In Nijmegen ligt het boek in grote stapels bij de boekhandel: Tanja Nijmeijer: van guerrilla naar vredesproces. Nijmeijer werd bekend als de Nederlandse vrijheidsstrijder van de FARC, de revolutionaire strijdkrachten van Colombia. We zien hier de eerste verklaring waarom dit boek niet is aan te slepen: de FARC was een communistische beweging en die doet de harten in linkse steden als Nijmegen harder kloppen. Nijmeijer zei haar comfortabele leven in Nederland vaarwel voor een hoger doel. Een romantisch idee.
Er is nog een tweede reden waarom dit boek in grote stapels voorradig is: het is ontzettend dik. In bijna 400 pagina’s vertelt Nijmeijer haar verhaal, dat begint in het Twentse Denekamp, waar ze opgroeide. Het vervolgt met haar studietijd in Groningen en haar eerste stappen in Colombia als lerares Engels. Het verhaal heeft veel weg van een dagboek: in chronologische volgorde wordt de lezer bijgepraat hoe Nijmeijer uiteindelijk in de Colombiaanse jungle verzeild raakte.
Dit boek is vooral interessant omdat we beter leren begrijpen hoe Nijmeijer bij de FARC terechtkwam. Het is geen heldenverhaal van iemand die vanuit Nederland het vliegtuig nam om zich uit volle overtuiging aan te sluiten bij de gewelddadige rebellen. Nijmeijer ging voor een stageproject naar Colombia. Niets spannends aan. Voor haar vertrek hoorde ze van haar begeleider dat er in het land een rebellenoorlog gaande was. Had ze zich dat wel gerealiseerd?
Aanvankelijk was de oorlog voor Nijmeijer ver weg: hooguit een onderwerp uit het nieuws. Langzaam leert ze Colombia kennen en hoort ze over de enorme armoede waar een groot deel van de bevolking mee kampt. Die armoede is opvallend omdat het land juist rijk is aan grondstoffen. Waarom profiteert alleen de bovenlaag daarvan, vraagt Nijmeijer zich af. Het illustreert een patroon wat je vaker bij activisten ziet: ze maken een ontwikkeling door en raken langzaam overtuigd van hun politieke doel.
Op de universiteit ontmoet Nijmeijer allerlei revolutionairen. Pas later realiseert ze zich dat ze hier in contact komt met mensen die strijders voor de FARC rekruteren. Van het ene op het andere moment werkt ze aan de zijlijn min of meer mee aan een aanslag, zonder dat ze zich dat helemaal lijkt te realiseren. Ze gaat op cursus hoe je in de stad bij kunt dragen aan de revolutionaire strijd: wat zijn de belangrijkste principes van de stadsguerrilla? De belangrijkste regel: niet te veel vragen stellen.
Van het een komt het ander. Een paar jaar later zit Nijmeijer in de jungle en leren we over het harde leven van de guerrillastrijd. Nijmeijer raakt afgesloten van de buitenwereld, spreekt haar eigen familie niet meer, trekt van de ene plaats naar de andere, knoopt ondertussen wat relaties aan en verliest de ene na de andere strijdmakker. Die aantallen lopen door de jaren heen op, wat al snel tot de conclusie leidt dat het sowieso een wonder is dat Nijmeijer het allemaal heeft overleefd.
De ontwikkeling van Nijmeijer gaat uiteindelijk ook weer een andere kant op. Ze wordt een bekend gezicht van de FARC, is betrokken bij jarenlange vredesonderhandelingen en die worden tot een goed einde gebracht, al blijft de vrede in alle opzichten broos. Nijmeijer neemt steeds meer afstand van de FARC, die zichzelf als politieke partij opnieuw probeert uit te vinden. Ze zegt haar lidmaatschap op en komt erachter dat ze het land nooit meer uitkomt vanwege een internationaal opsporingsbevel.
Aan dit lang uitgevallen dagboek is op detailniveau vaak geen touw vast te knopen: allerlei plekken, leiders en hoofdpersonen blijven vaag omdat de Nederlandse lezer elke achtergrondkennis ontbeert. Die geeft Nijmeijer niet of nauwelijks. Het illustreert de vervreemding die de guerrillastrijders ook zelf ervaren, maar de FARC wordt er als beweging nauwelijks helderder door. Vooral de vraag wat ‘de strijd’ precies inhield blijft liggen. Een veeg teken dat deze het daglicht niet kan verdragen.
Er is eigenlijk maar één echt interessante vraag: was dit het allemaal waard? Aan het einde lijkt Nijmeijers conclusie te zijn van niet, maar diepgaande reflectie ontbreekt. Wat was de legitimiteit van de FARC? Wat is er bereikt? Waarom krijgt de FARC als partij nauwelijks steun? Waarom onderhandelde de regering met de FARC als de guerrilla’s alom werden gehaat? En misschien wel de belangrijkste: als Nijmeijer het allemaal vooraf had geweten, had ze het dan weer gedaan?
Nijmeijer moffelt haar reflectie weg op de laatste drie pagina’s van dit boek. Een veeg teken dat de echte zelfreflectie nog moet beginnen.
Lees meer van Chris Aalberts:
