‘The horror, the horror’… Het is de beroemde eindscene uit Apocalypse Now: Marlon Brando die als de doorgedraaide kolonel Walter E. Kurtz gevonden wordt door kapitein Willard. De ooit zo respectabele officier is op dat punt compleet verwilderd, een bijna prehistorisch stamhoofd aan het hoofd van een stam koppensnellers. De grap is natuurlijk dat Willard en zijn crew op de tocht natuurlijk gaandeweg net zo verwilderen als zijn prooi. Het is een gekend thema in Vietnamfilms: de druk van constant bij broeierige temperaturen door de jungle moeten denderen terwijl elke struik potentieel dodelijk is maakt van heel gewone jongens killers. Dat is de wet van de jungle: of je verandert zelf in een beest of je wordt opgegeten. De Amerikanen dealen met hun trauma op het gebied van oorlogsvoering in Zuid-Oost Azië door veel van dit soort psychologische films te maken: The Deer Hunter, Full Metal Jacket, Platoon, noem ze allemaal maar op. Of neem nou het surreële verhaal Sweetheart of the Song Tra Bong uit de bundel The things they carried van Tim O’Brien, waarin een keurig meisje -type cheerleader– haar vriendje op komt zoeken in de Vietnamese jungle en waar ze als All American Girl aankomt, maar na verloop van tijd op kannibalistische strooptochten gaat met een troep totaal verwilderde commando’s die met kettingen gemaakt van mensentongen door de jungle struinen. Heavy stuff.
In Nederland doen we daar niet zo aan. Hoewel de peloppers net als Charlie ook voortdurend op de loer lagen en vechten tijdens de moesson in Indië natuurlijk net zo slopend is voor het gemoed, gaan wij heel anders om met het trauma. Zoals de Amerikanen lijken te willen weten waarom Johnnie uit Wisconsin die goed was in Amerikaans voetbal en spaarde voor een Cadillac ineens met de napalmbrander hele dorpen in de fik zette, zijn wij niet persé psychologisch geïnteresseerd in waarom Henk uit Budel onschuldige buffeldrijvers ombracht met nekschoten en wurgkoorden. Wij willen vooral weten of de managers wel wisten van de gruwelijkheden. Zijn de regeltjes wel gevolgd, werden de boekjes netjes bijgehouden en waren we ons wel bewust van ons witte privilege, enzo. We vragen ons af waarom we niet front and center bezig waren met ‘mensenrechten’. In plaats van vette films met veel schietgeweld, quotebare uitspraken (“Holy dog shit! Texas? Only steers and queers come from Texas, Private Cowboy, and you don’t look much like a steer to me, so that kind of narrows it down”) en tsjoptsjoptsjopgeluidjes van naderende Bell UH-1 gunships, maar eindeloze artikelen in de keurige couranten over hoe we ‘niet bij onze zwarte bladzijdes durven stil te staan’.* “Waarom was niet iedereen een GroenLinkser vroeger”, is de enige vraag waar de Nederlandse media wezenlijk in geïnteresseerd lijken te zijn, even karikaturaal gesteld.
We structureren kennelijk onze herinneringen aan het collectieve oorlogstrauma in de Oost aan de hand van ons naoorlogse zelfbeeld van een ‘moral superpower’, geregeerd door sociaal-wetenschappelijk opgeleide types die denken in termen van internationaal recht, het functioneren van de bureaucratische hierarchie en grote historische schuldvragen over kolonialismesociaaldemocratische, niet aan de hand van de fascinatie voor de killer die in elke keurige plattelandsjongen schuilt die naar een verre oorlog wordt gestuurd. We zijn wat dat betreft misschien anders dan Amerikanen. Of het beter is weet ik niet, maar onze houding levert wel wat minder cinematografische hoogstandjes op.
* = Dat we al sinds de Atjeh-oorlog van de late 19e eeuw al hele kranten en bibliotheken hebben volgedrukt over die zwarte bladzijden toont eigenlijk vooral aan dat zo’n uitspraak meer een stijlfiguur van het genre is dan een historiografische observatie.
Lees ook van Constanteyn Roelofs:
