STOCKHOLM, 6 september (Reuters) – Moeilijke gesprekken en compromissen wachten op de winnaars van de Zweedse parlementsverkiezingen, waarbij centrum-links en hun rechtse tegenstanders weken van onzekerheid tegemoet gaan, mochten zij als winnaar uit de bus komen.
Opiniepeilingen in de aanloop naar de stemming van 11 september laten zien dat de sociaal-democraat Magdalena Andersson en haar bondgenoten nek-aan-nek lopen met een rechts blok waarvan Ulf Kristersson, leider van de conservatieve Middenpartij, de belangrijkste kandidaat is om haar als premier af te zetten.
Hieronder volgt een uitleg over de verkiezingen en het proces om een regering te vormen.
Andersson, de eerste vrouw die premier van Zweden is geworden na het onverwachte aftreden van Stefan Lofven vorig jaar, is populairder dan haar eigen partij en de politieke leider die bij de kiezers het meeste vertrouwen geniet, zo blijkt uit opiniepeilingen.
Toch is het vierpartijenblok van centrum-links, dat haar als premier zou steunen, slechts losjes op één lijn gebracht, ook al zijn de sociaaldemocraten veruit de grootste partij.
Ondertussen zijn hun bondgenoten de Groenen gevaarlijk dicht bij de drempel van 4% om zetels in de Riksdag te winnen, net als de rechtse liberalen, wat de onzekerheid nog vergroot.
Aan de rechterzijde strijden de conservatieven van Kristersson met de anti-immigratie populisten van de Zweden Democraten om de grootste partij van dat blok te worden.
Recente opiniepeilingen laten zien dat de Zweden-democraten voorlopen op de Zweedse conservatieven, wat twijfels oproept over de plannen van Kristersson om premier te worden in een coalitie met de christen-democraten, maar met steun van de Zweden-democraten en de liberalen in het parlement.
Kristersson, jarenlang een carrièrepoliticus die werd overschaduwd door oud-premier Fredrik Reinfeldt, die een meer centristische en pro-immigratie agenda voorstond, heeft gezegd dat hij de enige leider is die in staat is om rechts te verenigen.
“Het zal niet gemakkelijk zijn, maar het is absoluut haalbaar”, vertelde Kristersson aan Reuters tijdens de campagne in Göteborg. “We zitten al bij elkaar en we kunnen met elkaar praten.”
Maar de grote steun voor de Zweden Democraten van Jimmie Akesson, die decennia geleden deels zijn opgericht door activisten met neonazistische en blanke supremacistische banden, maakt het steeds moeilijker om ze te negeren als er wordt nagedacht over een rechtse regering.
Bendegeweld, met schietpartijen die zich tot buiten de grote steden uitbreiden, staat centraal in de campagne, waarbij alle partijen beloven de wetgeving verder aan te scherpen en de politiemacht uit te breiden.
De Zweden Democraten leggen vooral een verband tussen de criminaliteit en de instroom van immigranten in de afgelopen decennia. Ruwweg 20% van de 10,5 miljoen inwoners van Zweden is volgens overheidsstatistieken in het buitenland geboren, waarbij Syriërs de grootste groep vormen.
Zweden heeft de immigratie sinds de vluchtelingencrisis van 2015 aan banden gelegd, onder twee opeenvolgende regeringsperioden van sociaaldemocraten. Rechts zou nog verder gaan, vooral de Zweden Democraten die 30 hervormingen hebben opgesomd die volgens hen het aantal goedgekeurde asielaanvragen tot bijna nul zouden terugbrengen.
In de afgelopen maanden heeft de stijgende inflatie de crisis rond de kosten van levensonderhoud bovenaan de agenda geplaatst.
De regering-Andersson heeft 90 miljard kronen (8,4 miljard euro) toegezegd als compensatie voor de torenhoge energieprijzen voor huishoudens en bedrijven, terwijl rechts ook plannen heeft om de klap op korte termijn te verzachten en meer kernreactoren te bouwen.
Zweden en Finland hebben na de Russische inval in Oekraïne toetreding tot de NAVO aangevraagd, een stap die door bijna alle partijen wordt gesteund nadat de sociaaldemocraten hun 73 jaar oude verzet hebben laten varen, waardoor de kwestie van de verkiezingsagenda is verdwenen.
Nu Zweden met meerdere crises te kampen heeft – de oorlog in Oekraïne, de stijgende inflatie en energiekosten, en de snelle vergroening van de economie – zal van elke regering stabiliteit worden verwacht, iets waaraan zelfs na de verkiezingsdag wellicht een tekort zal zijn.
Voor de sociaal-democraten zal de uitdaging erin bestaan de tegenstrijdige eisen van hun centrum-linkse blok met elkaar te verzoenen.
Dit blok bestaat uit de voormalige Communistische Linkse Partij, waarvan de leider een zetel in de regering eist, en de centrum-rechtse Centrumpartij, die een kabinet waarin links zitting heeft niet wil steunen en ook niet met hen over de begroting wil onderhandelen.
Aan de rechterzijde is de situatie al even onzeker.
De liberalen hebben geweigerd een regering te steunen waarvan ook de Zweden Democraten deel uitmaken, die op hun beurt in een schriftelijke overeenkomst een invloed op het beleid hebben geëist die in verhouding staat tot hun grootte, tenzij zij worden uitgenodigd in het kabinet.
De sociaal-democraten moeten een gemeenschappelijke basis vinden met partijen die er tegenstrijdige ideeën op nahouden op gebieden als belastingen en energie, terwijl rechts met soortgelijke obstakels wordt geconfronteerd, zoals de gematigde plannen voor verlaging van de werkloosheidsuitkeringen, een maatregel die door de Zweden Democraten wordt verworpen.
De Zweden Democraten, ooit politieke paria’s, zijn een weg ingeslagen naar de rechtse politieke mainstream, hoewel ze een anathema blijven voor centrum-links, en peilingen suggereren dat ze groter zouden kunnen worden dan Kristersson’s Gematigden.
Gezien de terughoudendheid van de andere rechtse partijen is het onwaarschijnlijk dat de leider van de Zweedse Democraten, Akesson, het premierschap zal bemachtigen, maar het zou moeilijker zijn om hem uit de regering te weren en Kristersson in een zwakke positie te laten om over het beleid te onderhandelen.
Het duurde ongeveer 130 dagen om een nieuwe regering te vormen na de verkiezingen van 2018 en hoewel het deze keer sneller zou moeten gaan, aangezien de Zweden Democraten nu steviger in het rechtse kamp zitten, wordt nog steeds verwacht dat de onderhandelingen lang en hard zullen zijn.
“Het is niet duidelijk welke partijen zouden bijdragen aan een regering, zelfs als het blok van die partij een meerderheid in het parlement zou behalen,” zegt Nicholas Aylott, universitair hoofddocent aan de Sodertorn Universiteit.
“Dat maakt de zaken ingewikkeld en kan enige tijd duren om op te lossen.”
