De planning kon nauwelijks beter: op de dag dat Lilianne Ploumen wegvlucht uit politiek Den Haag, houdt het Amsterdamse debatcentrum De Balie een avond over Niet Nix, de vernieuwingsbeweging die een kwart eeuw geleden de partij wilde opschudden. De halve zaal bestaat uit vijftigers die de beweging min of meer zelf hebben meegemaakt. De andere helft bestaat uit jongeren die op dit moment politiek actief zijn en kennelijk willen leren hoe je een partij vernieuwt.
Niet Nix heeft daar een naam in. Niet zozeer omdat het zo’n succes was, maar vooral omdat de voormannen – Lennart Booij en Erik van Bruggen – na afloop verder gingen met campagnebureau BKB. Het werd al snel een pleisterplaats voor hoogopgeleide jongeren die op televisie willen komen of een baantje in de politiek ambiëren. Heel vernieuwend. Opvallend veel bekende namen zijn er weleens op cursus geweest. En verhip: ook in De Balie zitten nogal wat mensen die bij BKB actief waren of dat nog steeds zijn.
BKB is het belangrijkste succes van Niet Nix, want de beweging zelf stierf een stille dood. Er was een pamflet en er waren goed bezochte avondjes in het land. De PvdA wist niet wat men ermee aan moest: Niet Nix was weliswaar een speeltje van partijvoorzitter Felix Rottenberg, maar veel anderen moesten er niets van hebben. Naast het jonge Niet Nix, bleef de eigen jongerenorganisatie – de Jonge Socialisten – gewoon bestaan. Na drie jaar was de beweging weer verdwenen. Toen kwam BKB.
Het probleem laat zich raden: tegenwoordig weet bijna niemand nog dat Niet Nix ooit bestond, behalve de jongeren die het pamflet van destijds voor hun BKB-cursus moeten lezen. Dat zijn precies de jongeren die hier aanwezig zijn. Ze zijn er meestal nog trots op ook. De rest van de zaal komt herinneringen ophalen aan een tijd die volstrekt niet meer bestaat: de periode dat de PvdA ‘in crisis was’ toen deze ‘maar 37 zetels’ haalde, in de regering zat en de premier leverde.
Directeur Yoeri Albrecht van De Balie was in die tijd politiek redacteur van Vrij Nederland. Hij vindt dat er bij Niet Nix erg goed werd nagedacht over de toekomst van de PvdA. Hij herkende er ‘het vuur voor de publieke zaak’ in. Waarom heeft de PvdA zo weinig gedaan met Niet Nix, vraagt hij zich af. Het leidt tot de vergaande stelling dat de crisis van de PvdA van vandaag deels zijn oorsprong vindt in het gebrek aan vernieuwing 25 jaar geleden.
Zou de verklaring niet simpeler zijn? Erik van Bruggen is inmiddels overleden, maar zijn compagnon Lennart Booij is in De Balie aanwezig. De oppermachtige man achter allerlei campagnes zit niet in het panel, stelt geen enkele vraag en mengt bij de borrel nauwelijks met het publiek. De vernieuwers van toen zijn de apparatsjiks van nu. Ze zijn niet echt anders dan de mensen waar ze destijds tegen streden. Ze zullen wel idealen hebben, maar ze kijken ook altijd goed naar hun eigen portemonnee.
We zien hier een enorm verschil tussen de PvdA toen en nu. In vervlogen tijden had de partij zelfs na slechte verkiezingen veel zetels en dat wisten jongeren met ambities natuurlijk heel goed. Hun probleem: de partijtop had niet zoveel zin de eigen baantjes af te staan. Daar gingen de jongeren dan over klagen, namelijk dat de partij te gesloten was, geen vernieuwing toeliet, dat je eerst tien jaar moest vergaderen voordat je zelf een functie kreeg, en ga zo maar door.
De PvdA van nu is een hopeloos clubje waar sowieso geen baantjes meer zijn. We horen een jongen die campagne heeft gevoerd voor de Amsterdamse wethouder Marjolein Moorman. Hij is erg trots dat de campagne zo’n succes was. Terecht, maar er hoort wel een voetnoot bij: de Amsterdamse uitslag van de PvdA was de een na slechtste ooit. De PvdA is op zijn best een partij geworden als alle andere, die in de kiezersgunst kan stijgen maar ook weer flink kan dalen.
En dus heeft de PvdA geen vernieuwingsbewegingen meer met jongeren die boos zijn dat ze niet hogerop kunnen komen. Er is daar weinig te halen. Dat leidt tot de vraag waar deze jongeren met ambities dan wel heen kunnen. De PvdA heeft geen gouden toekomst meer en die van andere linkse partijen is minstens zo onzeker. Daar doet een vernieuwingsbeweging niets tegen. Op deze manier komt de enige actieve beweging – RoodGroen – in een heel nieuw daglicht te staan.
Rood-Groen wil een fusie van PvdA en GroenLinks. Dat zou weer een grote partij opleveren. Bijeffect: er zijn dan weer baantjes. Veelzeggend dat deze avond over de PvdA deels gaat over een fusie met GroenLinks. Er is tevens aandacht voor de vernieuwingsbeweging Nieuw Kritisch GroenLinks binnen de partij van Jesse Klaver. Het zijn tekenen dat er binnen GroenLinks nog steeds denkkracht aanwezig is en een streven naar een eigenstandige, inhoudelijke koers. Bij de PvdA komt men niet eens meer op dat idee.
Zou een vernieuwingsbeweging werken? We komen dan op de vraag wat die vernieuwing inhoudelijk moet zijn. Niet Nix blijkt een slecht voorbeeld. Een student heeft het pamflet van destijds gelezen en meldt plompverloren dat het een hele neoliberale club was in lijn met de Derde Weg van onder andere Wim Kok. Het is de neoliberale koers die de PvdA heeft verlaten omdat die niet sociaaldemocratisch is en kiezers wegjaagt. Wat gek dat alleen apparatsjiks met warme gevoelens terugdenken aan deze vernieuwing.
Ook als we naar de rest van de avond kijken, is de conclusie dat een vernieuwingsbeweging de PvdA ook nu niet zal redden. Activisten beginnen stokpaardjes te berijden die beter passen bij GroenLinks, zoals racismebestrijding, LHBT-rechten en klimaat. Oude sociaaldemocratische thema’s als gelijke kansen, bestaanszekerheid en goede publieke voorzieningen missen volledig. Iedere buitenstaander weet dat als de hier aanwezige activisten de PvdA gaan vernieuwen, de afbraak alleen maar sneller gaat.
Zo leren we: de vernieuwing van de PvdA zal vooral van de opvolger van Ploumen moeten komen. Anders resteert slechts een fusie met GroenLinks.
Lees ook van Chris Aalberts:
