En weer leek dit weekend een voormalige Sovjetrepubliek in vlammen op te gaan. Oezbekistan werkt aan een grondwetsherziening, en vorige week kwam naar buiten dat de autonome regio Karakalpakië de bijzondere status binnen het land zou gaan verliezen. Ook zou de regio het recht ontnomen worden om een referendum te houden over afscheiding. De demonstraties liepen uit in rellen, waarbij zeker 18 mensen om het leven kwamen en nog eens 243 mensen gewond raakten.
De westelijke regio van Oezbekistan, Karakalpakië, bestaat uit een mengeling van bevolkingsgroepen zonder duidelijke meerderheid. Oezbeken, die in het land als geheel een meerderheid van meer dan 80 procent vormen, zijn slechts een derde van Karakalpakië. Etnische Karakalpakken, aan wie de regio de naam ontleent, zijn ook bijna een derde van de bevolking. Kazachen zijn ongeveer een kwart, en de rest bestaat uit kleine bevolkingsgroepen van elk een paar procent, waaronder een kleine groep Russen. Karakalpakië is de grootste, maar ook de meest dunbevolkte regio van het land. Er wonen in totaal nog geen 2 miljoen mensen, terwijl Oezbekistan als geheel 35 miljoen inwoners heeft. De streek kampt met het uitdrogen van het Aralmeer door landbouwprojecten uit de Sovjettijd.
Vanwege deze diversiteit heeft Karakalpakië lang een bijzondere status gehad. Hier leek even een eind aan te komen toen eind vorige maand een nieuwe versie van de Oezbeekse grondwet werd gepresenteerd. Hierin leken de artikelen over autonomie en het recht op afscheiding plotseling te ontbreken. De Oezbeekse president, Slavkat Mirzijojiev, gaf vervolgens een toespraak waarin hij de wens uitsprak voor meer eenheid tussen de volkeren. Dit leidde tot protesten voor de regionale autonomie en identiteit, die vervolgens snel uit de hand liepen.
De politie greep hard in om de demontranten weer naar huis te jagen. Zaterdag werd voor een maand de noodtoestand uitgeroepen. Het internet in de regio ligt grotendeels plat, en journalisten worden geweerd. Via sociale media kwamen de afgelopen dagen beelden naar buiten van de confrontaties. Verschillende beelden werden meermalen gebruikt om de wreedheid van het politieoptreden te tonen. De politie trekt met een waterkanon door straten die rood zouden kleuren van het bloed. Volgens de Oezbeekse overheid gaat het echter om de kleurstof in het water, dat door de politie wordt gebruikt om relschoppers te markeren.
Footage appeared on social networks, shot, presumably, in #Uzbekistan, in the city of Nukus (the capital of the autonomous #Karakalpakstan). They show blood on the pavement after the demonstrations. pic.twitter.com/lXBafm9CrQ
— Newsistaan (@newsistaan) July 2, 2022
Op andere beelden zou te zien zijn hoe de politie met scherp op demonstranten schiet. Hierbij lijkt het echter te gaan om granaatwerpers voor traangasgranaten.
In #Nukus, #Karakalpakstan, northwestern #Uzbekistan, police reportedly opened fire with live ammunition at the protesters:
— Alex Kokcharov (@AlexKokcharov) July 3, 2022
De politie zou 516 mensen hebben gearresteerd gedurende het weekend. Een deel zou alweer zijn vrijgelaten, en het is onbekend hoeveel mensen er op dit moment nog vastzitten. Er gaan ook geruchten rond dat er nog steeds arrestaties worden gedaan, als intimidatietactiek tegen nieuwe demonstraties. De Oezbeekse president beloofde zaterdag al dat de autonome status van de regio niet zou worden geschrapt, maar dit deed de demonstraties niet direct afnemen.
The internet taught me a lot about violence in the last two years. Belarus, Kazakhstan, Ukraine – now protesting people murdered in #Karakalpakstan, autonomous republic in Uzbekistan. When I last visited #Nukus, I was walking through a museum. Now? Streets drenched in blood. pic.twitter.com/9HwFaR95bc
— KaciaBerlin (@KaciaBerlin) July 3, 2022
De NOS sprak met een expert op het gebied van Oost-Europa, Artemy Kalinovsky van de UvA, die stelde dat de Oezbeekse regering juist van de autonome status van Karakalpakië af wilde om problemen te voorkomen. Men zou bang zijn voor een scenario waarin een buitenlandse mogendheid het onafhankelijkheidsstreven in de regio aan zou grijpen voor een interventie. Dit is min of meer wat Rusland deed door in 2014 de Krim te bezetten, en een onafhankelijkheidsreferendum te organiseren tegen de wil van Oekraïne in.
