeld: de communisten hoefden niet te vertrekken, maar ze moesten wel zeggen voor de SP te zijn, niet voor hun eigen deelclubje.
Heeft de SP ook fouten gemaakt? Meerdere SP’ers steken de hand in eigen boezem met de stelling dat de partij veel te laat heeft ingegrepen. Het was al langer duidelijk dat afdelingen als Utrecht en Rotterdam een afwijkende koers hadden, maar er werd van bovenaf nooit iets aan gedaan. Dat proces heeft jaren geduurd. Pas recent heeft de partijraad van de SP uitgesproken dat men van deze interne onenigheid af wil. Nu worden er met harde hand communisten geroyeerd.
Lossen deze royementen alle problemen op? Meerdere SP’ers geloven er niets van, zeggen ze, maar dit is wel een goed begin. Er bestaan geen ledenlijsten van het Marxistisch Forum en het Communistisch Platform en die van Rood is niet meer bij de SP aanwezig. De partij hoeft echter niet iedereen die iets met deze clubs te maken heeft te royeren: de toplaag zou weleens voldoende kunnen zijn omdat daarmee duidelijk is gemaakt dat SP-leden moeten kiezen voor het SP-beginselprogramma en anders moeten ophoepelen.
De nadelen laten zich raden. De SP creëert mogelijk een concurrerende partij op de linkerflank en heeft nu enorme interne problemen, omdat allerlei partijleden vrienden geroyeerd zien worden. Op individueel niveau is de reden lang niet altijd duidelijk. Bovendien voldoet de SP met deze interne zuivering helemaal aan het beeld wat de geroyeerde communisten graag oproepen: binnen de SP is geen ruimte voor verschil van mening en mag je alleen achter de partijleiding aanlopen.
De overeenkomst tussen de werkwijze van de SP en die van communistische partijen is nauwelijks te missen. Alleen kan bij de SP niemand daar meer om lachen.
Lees ook van Chris Aalberts:
Ruzie tussen SP en opstandige Rotterdamse leden loopt verder op
Vertrokken SP’ers gaan natuurlijk niet achter de geraniums zitten
Ex-SP’ers twijfelen of ze mee doen aan gemeenteraadsverkiezingen
