Tijdens het Nokia-debat met Mark Rutte over zijn gewiste sms-jes beklaagde de minister-president zich over de Tweede Kamer die altijd wantrouwig staat tegenover het kabinet. “Wat zou de reden zijn dat steeds meer Nederlanders zeggen dat ze niet meer naar de debatten kijken? Omdat alles begint bij wantrouwen, bij een fundamenteel gevoel dat de zaak wordt geflest, belazerd, etcetera” sprak een getergde Rutte.
Met zijn gedraai en gelieg heeft Rutte het recht van spreken verloren. Wie onwaarheden en geveinsd geheugenverlies zaait, oogst achterdocht en wantrouwen. Intussen klopt het wel wat de premier zegt. De hoge toon en intrinsiek negatieve bejegening die van de Kamer uitgaat werkt afstotend op de bevolking, ondermijnt het vertrouwen, maakt de burger cynisch en schaadt de democratie. Ik ben een betrokken liefhebber van het politieke bedrijf, maar ook ik kan het voorspelbare gescheld van Geert Wilders, het geweeklaag van Caroline van der Plas en de morele verhevenheid van Jesse Klaver niet meer aanhoren. Om over de complotwaanzin van Forum voor Democratie nog maar te zwijgen.
Naast intrinsiek wantrouwen en in beton gegoten negativisme is er nog een gedragspatroon bij Kamerleden die je het enthousiasme voor hun poppentheater ontneemt. Dat is de op niets gebaseerde betweterij en het bijbehorende onvermogen om de eigen tekortkomingen onder ogen te zien. De voorbeelden zijn legio, maar laat ik me beperken tot een actuele casus: de verontwaardiging in de Kamer over de kostenoverschrijding bij de renovatie van de Afsluitdijk. Die klus zou geklaard worden voor een kleine miljard euro. Het worden er twee. Volgens de huidige stand van zaken. Ook duurt het allemaal veel langer dan gedacht.
“Een zorgwekkend patroon bij grote infrastructurele werken” aldus CDA-Kamerlid Harry van der Molen, die hierover een plenair Kamerdebat wil voeren met minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat. Van der Molens collega Lisa van Ginneken (D66) wilde niet achterblijven. “Hier krijg ik buikpijn van”. Nu al kun je uittekenen hoe het debat gaat verlopen. Op hoge toon zal het verwijten regenen richting het kabinet en Rijkwaterstaat, operationeel verantwoordelijk voor het Afsluitdijkdebacle. Er zal schande gesproken worden van zoveel onbenul en onvermogen. Amateurs zijn het. Hoe is het toch mogelijk dat keer op keer grote projecten veel duurder uitvallen dan begroot? Zitten die ambtenaren te slapen? Kunnen ze niet rekenen? Waarom heeft de minister dit niet voorzien? Zijn er geen lessen geleerd van het verleden? Wat is dit voor prutswerk? Na een oeverloos debat waarin de minister toegeeft dat het beter moet en kan worden er moties van treurnis en afkeuring ingediend en aangenomen, waarna de Kamerleden zichzelf op de schouder slaan dat ze toch maar weer mooi even hebben verteld hoe het moet.
Ooit was ik als Amsterdams wethouder verantwoordelijk voor het aanlegbesluit van de Noord-Zuid metrolijn. Ook dat project kreeg te maken met een aanzienlijke budgetoverschrijding. Ook toen stonden Kamerleden vooraan om schande te spreken van zoveel bestuurlijk en ambtelijk prutswerk. Nooit meer moesten zulke grote projecten onder de regie van een lokale overheid vallen. Dat kon het Rijk, met toeziend oog van de Kamer, veel beter. Ik hoor het Van der Molens partijgenoot en toenmalig CDA-Kamerlid Ger Koopmans, de latere Limburgse gedeputeerde die nu wegens ernstige integriteitsschendingen werkloos thuis zit, nog zeggen.
Het resultaat is ernaar: kosten Betuwelijn van 2,0 naar 4,7 miljard. HSL-Zuid van 3,4 naar 7,3 miljard. Kostenoverschrijding Tweede Heinenoordtunnel 164%. Zuidasdok: al in de eerste fase een kostenoverschrijding van 1,2 miljard op een beginbudget van 2,0. Verdere budgetoverschrijdingen te verwachten. En dan nu de Afsluitdijk. Budget al met 100% overschreden. En alle projecten liepen en lopen ernstig uit in de tijd.
Het is inderdaad een patroon en dat is niks nieuws. De Deense megaprojecten-expert Bent Flyvbjerg, ooit verbonden aan de TU Delft en thans werkzaam in Oxford, heeft honderden grote infrastructurele projecten over de hele wereld bestudeerd. De kostenoverschrijdingen liggen, afhankelijk van welke categorie het is (spoor, weg, bruggen, etc) op gemiddeld 45%. Het Suez-kanaal haalde zelfs een kostenoverschrijding van 1900%. Toch is het een onmisbare en rendabele schakel in de mondiale vervoersstromen geworden. Bij de recente stremming door het dwarsliggende containerschip ‘Ever Given’ waren de negatieve economische gevolgen overal ter wereld binnen een paar dagen te merken.
“Structurele onderschatting van de kosten en overschatting van de baten” betoogt Flyvbjerg over kosten-batenramingen van megaprojecten, een stelling die in kringen van kritische Kamerleden populair is , maar waar veel op valt af te dingen. Zo is het vervoersrendement van de Noord-Zuidlijn nu al hoger dan wat er was voorspeld voor 2030 en gaat de stedelijke ontwikkeling in de gebieden rond de metrostations razendsnel. Met de Afsluitdijk, die bij aanleg eveneens te kampen had met forse budgetoverschrijdingen, zal het eveneens weer helemaal goed komen. Ook dat leert de geschiedenis.
Komen we terug bij Harry van der Molen van het CDA en Lisa van Ginneken van D66. Voordat zij zich in het debat met minister Harbers verliezen in grote woorden en stevige verwijten is het zaak dat ze zich even verdiepen in de gang van zaken rond de renovatie van het Binnenhof. Ook dat is een project waar het gierend uit de klauwen loopt qua kosten en planning. Het zou 475 miljoen kosten en vijf jaar duren. Het gaat jaren langer duren en de teller staat nu al op circa 800, onder meer veroorzaakt doordat de verbouwing van het oude ministerie van buitenlandse zaken tot tijdelijk onderkomen van de Tweede Kamer geen 111, maar 160 miljoen kostte. Zelfs zo’n simpel oplapprojectje, toch wat anders dan de volstrekt innovatieve boortechnieken van de Noord-Zuidlijn of een Zuidasdokproject midden tussen een grote hoeveelheid spoorlijnen en de drukst bereden snelweg van Nederland, wisten de opdrachtgevers niet tot een goed einde te brengen.
Wie die opdrachtgevers zijn? Inderdaad! De leden van de Tweede Kamer. Waaronder Harry van der Molen. Lisa van Ginneken, die nu zo’n buikpijn heeft van de overschrijdingen bij de Afsluitdijk, is zelfs een van de leden van de bouwbegeleidingscommissie van het Presidium van de Tweede Kamer. Rechtstreeks verantwoordelijk voor de mega-kostenoverschrijding.
Een kritisch oog kan voor een Kamerlid geen kwaad. Maar een beetje zelfreflectie ook niet. Anders ontaardt een kritische bejegening al snel in hypocriete betweterij. Waarna de toekijkende burger nog meer afkeer krijgt van het politieke bedrijf.
Lees ook van Geert Dales:
