Meer democratie! Wie wil dat nou niet? Nou, in de praktijk blijkt het nog knap lastig te zijn. Neem nou referenda. Sommige landen, zoals Zwitserland, zweren erbij, maar in Nederland blijven de voorstellen maar sneuvelen.
De Tweede Kamer (of althans een deel daarvan) doet woensdagavond maar weer eens een poging. Inzet van het debat is een wetsvoorstel voor het opnemen in de grondwet van een bindend correctief referendum. Dit voorstel kwam uit de koker van SP-kamerlid Ronald van Raak. Nu die inmiddels Kamerlid af is, zet partijgenoot Renske Leijten de kruistocht voort. Met dit voorstel kunnen burgers referenda organiseren om aangenomen wetten alsnog tegen te houden.
Het voorgestelde referendum is bindend, wat in theorie betekent dat een kabinet de uitslag niet naast zich neer mag leggen. De uitslag is echter pas rechtsgeldig als het aantal mensen dat tegen een wet stemt even groot is als de halve opkomst tijdens de Tweede Kamerverkiezingen. Deze ‘opkomstdrempel’ lijkt echter moeilijk te halen. De opkomst van 2021 bedroeg 10.462.677 kiezers, wat betekent dat voorstanders van een referendum 5.231.339 mensen op de been moeten krijgen. Een flinke uitdaging.
Ter vergelijking: zelfs bij het Oekraïnereferendum in 2016 stemden maar 2.5 miljoen mensen tegen. In totaal brachten 4.1 miljoen mensen bij dit referendum hun stem uit. Zelfs al hadden die allemaal tegen het associatieverdrag gestemd, dan nog was onder het huidige voorstel de opkomstdrempel niet gehaald, en kan het kabinet de uitslag negeren.
Daarnaast kan het referendum zoals voorgesteld niet worden gebruikt om wetsvoorstellen terug te draaien op het gebied van financiën en buitenlandse zaken. Dus de kiezer kan zich geen belastingverlaging stemmen, of handelsverdragen de prullenbak in smijten.
Maar dan moet het referendum er eerst wel komen. Omdat het om een wijziging van de grondwet gaat moet minstens twee-derde van de Tweede en Eerste kamer voor het nieuwe referendumvoorstel zijn. En aangezien VVD, CDA en SGP op voorhand al tegen het voorstel zijn, lijkt zo’n grote meerderheid onwaarschijnlijk.
