Een korte versie van deze tekst ging op 7 juli 2022 online via mijn rubriek ‘De Hypocriet van de Week’ in de podcast ‘Koster&VanDijk’.
We moeten het nog een keer hebben over het fenomeen ‘doorgeefluik’. Op 23 juni 2022 kwamen in één keer 22 journalisten uit de kast als doorgeefluik, in dat geval voor de koninklijke familie en aanhangers van de monarchie. Kers op de doorgeefluiktaart was een vijftien minuten durende hagiografische terugblik-reportage van royaltyverslaggever Albert Bos en presentatrice Malou Petter van de NOS, geplaatst op de website van dit belangrijke nieuwsmedium. EO’s Blauw Bloed van de serviele hermelijnvlooi Jeroen Snel zou er zijn vingers bij hebben afgelikt.
Van deze hoogst opmerkelijke en kolderieke vertoning loopt een rechte lijn naar talloze andere voorbeelden van het ophouden van journalistieke schijn. Belangenbehartiging, belangenverstrengeling en opportunisme zijn schering en inslag. Beslist niet alleen in de wereld van de royaltyverslaggeving. Het journalistieke doorgeefluikgedrag lijkt langzamerhand eerder regel dan uitzondering. Het is een zorgwekkende tendens.
Volgens de Ombudsman van de publieke omroep, Margo Smit, gedraagt omroep Ongehoord Nederland (ON) zich als doorgeefluik. Van (extreem-)rechtse meningen. Dat is in strijd met de journalistieke normen. Een journalist is immers geen doorgeefluik, maar een kritische doorvrager. Bij het programma Ongehoord Nieuws van ON krijgen de gasten, vrijwel zonder uitzondering van zeer rechtse snit, ruim baan voor het uiten van allerhande flauwekul zonder dat ze daarop worden aangesproken. Met journalistiek heeft dat inderdaad weinig te maken.
Het bestuur van de publieke omroep vond dan ook dat Margo Smit een punt had. Doorgeefluiken willen ze niet in het publieke bestel. Daarom moet ON straf krijgen. Die kan bestaan uit een korting tot 15% op het budget. Toch al gauw 500.000 euro minder voor het piepkleine ON. Het definitieve besluit over een eventuele sanctie werd meerdere keren uitgesteld. Kennelijk voelde NPO-baas Frederieke Leeflang nattigheid. Het werd uiteindelijk 2,5%. Een symbolisch bedrag. Duidelijk bedoeld als signaal.
Sinds Margo Smit begon over journalisten als doorgeefluik zie ik overal journalistieke doorgeefluiken en ik heb het vermoeden dat Frederieke Leeflang, een gisse oud-advocaat, bestuursvoorzitter van Boekel De Nerée, partner bij consultancybureau Deloitte en commissaris bij ABN-AMRO die ook ziet.
Omroep WNL bijvoorbeeld is doorgeefluik voor de VVD. Vrijwel elke dag zit bij WNL’s talkshow Goedemorgen Nederland een VVD’er aan tafel. Soms zelfs twee tegelijk, zoals vorige week toen oud-minister Uri Rosenthal en Tweede Kamerlid Zohair El Yassini aanschoven. Het is VVD Ontbijt TV. De prominente VVD’er Bas Eenhoorn, oud-partijvoorzitter, is bij WNL voorzitter van de Raad van Toezicht. Oud VVD-Kamerlid Han ten Broeke vaste commentator. Dit stevige VVD-stempel is in strijd met de Journalistieke Code van de NPO, maar dat zal WNL een zorg wezen.
Opmerkelijk overigens dat in het redactiestatuut van WNL geen enkele inhoudelijke tekst staat over journalistieke onafhankelijkheid. Nog opmerkelijker is dat WNL, al meer dan twaalf jaar actief als publieke omroep, pas op 12 mei jongstleden zo’n door de Mediawet verplicht voorgeschreven statuut vaststelde. Op een moment dus dat NPO Ombudsman Smit omroep Ongehoord Nederland op de korrel had. Kennelijk voelde WNL-chef Bert Huisjes de bui hangen. Het statuut draagt alle kenmerken van een haastklus.
Gaan we naar het volgende doorgeefluik. Paul Witteman, de veelgeprezen BNNVARA-coryfee, die gedurende een groot deel van zijn loopbaan te koop geweest is als dagvoorzitter, gespreksleider of debataanjager via het bureau ‘Buckmanagement’. Voor bedrijven en instellingen die hij ook weer aan tafel kreeg als zogenaamd onafhankelijk journalist. Dit in weerwil van zijn stellige bewering, in 2004 reeds, dat hij een einde aan zulk geloofwaardigheidsondermijnend geschnabbel zou maken.
Zeven jaar lang was Witteman met het muziekprogramma Podium Witteman het doorgeefluik van een klein aantal impresario’s en docenten die bij hem hun klanten en leerlingen konden pluggen. Zeker in de laatste fase van het programma was Podium Witteman alle schaamte voorbij. Zo kwam de gehele côterie rond de befaamde pianiste Anna Fedorova, van Oekraïense komaf maar al jaren woonachtig in Nederland, voor de camera’s, tot en met haar ouders, de pianisten Boris Fedorov en Tetiana Abaieva aan toe. Dat er een verhaal rond Oekraïense oorlogsvluchtelingen omheen gehangen werd maakte het een niet minder klef doorgeefluik. Al was het maar omdat hun vertolking van Rachmaninovs Romance voor zes handen niet het niveau had voor een registratie in een kwaliteitsprogramma. Het was een gezellig familieoptreden. Doorgegeven door Paul Witteman.
Wacht dacht u van de doorgeefluiken Twan Huys, Rob Trip en Mariëlle Tweebeeke? Alledrie houders van een al dan niet zelf geconcipieerde serieuze journalistieke status. Alledrie ook voor bedragen van tien- tot vijftienduizend euro per sessie in te huren als dagvoorzitter, gespreksleider of spreker.
Voor Twan Huys en Mariëlle Tweebeeke kunt u terecht bij Quality Bookings. Rob Trip is te bestellen bij Lyon & Partners Group Management. Natuurlijk zullen deze ‘journalisten’ claimen dat hun schnabbelwerk de journalistieke onafhankelijkheid onaangetast laat, maar: wie betaalt bepaalt. Wat een armoe trouwens, om naast je riante salaris van de publieke omroep ook nog te gaan bijbeunen. Gaat zo’n Tweebeeke eerst op gemeenschapskosten naar Kiev om te praten met president Zelensky om er daarna aanvullend munt uit te slaan in het sprekerscircuit.
Omroep MAX begint ook steeds meer de trekken van een doorgeefluik te vertonen. Voor de immer weldoenende maecenas Jan Slagter. Waar nood is, is Jan en dat laten hij en zijn filantropische stichtingen en vennootschappen graag zien bij Omroep Max. Herinnert u zich nog MAX’ tranentrekkende fundraising-uitzending over de watersnoodramp in Limburg? In Valkenburg zitten ze nog steeds te wachten op uitbetalingen van de stichting ‘Oet de drup’, bestuurslid Jan Slagter.
Een aparte categorie doorgeefluiken vormen de vele talkshows op de Nederlandse televisie. Het lijkt journalistiek, maar het is entertainment. Bij Humberto Tan ziet een kind dat. Bij Op1, Jinek of de nieuwste aanwinst Renze is de kans groter om in de val te trappen dat dit een journalistiek product is. Al was het maar omdat types als Jort Kelder en Tijs van de Brink een gezicht kunnen trekken alsof ze een wereldvraagstuk bij de kop hebben. En dat gaan blootleggen.
Op enkelen na is geen van de presentatoren een professionele journalist met een bijbehorende opleiding, achtergrond en werkervaring. Tijs van den Brink en Charles Groenhuijsen zijn uitzonderingen. Het gros is louter ‘presentator’. Niets mis mee, moet ook. Maar hang dan niet de journalist uit.
Professioneel journalistiek doorvragen op basis van eigen voorbereidende research zonder memootjes van redactiestagairs is een vak op zich. Dat vak verstaan de meesten niet. Renze Klamer -HBO opleiding economie, stagair bij de EO, presentatiewerk- ook niet. Al in zijn eerste uitzending ging het mis toen hij gewelddadige boeren niet het vuur aan de schenen legde, maar mooie praatjes liet ophangen. Doorgeefluik dus. Zoals Tijs van den Brink en Margje Fikse (studie politieke filosofie, screentest EO, presentatiewerk) op 6 juni 2022 bij Op1 uit overgevoeligheid voor boerenemoties kritiekloos doorgeefluik waren voor de krasse aantijgingen van een Friese melkveehoudster over politie-acties inclusief schietpartij in Heerenveen, waar zij zelf niet bij was geweest. Waarna een cultureel antropoloog ruim baan kreeg om zich, in plaats van een wetenschappelijk analyse te bieden, te ontpoppen tot een onvervalste woordvoerder voor de boeren en voor haar eigen belang, want ze klaagde duchtig over aantasting van de natuur in de buurt waar zij woonde. Een heus doorgeefluik, welwillend bediend door de presenterende doorgevers Tijs en Margje. Tenenkrommende non-journalistiek. Entertainment en nog niet eens leuk ook.
Inmiddels heeft BNNVARA laten weten dat in het nieuwe seizoen Natasja Gibbs en Nadia Moussaid aantreden als Op1-presentatieduo. Gibbs heeft een journalistieke opleiding achter de rug. Moussaid is cultureel antropoloog. Gemeenschappelijk kenmerk: een sterke neiging tot getuigenisgedrag. De een over racisme en discriminatie, de ander over vrouwenonderdrukking. Heel belangrijk, maar met serieuze journalistiek had hun optreden tot dusverre weinig te maken. Deze aanstelling bij Op1 is kenmerkend voor de aard van de talkshows: entertainment in alle soorten en maten. Doorgeefluik voor meningen en stromingen.
Hij is weliswaar afgezwaaid als politiek redacteur van het NOS Journaal, maar dat Ron Fresen zich er een paar dagen geleden voor leende om in een Schiedams wijkcentrum voor de rijksoverheid, in opdracht van de ministers Dennis Wiersma en Hugo de Jonge, op te draven als gespreksleider en presentator van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid laat zien dat ook in dit journalistieke boegbeeld een makkelijk in te pakken schnabbelaar-doorgever schuil gaat. Dat hij er niet voor terugdeinst te figureren als doorgeefluik wisten we trouwens al sinds hij begin dit jaar de mafklapper Cornelia Klaster ruim baan gaf om als openingsitem van het NOS-Journaal het PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk ten onrechte ervan te beschuldigen haar te hebben aangerand. Nimmer rectificeerde Fresen, noch zijn kompaan Xander van der Wulp of de redactie van het NOS-Journaal deze beschamende journalistieke miskleun.
Recent was er gedoe over Tijs van den Brink, niet alleen presentator van Op1 maar ook van het radioprogramma Dit is de Dag. Van den Brink trad op als gespreksleider bij een recent congres van het CDA. Toen daar kritiek op kwam was zijn verweer: “Ik kreeg er geen geld voor”. Nee, moest er nog bij komen ook! Nog dommer was de reactie van zijn baas, de directie van omroep EO. “Tijs heeft het tevoren gemeld en toestemming gevraagd”. Kennelijk had niemand in de gaten dat dit helemaal niet kan als je een onafhankelijk journalistiek aanzien wilt hebben. Het allerdomst was het verhaal van Tijs dat het geen politieke bijeenkomst betrof, maar een congres van het CDA Wetenschappelijk Instituut. Alsof dat onafhankelijk is.
Directeur Pieter Jan Dijkman van het CDA/WI is nota bene zelf een oud-journalist. Van het Reformatorisch Dagblad. Ook al zo’n heerlijk journalistiek doorgeefluik.
“Journalisten verrichten hun werk in onafhankelijkheid en vermijden de schijn van belangenverstrengeling”, zegt de NPO-code. Vergeet het maar.
De bokaal voor de hypocriet van de week kon Tijs van den Brink niet ontgaan, maar hij staat symbool voor de verzamelde doorgeefluiken die zich kwaliteitsjournalist noemen, maar geen haar beter zijn dan de doorgevers van Ongehoord Nederland.
Die zijn trouwens niet in te huren als dagvoorzitter of debatleider. ON-baas Arnold Karskens kunt u wel boeken. Via de Speakers Academy. Om te praten over oorlogsverslaggeving en oorlogsmisdadigers. Dat is nog eens een ander doorgeefluik.
(crowdfunding voor mijn nieuwe boek: www.geertdales.com/een-land-van-vleesetende-vegetariers)
