Ooit had ik een vriend uit politieke kringen die vol ergernis kon praten over vrouwen die louter vanwege hun sekse op de een of andere politiek-bestuurlijke positie waren beland. Onder het motto ‘vrouwen aan de top’ kwamen types als de Haagse burgemeester Pauline Krikke (afgetreden), de Defensie-bewindslieden Jeanine Hennis (afgetreden), Ank Bijleveld (afgetreden) en Kajsa Ollongren (gaat nog aftreden) bovendrijven. Het Amsterdamse burgemeesterschap van Femke Halsema past ook in deze categorie. Dit verschijnsel noemde mijn vriend ‘de plaag van de gleuf’.
Deze weinig fijnzinnige karakterisering is niet de mijne, maar de vraag is: welke intrinsieke vrouwelijke kwaliteiten vormen rechtvaardiging voor een discriminatoir benoemingsbeleid, met quota en al? Deze vraag drong zich recent weer op toen ik in een vooraanstaand televisieprogramma een hysterische presentatrice aan het werk zag en me afvroeg wie die overduidelijk niet op haar taak berekende vrouw op die prominente plek had doen belanden en waarom.
De pleidooien van bekende voorvechters van het vrouwenvoorkeursbeleid als Neelie Kroes, Sybilla Dekker of Bercan Günel zijn mij bekend. Die gaan over ‘de kracht van diversiteit, inclusie en verbinding’. Maar zolang de vrouwelijke meerwaarde niet scherper wordt geduid dan met deze vage begrippen waar geen redelijk mens tegen is, kan ik niet inzien waarom het ‘een schande’ zou zijn dat Nederland nog nooit een vrouwelijke minister-president had, zoals Neelie Kroes niet moe wordt te betogen. Het zal me een zorg zijn of de brandweerauto vol zit met louter mannen, alleen vrouwen of een gemengd team. Als de brand maar bekwaam geblust wordt.
Een paar jaar geleden produceerde de Sociaal-Economische Raad (SER) het lijvige advies Diversiteit aan de top; tijd voor versnelling. Zo’n 160 pagina’s tekst over kansengelijkheid, talentontwikkeling, integratie, verbinding en inclusie. Ook het ‘business case argument’ -bedrijven met meer vrouwen in de top zouden beter renderen- ontbrak niet. ‘Heterogene teams zijn succesvoller’ poneerde de SER, zonder de vraag te beantwoorden waar dat door komt, anders dan -daar zijn ze weer- ‘diversiteit, inclusie en verbinding’. Dat is zo dwingend opgeschreven dat je er amper een kritische vraag over durft te stellen. Al gauw sta je te boek als vrouwenhater of, sinds ook ‘mensen van kleur’ zijn toegevoegd aan het voorrangslijstje, als racist.
Psycholoog en adviseur organisatiecultuurverandering Cobi Wattez en Nijenrode-hoogleraar ‘strategisch talentmanagement’ Lidewey van der Sluis deden een paar jaar geleden een poging te achterhalen wat de vrouwelijke meerwaarde in teams is. Hun onderzoek bij vier organisaties in uiteenlopende sectoren leidde tot de conclusie dat vrouwen outside in en mannen inside out redeneren. Mannen beginnen bij hun eigen overtuiging en nemen corresponderende opvattingen van anderen mee. Vrouwen beginnen bij het verzamelen van feiten, opvattingen en intenties en brengen die in verbinding met hun eigen beelden en standpunten. Vrouwen stellen meer vragen en luisteren met meer belangstelling dan mannen. Voordeel van mannen is dat ze beter kunnen ordenen en feiten en meningen wegen. Knopen doorhakken dus. Conclusie: divers samengestelde teams bakken er meer van.
Het onderzoek van Wattez en Van der Sluis werd uitgevoerd bij een zakelijke dienstverlener, een kapitaalinvesteerder, een overheidsorganisatie en een HBO-instelling. Het diversiteitsbeleid is inmiddels bon ton in alle sectoren van de samenleving. Het lijkt me dan ook zinvol het onderzoek naar nut, noodzaak en aanpak fors te verbreden.
Laten we beginnen met de publieke omroep, waar het voorkeursbeleid voor vrouwen onder leiding van de recent afgezwaaide NPO-baas Shula Rijxman een hoge vlucht heeft genomen en er tegelijkertijd een opvallend getuigenisgedrag is ontstaan onder het presenterende journaille. Zou het een samenhangen met het ander?
Actuele aanleiding voor zo’n onderzoek vormt het optreden van tv-presentatrice Maaike Schoon tijdens een interview op zondag 13 maart 2022 in het programma Buitenhof met de Russische ambassadeur in Nederland Alexander Shulgin. Het was een verbijsterende illustratie van de gevolgen van het dwangmatig benoemen van een vrouw en het om die reden bagatelliseren van een ondermaats CV. Nadat presentatrice Nathalie Righton eind 2020 vertrok waren er meerdere vakbekwame mannelijke opvolgers beschikbaar. Het moest en zou een vrouw worden. Maaike Schoon dus, die geen enkele ervaring had in het vak van tv-presentator/interviewer en naast haar werk als redactiehulp bij Buitenhof slechts kon bogen op een incidenteel gespreksleiderschap in Amsterdamse praathuizen.
Ambassadeur Shulgin werd door Maaike Schoon geïnterviewd over de oorlog in Oekraïne. Of beter gezegd, Schoon (“Ik stel hier de vragen”) schold hem tien minuten lang uit omdat hij braaf de agitprop-lijn van het Kremlin volgde. Wat kon de man anders, als hij geen beroepsmatig doodvonnis over zichzelf wilde afroepen? Een professionele interviewer had dat begrepen en de vragen zodanig voorbereid dat er iets nieuwswaardigs ter tafel zou komen. Schoon miste die vakbekwaamheid en was er ook alleen maar op uit een getuigenis af te leggen: jij bent een schoft, ik deug. Morele profileringsdrang in plaats van een professioneel interview.
Haar optreden past in een lange reeks vrouwelijke presentatoren die de neiging vertonen om hun positie direct of indirect te misbruiken voor de verspreiding van de een of andere boodschap. De vrouwelijke kwaliteitskenmerken van Wattez en Van der Sluis (outside-in denken en belangstellend luisteren) zijn ver te zoeken. Het is een patroon dat vraagtekens oproept bij de geldigheid van hun onderzoek, althans voor de mediasector. Als de hang naar ‘diversiteit, inclusie en verbinding’ en de daaraan verbonden vrouwenprivileges journalistieke professionaliteit in de weg zit is het middel erger dan de kwaal.
“Ik wilde persé een vrouw als anchor van het programma dat De Wereld Draait Door verving. Dat is Margriet van der Linden geworden”, vertelde NPO-baas Shula Rijxman in november 2018 in een Volkskrant-interview. Interviewster Nathalie Huigsloot vroeg niet naar het waarom. Ook niet of Rijxman in de meteen al bedroevend lage kijkcijfers van het programma M geen reden zag te concluderen dat de door haar gewenste vrouw, die niet de schaduw kon staan van Matthijs van Nieuwkerk, er geen hout van kon en niet beter zo snel mogelijk vervangen kon worden, desnoods door een man. We zijn ruim drie jaar verder en nog steeds is het huilen met de pet op bij M. Onprofessionele interviews, een eenzijdige line-up van linksige gasten en thema’s (www.geertdales.com/ongezonde-kongsi) en als vanouds beroerde kijkcijfers.
Povere kijkcijfers scoort ook Sophie Hilbrand, wier CV zich laat samenvatten als jaartje mode-academie, jaartje theaterschool, jaartje iets met marketing en communicatie en daarna het vrouwzijn en de blonde manen uitgebaat met hippe programmaatjes voor vlotte jonge mensen. Geen boek heeft ze gelezen, maar toch werd haar in 2020 op de tv het ‘Racismedebat’ toevertrouwd, waarbij ze de onvergetelijke uitspraak deed “Denk jij nu thuis: ik ben niet racistisch? Na vanavond zul je daar echt anders over denken”. Als presentatrice van Op1, naar Nederlandse maatstaven een belangrijk programma, blonk ze uit in onnozele vragen. Korte tijd later kreeg ze desalniettemin het duo-presentatorschap van Khalid en Sophie. Zelden werd een programma op prime time slechter bekeken dan het hare. Toch mag ze, met de al even onbekwame oud-advocaat en mens van kleur Khalid Kasem, in de reprise. Vrouw en zendingsdrang. Dan zit je goed bij de publieke omroep.
Op1 mag dan een serieus discussieprogramma zijn met hoge kijkcijfers, in de keuze van de presentatoren/interviewers gaat de hang naar vrouw, inclusie en verbinding steevast boven de drang naar professionaliteit. Anders valt niet te verklaren waarom de volstrekt onervaren Talitha Muusse daar ooit kon aanschuiven als presentator. Deze zelfverklaarde ‘woordvoerder van de millenniumgeneratie’ hield het niet lang vol en dat was maar goed ook. Als ‘activist’ dacht ze het podium te kunnen gebruiken voor het berijden van eigen politieke stokpaardjes. Toen dat fout liep verklaarde ze in het AD ervan te balen niet haar eigen geluid te hebben kunnen laten horen. Die had er dus helemaal niets van begrepen. Degene die haar benoemd had ook niet. Muusse’s CV was immers genoegzaam bekend.
Lara Rense is een oude rot in het (radio-)presentatievak. Aan haar professionaliteit hoeft niet getwijfeld te worden. Toch ontspoorde ook deze routinier toen ze het nodig vond om haar prominente plek voor de microfoon in te zetten voor een onvervalste ode aan het non-binairisme. “Lieve mensen, om 17.00u is de volledige naam van de eerste non-binaire radiopresentator van Nederland te horen op NPO Radio1” twitterde Lara, die nu door het leven gaat als Lara Billie Rense, op 21 februari 2022. Na in de uitzending zelf te zijn aangekondigd als ‘Lara Billie Rense’ sprak ze “Lara Billie?? U denkt misschien: waar is Lara? Maar ik ben er nog steeds hoor. Tot u spreekt de eerste non-binaire radiopresentator van Nederland”. Ook deze professional is een missionaris geworden.
Terug naar Op1. Nadia Moussaid verdiepte zich als student antropologie in de positie van vrouwen in de Arabische wereld. Ze werkte voor het Amsterdamse AT5 en produceert documentaires. Tien jaar na Margriet van der Linden veroverde ze in 2020 de nr. 1 positie in de ‘Kleurrijke Top 100’, georganiseerd door ‘decommunitytop100’ die zich ten doel stelt gehoor te geven aan de roep om sociale gelijkheid, representatie, LHBTQIA+, acceptatie en de Black Lives Matter movement. “We staan voor een shift in de samenleving. We geloven in de kracht van inclusiviteit”.
Het juryrapport stelt: “Nadia Moussaid is de personificatie van talent, vrouwelijk leiderschap, intellect en verbinding. Al die jaren dat Nadia in de media werkt maakt zij zich hard voor diversiteit, feminisme en gelijkwaardigheid”. Ga werken op de personeelsafdeling van de NPO, denk ik dan. Maar deze zendingsdrift bracht haar het presentatorschap van Op1. De bekendheid die ze daaraan ontleent werd dezer dagen verzilverd met uitgebreide publiciteit inzake een door haarzelf vervaardigde documentairereeks over haar Marokkaanse vader Ali, die zich op zijn Italiaans ‘Alice’ ging noemen om daarmee meer kans te maken in Europa. Mijn vader de gelukszoeker zal vast een mooie docu zijn. Mijn indruk is intussen dat Nadia haar Op1-positie misbruikt voor persoonlijke profilering en moreel gewin.
Een kleine, van groeipotentie voorziene loot aan de vrouwenstam is Milouska Meulens, radiopresentatrice van Omroep Zwart, een van de nieuwe aanwinsten van het publieke bestel. Voorheen werkte ze onder meer voor het programma Vroege Vogels en als invaller bij het NOS-journaal. Zij profileert zichzelf als een ‘overtuigd veganist’. Hoe dit uitpakt in haar nieuwe rol is afwachten, maar Milouska is niet het type dat kansen ombenut laat. U moet binnenkort ook van de boter, kaas, melk en eieren af.
Met haar HAVO-diploma, het Twentse kampioenschap klootschieten, ervaring met het YouTube-kanaal ‘Emma’s peepshow’ over seksualiteit en het oplezen van de Nederlandse jurypunten bij het Eurovisiesongfestival 2019 was Emma Wortelboer voor BNN/VARA de gedroomde keuze voor de presentatie van een politiek onderdeel rond de Kamerverkiezingen van 2021 in het televisieprogramma ‘De Vooravond’. Het zal geinig bedoeld zijn, maar wie bedenkt het om zo’n onbenullige nitwit politieke kopstukken te laten interviewen en waarom?
Opnieuw terug naar Op1. Giovanca Ostiana is zangeres en dus geknipt voor het presentatorschap van Op1. Zeker bij de EO, want Giovanca is een spiritueel persoon die diepzinnig kan praten over de gospel als inspiratiebron voor zowel gelovigen als niet-gelovigen. “Dat kunnen we wel gebruiken in deze tijd” sprak ze devoot, toen ze tijdens de corona-lockdown te gast was in een tv-programma waarin ze over ‘de ziel van de gospel’ mocht komen praten. Welk programma dat was? Op1 ! Ik verzin het niet. Ze kreeg er ruim baan om uit te wijden over de rol van de gospel tijdens de slavernijperiode, als expressie van pijn, hoop, kracht, troost en overwinning. “Door gospel kun je contact maken met God”, aldus de presentator van een prominent discussieprogramma van de publieke omroep.
Op1 is een heus broeinest van missionaristisch ingesteld talent. Ook Natasja Gibbs, erkend strijdster tegen racisme en discriminatie, belandde er op de presentatorstoel. Deze dochter van Jehova’s Getuigen bleek in fanatieke gelovigheid niet onder te doen voor haar ouders toen ze los ging op J.K. Rowling, auteur van de Harry Potterboeken. ‘Transfoob’ oordeelde ze nadat Rowling, bezig met een boek waarin een transgender figureert, op de sociale media op zoek ging naar informatie en daarbij de indruk had gewekt het vervangen van sekse door gender ridicuul te vinden. Meteen sleepte Gibbs Nederlands bekendste transgender Valentijn de Hingh voor de microfoon om de vloer aan te vegen met zoveel transgenderhaat. “Vreselijk voor jonge mensen die in transitie gaan” orakelde Gibbs, die ook nog een geschiedenis deelt met Emma Wortelboer als presentator van De Nationale 2021 Test.
Presentatrice van het NOS-Journaal en radioprogramma’s Simone Weimans verdient een eervolle vermelding in deze reeks. Schoenmaker blijf bij je leest en ga niet Lara Rense achterna in een of ander activisme, is mijn advies aan deze vakvrouw. Zoals vele journalistieke types die via tv- of radioprogramma’s bekendheid hebben verworven kon ook zij de verleiding niet weerstaan om zelf te schitteren in een tv-programma. In haar geval Verborgen Verleden, waar ze in de geschiedenis duikt van haar voorouders en als vrouw van kleur onvermijdelijk belandt in gesprekken over het Nederlands koloniale verleden en de slavernij. Ineens krijgt ook Weimans, volstrekt onnodig, een moralistisch profiel.
Tot slot van deze niet uitputtende lijst mogen Lisette Wellens, Maaike Timmerman, Raquel Schilder en andere vrouwen die betrokken waren of zijn bij het dagelijkse ochtendprogramma Goedemorgen Nederland van WNL niet ontbreken. De inzet van het programma is om luchtig de dag te beginnen en dat lukt wonderwel. In urenlange uitzendingen slagen de olijke dames er steevast in om de gasten, overwegend een vaste coterie van (oud-) VVD’ers, geen enkele mededeling van enige betekenis te laten doen. Ook dat is een keuze, maar wel een rare voor een politiek geprofileerd programma op kosten van de belastingbetaler. Waarom niet wat kwaliteit aan die tafel gezet, in plaats van goed ogende, maar journalistiek oppervlakkige vrouwen?
De lezer die dit betoog niet bevalt nodig ik van harte uit een contra-expertise te leveren. Een lijst van mannelijke journalisten/interviewers/presentatoren die deze lijst vrouwen qua professionele bedenkelijkheid overtreft. Ik laat me graag overtuigen van mijn ongelijk. Vooralsnog denk ik, zonder ook maar de minste misogyne neiging, dat het vrouwen-eerst-beleid bij de omroepen niet erg succesvol is. Doe mij maar een Matthijs van Nieuwkerk, een Sven Kockelmann, een Jeroen Pauw. Desnoods een Twan Huys, al kan die ook heel goed de moraalridder uithangen en zichzelf profileren en promoten in nevenactiviteiten.
Lees ook van Geert Dales:
