Het is een raadselachtige avond. In de Handelsbeurs in Antwerpen komen donderdag honderden aanhangers van Vlaams Belang bijeen. Het gaat goed met de Vlaamse nationalisten: ze zijn inmiddels de tweede partij en blaken van zelfvertrouwen. Deze avond heet Ons Europa. Op het programma staat tien sprekers. Drie ervan zijn duidelijk het belangrijkst: partijvoorzitter Tom van Grieken, Europarlementariër Gerolf Annemans en ‘Nederlandse vriend’ Geert Wilders.
Dit is echter geen avond van Vlaams Belang, maar van Identiteit en Democratie (ID). Dit staat wel op de uitnodiging, maar je leest er gemakkelijk overheen. ID is de Europese koepelpartij waar rechtsradicale en rechtsextremistische partijen bij aangesloten zijn. ID heeft ook een eigen fractie in het Europees Parlement. De naam doet bij niemand een belletje rinkelen, maar dat maakt niet uit, want Vlaams Belang is er onderdeel van. Aanhangers komen voor de eigen politici en nemen de rest van de sprekerslijst voor lief.
Om herkenbaar te zijn moet ID het dus hebben van de nationale partijen die bij de Europese koepelpartij zijn aangesloten. PVV, Vlaams Belang, FPÖ, Alternative für Deutschland, Lega en Rassemblement National zijn verreweg de bekendste. Voor de Vlamingen levert ID deze avond desondanks geen grote buitenlandse sprekers op, behalve Wilders. Marine le Pen is thuisgebleven en dus moet het publiek het deze avond doen met Martin Helme, Harald Vilimsky en Marco Campomenosi.
Radicaalrechtse en extreemrechtse partijen hebben een lange geschiedenis van onderlinge strijd. Om een vuist te kunnen maken in het Europees Parlement moeten ze samenwerken en dat lukte ze decennialang niet. Sinds een jaar of vijf waait er een andere wind: in 2015 startte ENF, een samenwerkingsverband dat in 2019 ID als definitieve naam kreeg. In 2015 voldeed ENF nauwelijks aan de vereisten voor een eigen fractie in het Europees Parlement, maar inmiddels groeit en bloeit de partij als nooit tevoren.
Door samen te werken gaat er een andere wind waaien, zo is de boodschap en daarom wil ID verder groeien. Deze avond blijkt welke partij ID daarbij op het oog heeft: Fidesz, de partij van de Hongaarse premier Victor Orban, die nog niet zo lang geleden uit de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP) stapte. Voorheen was Fidesz in de EVP dus een partner van het CDA, nu zit de partij in zijn eentje in het Europees Parlement. Geen houdbare positie want zonder Europese partij is Fidesz hulpeloos.
De belangrijkste gast van deze avond is daarom iemand die de aanhangers niet kennen, maar die wel essentieel lijkt om de band tussen Fidesz en ID te verstevigen: Judit Varga, een vrouw van rond de veertig die namens Fidesz minister van Justitie is. Ze komt vertellen dat de EU niet deugt. De EU zegt dat Fidesz de Hongaarse rechtsstaat vermorzelt en de onafhankelijke media de nek omdraait, maar dat is allemaal beslist niet waar. Hongarije houdt zich gewoon aan de waarden die Hongaren belangrijk vinden. Applaus.
Hier wordt geen formele samenwerking aangekondigd maar een openlijke vrijage is het zeker. Varga noemt de partijen van ID ‘vrienden’ en zegt dat ze hoopt dat ID succes heeft bij de Europese verkiezingen van 2024 omdat er alleen dan verandering kan komen. De andere sprekers prijzen Varga de hemel in. Het zijn opzichtige tekenen dat ze willen dat Fidesz zich aansluit bij ID. Uit Varga’s optreden blijkt ook dat Fidesz daar wel voor openstaat. Het zou ID dertien extra zetels in het Europees Parlement opleveren.
De sprekers hebben hun verhalen goed op elkaar afgestemd: ze praten over de twee vijanden van het patriottisme: de media en links liberale politieke elites, al vinden ze de overeenkomsten tussen deze vijanden groter dan de verschillen. We horen continu een lofzang op soevereiniteit, restrictief migratiebeleid en vrije meningsuiting, aangevuld met kritiek op woke en transgenders. Gescheld op Guy Verhofstadt completeert het geheel. “Oekraïne mag hem hebben”, roept ID-voorzitter Gerolf Annemans.
Iedereen die nog niet snapt dat dit extremistische partijen zijn kan het beste naar André Ventura luisteren, de leider van de nieuwe Portugese partij Chega, die sinds enige tijd ook bij ID is aangesloten. De partij is inmiddels verkozen in het Portugese parlement. Ventura schreeuwt dat de EU niet van George Soros is, foetert dat jongens jongens zijn en meisjes meisjes en dat Europa zich niet laat omvolken. Het applaus en gejoel van de aanhangers is oorverdovend.
ID straalt graag succes en eenheid uit om het verleden vol ruzie te vergeten. Marine le Pen is er inmiddels het belangrijkste symbool van. Leiders prijzen elkaar over en weer en vertellen over hun vriendschappelijke contacten. Het smaakt naar meer. Naast de vrijage met Fidesz, suggereert een Italiaanse Europarlementariër dat ook ECR – de tweede eurosceptische partij in het Europees Parlement – zich bij ID moet aansluiten. Dat gaat de rest te ver: niemand komt erop terug.
De samenklontering van deze partijen heeft het sluiten van compromissen in het Europees Parlement zeker moeilijker gemaakt, maar we moeten de relevantie van ID niet overdrijven: deze partijen staan nog steeds aan de zijlijn. ECR – met onder andere JA21 – is in Brussel ook een lastpost, maar daar doet men wel pogingen om het beleid echt te veranderen. Men praat mee, iets waar de partijen van ID niet op te betrappen zijn. Het levert ECR deze avond het verwijt op voor ‘Brusselse baantjes’ te gaan.
ID wil Europa veranderen, maar zolang men geen meerderheid heeft zijn de opties minimaal. De belangrijkste optie is wat Fidesz deed toen men onderdeel was van de christendemocraten: meepraten in de hoop Europees beleid bij te sturen. Maar met het vertrek van Fidesz uit de EVP is die lijn verlaten. ECR praat ook mee, maar hun – nogal beperkte – compromisdrang vindt men bij ID maar niks. Zo wordt ID misschien groter, luidruchtiger en eensgezinder, maar blijft men vooralsnog even hulpeloos als voorheen.
Meer over deze bijeenkomst, met beeld, is te vinden op @chrisiserbij.
Lees ook van Chris Aalberts:
