Het lijkt al eeuwen geleden dat de PvdA bijna een absolute meerderheid in de Amsterdamse gemeenteraad had: twintig van de 45 zetels. Toch was dit in 2006 nog gewoon de praktijk. Toen ging het hard: in 2010 waren er nog vijftien zetels over, in 2014 tien en in 2018 vijf. Als we deze lijn doortrekken komt men komende maand dus op nul zetels uit. Aan lijsttrekker Marjolein Moorman de ondankbare taak dit noodlot af te wenden en de PvdA te laten geloven dat het weer goedkomt.
Ter ondersteuning van deze missie heeft Moorman een boek geschreven: Rood in Wassenaar: pleidooi voor een kansrijk leven (voor iedereen). De lezer wordt fijntjes meegenomen in de ondergang van de sociaaldemocraten. Toen Moorman in 2010 voor het eerst raadslid werd, was de PvdA nog oppermachtig, al was de eerste teruggang al ingezet. In 2014 werd ze opeens politiek leider na het echec met tussenpaus-lijsttrekker Pieter Hilhorst en in 2018 verloor ze hoogstpersoonlijk de verkiezingen van D66 en GroenLinks.
Daar kon Moorman niet zoveel aan doen. De PvdA is vervreemd geraakt van haar oorspronkelijke idealen en het dieptepunt daarvan – kabinet Rutte-II – viel ongeveer samen met Moormans entree in Amsterdam. Ze heeft – ietwat vreemd voor een PvdA’er – een heel vriendelijk boek geschreven en deelt niet of nauwelijks sneren uit naar de vele mensen die verantwoordelijk waren voor de rampzalige strategische verwarring. Moorman is druk met scherven rapen.
Moorman heeft het waarschijnlijk niet zo bedoeld, maar het laatste deel van haar boek laat goed zien waarom het niet meer goed komt met de PvdA. Moorman verhaalt uitgebreid over haar portefeuille onderwijs en haar strijd als wethouder voor meer kansengelijkheid. Er komen talloze voorbeelden langs van kinderen die minder kansen krijgen dan andere, hetgeen steeds niets of vrijwel niets te maken heeft met hun capaciteiten, maar alles met de wijk waar ze wonen of het inkomen van hun ouders.
Het beste voorbeeld is bijles. Kinderen kunnen op school weleens slecht meekomen. Er zijn dan twee opties. Goedverdienende ouders huren de bijlescentrale in zodat Fleur en Diederik toch een redelijk cijfer halen en naar het gewenste schooltype kunnen. De rest van de ouders kan dat niet betalen en zo komen hun kinderen op een aanzienlijk lager schooltype uit. Slecht nieuws voor iedereen die van deze trend af wil: de overheid kan er bar weinig aan veranderen. PvdA stemmen helpt ook al niet.
Maar de crisis is voor de sociaaldemocratie fundamenteler. In Moormans boek leren we hoe Amsterdammers de overheid wantrouwen én geen oog meer hebben voor collectieve systemen zoals het onderwijs waarbij de belangen van alle ouders en alle kinderen worden meegewogen. Het gaat alleen nog om henzelf. We lezen over ouders die op hun achterste benen staan als de aanbesteding van een schoolgebouw niet lukt. De wethouder regelt een goed gebouw drie kilometer verder, maar de ouders zijn niet te vermurwen.
Nog zoiets. Moorman, die opgroeide in het arme deel van Wassenaar, krijgt op een dag een oud-klasgenoot aan de telefoon. Hij woonde vroeger in het rijke deel van het dorp. Bij de verdeling van kinderen over de middelbare scholen is zijn kind op een school geplaatst die nog maar net in zijn persoonlijke top tien stond. Of Moorman even in de houding wil springen en ervoor wil zorgen dat zijn kind alsnog op de juiste school terechtkomt. Moorman vertikt het.
Hier zien we de botsing van de sociaaldemocratie die zichzelf langzaam heeft hervonden en de harde werkelijkheid van gegentrificeerde steden als Amsterdam waar een groot deel van de bevolking denkt dat alles te koop is en dat de overheid alles voor ze moet doen wat ze maar willen. Ze betalen toch belasting? Moorman probeert al het onderwijs in Amsterdam op een deugdelijk niveau te krijgen, maar dat collectieve systeem interesseert een aanzienlijk deel van de bevolking helemaal niets.
Zo leren we over een wezenlijk probleem van de PvdA. Jarenlang is de partij verweten haar beginselen te hebben verkwanseld en hoewel die kritiek terecht is, is dat commentaar inmiddels verouderd. Er zijn alweer zat PvdA’ers die weten hoe je ‘sociaaldemocratie’ spelt. Het probleem is dat een aanzienlijke groep kiezers niet meer weet wat het algemeen belang is en daar dus überhaupt geen oog meer voor heeft. Verder kijken dan je eigen wensen en voorkeuren is bij velen iets van vroeger.
Zo zie je maar: de ineenstorting van de PvdA is niet alleen het gevolg van Rutte-II, maar vooral ook van de tijdsgeest. Daar gaat een boek van een lokale lijsttrekker niets aan veranderen.
Lees ook van Chris Aalberts:
