Het aantreden van een nieuw kabinet zou een moment moeten zijn van hoop, maar het lukt de mensen maar niet om vertrouwen te krijgen in de politiek. Dat komt door de coronacrisis en de groeiende tweedeling in de samenleving, maar het gaat ook dieper: steeds meer mensen geloven het gewoon niet meer, wat politici ook zeggen en wat ze nog beloven, of hoeveel geld ze hiervoor willen gaan uittrekken. Het zijn de signalen van een crisis in de democratie, die niet langer kan worden genegeerd. Alle adviseurs van de politiek erkennen dit problemen en één onderwerp komt daarbij steeds weer terug: de noodzaak van een bindend referendum, waarin de mensen de politiek kunnen corrigeren, op het moment dat beslissingen worden genomen waarmee zij het in grote meerderheid helemaal niet eens zijn.
Een bindend referendum biedt ons ‘de gewenste noodrem bij gebrek aan draagvlak voor een parlementaire beslissing en kan de ongelijke invloed (van mensen) corrigeren.’ Dat zeg ik niet, maar dat meent het Sociaal en Cultureel Planbureau, in haar advies over het coalitieakkoord van Rutte 4. Mensen met een lagere opleiding en een lager inkomen herkennen zich steeds minder in het beleid, omdat ze minder toegang hebben tot de politiek en weinig lobbyisten in Den Haag hun belangen verdedigen, aldus deze belangrijke adviseur van het kabinet. Als mensen de mogelijkheid krijgen om aan een ‘noodrem’ te trekken, zou dit het vertrouwen in de politiek kunnen vergroten. Daarom moet deze regering het bindend correctief referendum invoeren, zo schrijft het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).
Het SCP verwijst in haar pleidooi voor een referendum naar de staatscommissie onder leiding van Johan Remkes, die eerder op verzoek van de Eerste en Tweede Kamer een analyse maakte van de staat van onze parlementaire democratie en daarbij ook het voorstel deed voor een bindend correctief referendum, in zijn rapport uit 2018 Lage drempels, hoge dijken (PDF). Een groep deskundigen onder leiding van Johan Remkes meende toen dat het gebrek aan vertrouwen van mensen in de politiek het regeringsbeleid ineffectief maakt, het draagvlak voor besluiten schaadt en zelfs de democratische rechtsstaat kan aantasten. Daarom zou de bevolking de gekozen politici moeten kunnen terugfluiten; invoering van een referendum zou volgens hen leiden tot een ‘versterking van de Nederlandse democratie’.
Voor de verkiezingen van maart vorig jaar heb ik als Kamerlid en wetsvoorstel voor een bindend referendum door de Tweede en Eerste Kamer gekregen, waarvoor ik ook steun kreeg van de Raad van State, de belangrijkste adviseur van de politiek op het gebied van wetgeving. Maar hiermee zijn we er nog niet: om dit bindend referendum mogelijk te maken moet deze wet nog een keer worden behandeld en in het parlement een twee derde meerderheid krijgen. Die mooie taak ligt nu bij Renske Leijten, het Kamerlid dat na mijn vertrek deze wet heeft overgenomen. In de Tweede Kamer zijn drie partijen echt tegenstander van het referendum, dat zijn de VVD, het CDA en de SGP. Deze fracties hebben 51 zetels en daarmee komen we in principe één stem tekort voor de invoering van dit democratische middel.
Het is een ongemakkelijke situatie, dat deze minderheid in de Tweede Kamer de invoering van een bindend referendum met een enkele stem zou kunnen tegenhouden. Echt iedere deskundige wil een referendum: van de staatscommissie van Johan Remkes, tot de Raad van State en nu ook het Sociaal en Cultureel Planbureau. In de VVD is een kleine groep mensen principieel tegenstander van het referendum en een andere groep leden juist een groot voorstander van deze vernieuwing. Een meerderheid van de VVD’ers lijkt vooral onzeker over de gevolgen van dit nieuwe democratische middel. Ik hoop dat de steun van de deskundigen kan helpen om de liberalen over de streep te trekken. Een nieuwe bestuurscultuur betekent ook dat de Kamerleden zich door de kiezers moeten laten corrigeren.
Lees ook van Ronald van Raak:
