Wie wil weten hoe het eraan toegaat in de wereld van de grote accountancy- en consultancybureaus -uurtarieven 400 tot 600 euro ex BTW- moet de brief lezen die Deloitte Forensic & Dispute Services BV, belast met het onderzoek naar de mondkapjeszwendel, op 12 april 2022 schreef aan secretaris-generaal M.J. Boereboom van het ministerie van VWS. Op scherpe en dwingende toon regent het verwijten aan VWS. Traag en onvolledig in het aanleveren van informatie, slordig in de afronding van protocollen en overeenkomsten, geen eenduidige werkwijze bij afzonderlijke overheidsdiensten, onnodige privacycomplicaties, zwartgelakte documenten. Zo kan Deloitte niet werken, vindt Deloitte. Acht pagina’s heeft het bureau nodig om de opdrachtgever klem te zetten met wensen en voorwaarden die de kosten van het onderzoek verder zullen opdrijven.
Zes A4-tjes stuurt VWS retour om terug te slaan en zich in te dekken tegen de claims die komen gaan. En al vast argumenten op tafel te leggen om straks de rekening niet te betalen. Ook die brief is zeer de moeite waard. In gewone mensentaal: wij hadden Deloitte hoger zitten. U snapt niets van onze procedures en geldende overheidsregels inzake gegevensbescherming. U stelt deadlines die wij niet eerder hoorden. U communiceert ondermaats met Rijksdiensten. U levert geen actuele planning noch een bijbehorende begroting. U verbaast en verrast ons voortdurend en daar zijn wij niet van gediend. Het venijn druipt ervan af.
VWS en het accountants- en consultancybureau hebben, zo wordt duidelijk, al langere tijd onmin over het onderzoek dat Deloitte in opdracht van het ministerie verricht naar de inkoop door het Rijk van ‘persoonlijke beschermingsmiddelen’ in het begin van de coronacrisis. Het onderzoek gaat niet alleen alleen over de zwendel van Van Lienden c.s. Ook andere deals uit een totaal van 1,4 miljard euro rijksinkopen worden doorgelicht. Tien maanden na de opdrachtverlening door toenmalig minister Tamara van Ark is nog geen enkel resultaat opgeleverd, maar wel veel wrijving ontstaan tussen VWS en Deloitte. Gelet op de hoogst onaangename toon zal de recente briefwisseling de conflicten verder doen escaleren. Dit komt niet meer goed.
De rekeningen van Deloitte exploderen, maar voor het ministerie is er geen weg meer terug. Het heeft zich tegenover de Tweede Kamer en het publiek gecommitteerd aan een onderste-stenen-boven onderzoek en zich aan Deloitte uitgeleverd via een opdrachtovereenkomst met een gestaag toenemend aantal open einden. Mede veroorzaakt door aanvullende wensen uit de Tweede Kamer en toezeggingen van het kabinet. In september 2021 zouden de eerste onderzoeksresultaten, over Sywerts mondkapjes, opgeleverd worden. Acht maanden later corresponderen opdrachtgever en opdrachtnemer nog steeds over randvoorwaarden, gegevensverstrekking en technische complicaties.
Teams van tientallen duurbetaalde Deloitte-onderzoekers, aangevoerd door een batterij Deloitte-partners uit de top van het bedrijf, zijn intussen al maanden aan het werk. Duizend bronnen werden reeds geraadpleegd en bestudeerd om ‘een tijdsgewricht’ op te stellen. Het is nog niet klaar. Maar liefst 4000 gigabyte aan data heeft Deloitte verzameld, maar het wil meer. Een onvoorstelbare 5,5 miljoen items liggen klaar ‘ter nadere bestudering’. Niet genoeg, vindt Deloitte. Eén miljoen chats heeft Deloitte bekeken, toch vraagt het aanvullende. Meer dan honderd personen zijn geïnterviewd. Onvoldoende, aldus Deloitte.
De verantwoordelijk minister zegde de Kamer op 6 april 2022 toe toe dat deel 1 van het onderzoek voor de zomer op tafel ligt. ‘Wij doen ons best, maar beloven niks’ schrijft Deloitte. Om er meteen aan toe te voegen dat dit streven wel betekent dat de rest vertraging oploopt. Lees: hoera, nog meer ruimte om te factureren. “Wij zullen u verzoeken om een Letter of Representation te tekenen waarin u verklaart dat alle data aan ons zijn overgedragen”, schrijft Deloitte om zich al vast in te dekken tegen latere verwijten dat feiten over het hoofd gezien zijn. “Ik wil u erop wijzen dat het beoordelen en selecteren van relevante data juist uw taak is”, riposteert secretaris-generaal Boereboom. “Op uw verzoek gaan wij dan ook niet in”. Mooi staaltje voorsorteren op het aanvechten van de factuur.
Deze onthutsende correspondentie laat zien hoe VWS door Deloitte een doodlopende straat in is gedreven. De lengte van die straat en de duur van de mars die VWS erin aflegt wordt bepaald door Deloitte. VWS zit in de tang. Aan het einde van de doodlopende straat wachten een blinde muur, een rekening van tientallen miljoenen euro’s en een zwart gat.
In dat zwarte gat verdwijnt straks minister Conny Helder van Langdurige Medische Zorg en Sport (VVD). Zij heeft inmiddels in de smiezen dat haar voorganger Tamara van Ark (eveneens VVD) in juni 2021, uit angst voor een Tweede Kamer die woest was over de mondkapjeszwendel, een ondoordachte open-einde opdracht aan Deloitte verstrekte. Kennelijk zonder te weten dat men in die kringen geen gelegenheid onbenut laat om tot in het oneindige te declareren als de opdrachtgever zo onnozel is om niet op voorhand strakke grenzen vast te leggen. “De onderzoeksopdracht is een dynamisch document, want ik geef de onderzoekers de ruimte om de reikwijdte van het onderzoek uit te breiden” schreef Van Ark in juni 2021 aan de Kamer, kort voordat ze van het politieke toneel verdween. Een duur zinnetje. Bij Deloitte ging de kurk van de fles. De weg naar ongebreideld factureren lag open. Conny Helder zit nu met de gebakken peren.
Secretaris-generaal Marcelis Boereboom had zijn boze brief nog niet gepost of zij ging in gestrekte draf naar de Tweede Kamer om afschriften van de correspondentie in de postvakjes van alle Kamerleden te duwen, met een kort oplegbriefje getiteld stand van zaken april ’22, aanvullend onderzoek. Daarin zegt Conny Helder niets over de onbeschrijfelijke chaos waarin het onderzoek, naar blijkt uit de bijgevoegde correspondentie, intussen is ontaard. Om dat te ontdekken moeten eerst veertien pagina’s tekst worden gelezen, vol ingewikkelde technische details, voor de leek onbegrijpelijke terminologie en omslachtige, bij vlagen onleesbare zinnen. Perfect kluitje-in-het-riet materiaal. Aan de Kamerleden gestuurd daags voor Koningsdag en bij aanvang van het meireces, zodat minister Helder weet dat geen hond het leest. Ook zij dekt zich al vast in tegen wat komen gaat.
‘Kabinet zegt niet wat Deloitte-onderzoek kost’ kopte De Telegraaf op 12 april 2022. Vier keer trok ik de afgelopen weken vergeefs bij VWS aan de bel met vragen over budget, Deloitte-tarieven en huidige stand van zaken met de facturering. Geen van de drie aangeschreven woordvoerders reageerde. Zelfs een ‘dat vertellen wij u niet’ mail kon er niet van af. Ook op de vraag aan hun chef waarom iemand zich ‘woordvoerder’ noemt als die permanent zwijgt kreeg ik geen reactie. Toen tijdens de ‘technische briefing’ van Deloitte voor de Commissie voor VWS van de Tweede Kamer op 5 april jl. slechts één wakker Kamerlid, Pieter Omtzigt, informeerde naar de kosten, zei Deloitte dat zulke informatie alleen gedeeld wordt met de opdrachtgever. Het kabinet dus. Terecht verzuchtte Omtzigt dat de Kamer zulk onderzoek voortaan beter zelf kan bestellen. Weet je tenminste wat het gaat kosten.
Uit de brief van secretaris-generaal Marcelis Boereboom aan Deloitte blijkt intussen dat het niet zozeer een kwestie is van niet willen, maar vooral van niet kunnen dat het kabinet de vraag naar de kosten onbeantwoord laat. “Recent is u nogmaals verzocht om te komen tot een actuele planning en begroting”, schrijft Boereboom in een tussenzin die ik meermaals las om zeker te weten dat ik zag wat ik zag. Ondanks herhaalde verzoeken heeft Deloitte dus nog steeds geen (actuele) planning en begroting op tafel gelegd. Voor een onderzoek dat al bijna een jaar loopt. Waarvoor de facturen van Deloitte binnenstromen. Waarom pikt de Kamer dit? Zitten ze daar te slapen?
Nu VWS, kabinet noch Deloitte iets willen of kunnen zeggen over de kosten moeten we zelf maar even rekenen. Mondkapjeswinst Deloitte minstens twee Sywerts schreef ik op 6 april 2022. Ik stel mijn prognose bij: dat onderzoek gaat ons een veelvoud aan Sywerts (1 Sywert = 9 miljoen) kosten. Mijn taxatie ligt tussen 50 en 70 miljoen euro.
Rekent u even mee? Waarschuwing vooraf: u raakt het spoor bijster. Exact wat Deloitte wil. U kunt dit ook overslaan. Aan het eind bent u dan (minstens) vijftig miljoen lichter.
Forensisch accountants rekenen tarieven van 400 tot wel 600 euro per uur. Ik reken voor het stafniveau met 500 euro per uur. Het opmaken van de offerte (overleg, stukken bestuderen, analyse, uitwerking) zal zeker een maand twee mensen full-time bezig gehouden hebben. 30 x 8 x 2 x 500 = 290.000 + administratieve ondersteuning, ronden we af op 300.000 euro. Op dit tariefniveau reken ik ook de periodieke briefings voor betrokken partijen (ministeries, rijksdiensten, Tweede Kamer). Minstens tien keer, twee uur, drie personen Deloitte= 60 x 500 euro. Derhalve 30.000 euro. Werkzaamheden Adviescommissie en Onderzoekscommissie: acht maanden x 2 keer = 16 x 10 personen x gemiddeld tarief 500 euro is 80.000 euro. Frequent overleg met de opdrachtgever: elke week 2 uur x 40 weken = 80 uur x 500 = 40.000 euro. Intern overleg Deloitte: 10 uur per week x 40 weken x 500 = 200.000euro. Tot op heden dus 650.000 euro, te vermeerderen met kosten secretariaat, telefonie, etc. Maakt 700.000.
In de wat lagere tariefklasse zitten de dagelijkse onderzoekers en andere Deloitte-medewerkers. Ik reken hiervoor 200 euro per uur. Er zijn 400 ‘datahouders’ geïnventariseerd uit een veel groter bestand. Per datahouder een uur research maakt 400 uur. Dat moet in een bruikbaar bestand worden vastgelegd. 100 uur. 5,5 miljoen data waren per begin april 2022 geïnventariseerd voor nader onderzoek. Tijdsbeslag inventarisatie vijf minuten per afzonderlijk item = 27,5 miljoen minuten = 458.333 uur. Eén miljoen chats zijn gelezen en beoordeeld op relevantie en geregistreerd. Per chat één minuut = 16.666 uur. Honderd interviews x 1 uur x 2 personen = 200 uur. Duizend geraadpleegde bronnen voor opstellen ‘tijdsgewricht’: zoeken en beoordelen per bron 10 minuten = 10.000 minuten = 166 uur. Dit alles telt op tot 475.865 uur x 200 euro = 95.172.000 euro. Vermeerderd met 21% BTW kom ik op zo’n 115 miljoen euro.
Bij elkaar opgeteld stijgen staf- en uitvoerende werkzaamheden voor het onderzoek daarmee uit boven de 100,6 miljoen die Sywert c.s. ons door de neus boorden. Terwijl het onderzoek nog lang niet is afgerond. Bij gebreke aan informatie van Deloitte of VWS zijn deze bedragen een forse slag in de lucht. Daarom breng ik een hele brede neerwaartse foutmarge van 50% aan en taxeer ik de eindfactuur van het onderzoek van Deloitte op tussen de 50 en 70 miljoen euro. Zo’n zeven Sywerts. Uit mildheid rond ik naar beneden af. De eindfactuur zal 50.000.000 euro bedragen. Daarbij laat ik de kosten van de opdrachtgever, waaronder inzet van de landsadvocaat,, buiten beschouwing.
Wij zijn straks, als ooit een punt wordt gezet achter het gegraai van Deloitte, dus niet alleen honderd miljoen euro kwijt aan waardeloze, nooit gebruikte en op de vuilstort belande mondkapjes van de oplichters Van Lienden, Van Gestel en Damme, maar ook nog vijftig aan het onderzoek naar hoe die handel zo gruwelijk kon ontsporen. Een onderzoek bovendien dat, in Deloitte’s eigen woorden tijdens de ‘technische briefing’ van 5 april, geen uitspraken zal doen over de vraag of de mondkapjesdeal slim zakendoen, dan wel regelrechte fraude of oplichting was, maar louter ‘een feitenrelaas, een tijdsgewricht en een normenkader’ biedt. Waarna VWS mag uitzoeken hoe dat te interpreteren. Ik zal niet zeggen dat Deloitte een nog grotere oplichter is dan Sywert van Lienden of een dief bij klaarlichte dag, maar het is wel een ongekend staaltje legale roof uit de staatskas.
Voor de politieke afronding voorspel ik een ruzie tussen de Kamer en de verantwoordelijk minister die de actuele heisa tussen Deloitte en VWS tot klein bier doet verschralen. Minister Helder zal zwaaien met haar brief van 26 april. De Kamerleden zullen terugmeppen dat ze om de tuin zijn geleid en de minister haar actieve informatieplicht heeft verzaakt door de Kamer het bos in te sturen met een vaag briefje en een pak onleesbaar papier, met opzet uitgereikt bij aanvang van het reces. Voor Conny Helder hoop ik dat ze tegen die tijd de kunst van het liegen onder de knie heeft . Anders zal het slecht aflopen met dat ministerschap. Na haar amateuristische geklungel in het mondkapjesdebat van 6 april (Klaver: “Laten we schorsen voordat hier politieke ongelukken gebeuren”) zijn haar gezag en krediet bij de Kamer nul.
Tijdens dat Kamerdebat, waar Hugo de Jonge zich in strijd met de staatsrechtelijke principes van ministeriële verantwoordelijkheid aan het parlement opdrong om zijn afgebladderde reputatie op te poetsen, werd uitvoerig stilgestaan bij het gebruik van zijn privé emailadres voor zakelijk verkeer. Niet verboden, maar ernstig ontraden in het Handboek Minister. Niet alleen vanwege de veiligheid, maar ook omdat op die manier informatie verloren kan gaan die nodig is om achteraf de waarheid te achterhalen. Inmiddels is bekend dat RIVM-baas Jaap van Dissel zich daaraan eveneens bezondigde. Niet fraai, niet handig en in strijd met ambtelijke voorschriften, maar Van Dissel is geen kabinetslid.
Hugo de Jonge blijkt niet de enige bewindspersoon te zijn die in de fout ging. “We hebben kennisgenomen van het gebruik van privé-email en/of persoonlijke communicatiemiddelen door onder meer bewindslieden” schrijft Deloitte in de boze brief aan VWS, in een betoog waarom het zo moeilijk en tijdrovend is om alle data op tafel te krijgen. ‘Onder meer’ en ‘bewindslieden’. Dus: ook (hoge) ambtenaren en meerdere leden van het kabinet. Deloitte wil dat VWS regelt dat ook die data uit de communicatie langs privékanalen worden aangeleverd. Und schnell, bitte!. Mocht dat onmogelijk zijn, wenst Deloitte te vernemen waarom.
In zijn antwoordbrief weerspreekt Boereboom de beweringen van Deloitte niet, maar draait hij er omheen en kaatst de bal terug. “Werkgerelateerde correspondentie behoort niet via de privé-email te verlopen” kapittelt de topambtenaar meerdere, niet bij naam genoemde bewindspersonen en ambtenaren. Hij laat het verder aan Deloitte om man en paard te noemen.
Het zijn brisante passages uit een toch al hoogst opmerkelijke briefwisseling. Wie waren die andere bewindspersonen die net als Hugo de Jonge over de schreef gingen en waarom heeft minister Helder de Kamer hierover niet ingelicht?
Lees ook van Geert Dales:
