De afgelopen twintig jaar was het een komen en gaan van partijen en partijtjes op rechts. Het zijn er inmiddels zoveel dat ze niet meer te tellen zijn. Veel van die partijen hadden hetzelfde probleem: ze waren ondemocratisch georganiseerd, leden en politici moesten altijd naar de politiek leider luisteren en die bleek vaak dictatoriale trekjes te vertonen. En dus implodeerden partijen en liepen politici weg, om vervolgens bij een nieuwe partij weer dezelfde fouten te maken. Dit brengt ons bij JA21.
Eind 2020 was er crisis bij Forum voor Democratie. Tientallen FvD-politici stapten uit de partij en begonnen opnieuw, dit keer onder leiding van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga. De belofte: nu zou er eindelijk een democratische partij op rechts komen. In het huishoudelijk reglement van begin 2021 doet JA21 een belofte. Dit document staat tot op de dag van vandaag op de website:
‘Het partijbestuur committeert zich aan het werken naar een bloeiende ledendemocratie en bereidt daartoe een statutenwijziging voor, die op de eerstvolgende ALV na de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 voorgelegd zal worden aan de leden, met daarin in ieder geval de volgende wijzigingen in artikel 20 lid 1 van de statuten: (…) Het alleenrecht voor het partijbestuur om kandidaten voor het bestuur voor te dragen komt te vervallen, leden zullen zichzelf kunnen voordragen als kandidaat voor het bestuur. (…) Het bestuur kan een voordracht doen, maar het bindende karakter ervan vervalt. De ALV kan bij gewone meerderheid besluiten over deze voordracht.’
JA21 is in zeer korte tijd ontstaan. Het was in alle opzichten een haastklus: er moesten in een paar weken een partijorganisatie, kandidatenlijst en verkiezingsprogramma komen. Men koos toen voor een ondemocratische structuur. Niet onlogisch, want een partijdemocratie is nauwelijks in staat in een paar weken fundamentele beslissingen te nemen. Er kwamen dus statuten die even ondemocratisch waren als die van de partij waar de JA21-politici uit afkomstig waren. In de statuten staat (artikel 20.1):
‘De leden van het partijbestuur worden benoemd door de algemene vergadering uit een bindende voordracht van één of meer kandidaten, die wordt opgesteld door het partijbestuur. De algemene vergadering kan aan die voordracht het bindend karakter ontnemen door een besluit genomen met ten minste twee derden van de uitgebrachte stemmen.’
Hier zie je hoe het bestuur controle wil houden over de eigen samenstelling en leden daar geen wezenlijke inspraak in geeft. Bij de eerste ledenvergadering werd al duidelijk dat de partijtop spijt had van de eigen toezegging deze werkwijze democratischer te maken. JA21 veranderde de statuten niet: er kwam slechts een commissie die naar de regels zou kijken. Dit weekend houdt JA21 een ledenvergadering waar de leden over de nieuwe statuten mogen stemmen. Wat lezen we in artikel 23.2?
‘De leden van het landelijk bestuur worden benoemd door de landelijke algemene ledenvergadering uit een bindende voordracht van een of meer kandidaten, die wordt opgesteld door het landelijk bestuur. De landelijke algemene ledenvergadering kan aan die voordracht haar bindend karakter ontnemen door een besluit genomen met ten minste tweederde van de uitgebrachte stemmen.’
Dit is op wat tekstuele aanpassingen na de oude tekst. Het alleenrecht bestuurders te selecteren blijft in handen van de partijtop. Een gewone meerderheid is nog steeds niet voldoende om bestuurders af te wijzen en leden kunnen nog steeds niet – buiten het bestuur om – met eigen kandidaten komen. Het is allemaal flagrant in tegenspraak met de belofte die JA21 aanvankelijk deed.
Navraag bij het partijbestuur maakt het beeld niet beter. Er komt een kandidaatstellingsreglement (artikel 4.1b), maar dat moet nog uitgewerkt worden. Hierin moet komen te staan dat leden zichzelf kunnen kandideren. Er staat al een vacature voor penningmeester op de website, meldt het bestuur. Tja, leden kunnen weliswaar solliciteren, maar ze moeten nog steeds door de ballotage van het partijbestuur. De bestuurders hebben immers nog steeds het alleenrecht kandidaten voor te dragen. Dat men in theorie meerdere kandidaten kan voordragen en de leden daaruit kan laten kiezen, doet daar niets aan af. De ‘commissie statuten’ voegt toe:
‘Gegeven het feit dat JA21 een jonge partij is die nog in een opbouwfase verkeert, meent de commissie statuten dat het nu nog verdedigbaar is om op dit moment de benoeming van bestuursleden aan een bindende voordracht te onderwerpen. De commissie meent dat op een later moment, als de partij in een bestendige fase is gekomen, de bindende voordracht voor de benoeming van bestuursleden opnieuw dient te worden overwogen.’
Kijk aan. De commissie die de partij zou gaan democratiseren vindt het prima te verdedigen dat het bestuur alle touwtjes voorlopig in handen houdt. Daarmee is het voor leden – als het er echt op aankomt – onmogelijk de koers van JA21 bij te sturen en het partijbestuur te controleren. JA21 gebruikt veel woorden om dit te verdoezelen, maar men is qua structuur vooralsnog even democratisch als Forum.
Sommige mensen noemen dit ongetwijfeld gezeur in de marge, maar dat is het niet, want de consequenties zijn enorm. Ook JA21 is een partij zonder interne checks and balances en gaat vroeg of laat om die reden geteisterd worden door ruzie. Het bestuur laat met deze werkwijze immers zien dat men de leden – en dus ook de politici – niet serieus neemt. Rara welke consequentie zou dat hebben?
Lees ook van Chris Aalberts:
