LONDEN, 13 september (Reuters) – De Russische president Vladimir Poetin heeft nog niet publiekelijk gereageerd op de bliksemsnelle aftocht van zijn troepen in het noordoosten van Oekraïne, maar staat onder druk van nationalisten in eigen land om het initiatief terug te nemen.
Hij heeft weinig opties voor een snelle oplossing, als de analyse van Westerse inlichtingendiensten en open bronnen juist is, en de meeste van de mogelijke stappen die hij zou kunnen nemen, gaan gepaard met binnenlandse en geopolitieke risico’s.
Sinds hij in 1999 aan de macht kwam, behoren de islamitische militanten in Tsjetsjenië en de wijdere noordelijke Kaukasus tot de zwaarste gewapende vijanden waarmee Poetin te maken heeft gehad. In dat geval koos hij voor escalatie met meer geweld.
Dit zijn enkele van zijn belangrijkste opties in Oekraïne:
Russische en westerse militaire analisten zijn het erover eens dat – vanuit het standpunt van Moskou – de Russische troepen dringend hun frontlijn moeten stabiliseren, de opmars van Oekraïne tot staan moeten brengen, zich moeten hergroeperen en, indien mogelijk, een eigen tegenoffensief lanceren. In het Westen wordt echter betwijfeld of Rusland wel over de grondtroepen of voldoende materieel beschikt, gezien het aantal slachtoffers dat het heeft gemaakt en de hoeveelheid materieel die is achtergelaten of vernietigd tijdens wat Rusland zijn “speciale militaire operatie” noemt om het Oekraïense leger te vernietigen.
“Er is geen mankracht,” zegt Konrad Muzyka, directeur van het Poolse Rochan Consulting, na de Russische tegenslag in het noordoosten.
“Vrijwilligersbataljons zijn op ondersterkte, en de wervingscampagne levert niet op wat werd verwacht. En ik denk dat het alleen maar erger zal worden, omdat er nu minder mannen zullen willen toetreden. Als Moskou manschappen wil toevoegen, moet het een mobilisatie uitvoeren.”
De Russische inspanningen om meer troepen in te zetten, omvatten de vorming van een nieuw derde legerkorps, de vorming van nieuwe troepen door de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov en de ondertekening door Poetin vorige maand van een decreet om de omvang van de Russische strijdkrachten te vergroten.
Poetin zal moeten beslissen of hij ingaat op de eis van nationalistische critici om de top van het leger te ontslaan of te herschikken, met inbegrip van minister van Defensie Sergej Sjoigoe, een naaste bondgenoot. Poetin heeft traditioneel niet toegegeven aan de druk om ondergeschikten onmiddellijk te ontslaan, maar heeft soms op een later tijdstip afscheid van hen genomen.
Het mobiliseren van de Russische reservisten, ongeveer 2 miljoen mannen in militaire dienst in de afgelopen vijf jaar, is haalbaar, maar het kost tijd om mensen op te leiden en in te zetten.
Het Kremlin zei dinsdag dat er “op dit moment” niet wordt gesproken over een landelijke mobilisatie.
Een dergelijke actie zou populair zijn bij nationalisten, maar minder bij sommige Russische mannen in stedelijke centra die, zo blijkt uit anekdotisch bewijsmateriaal, er minder voor voelen om zich bij de strijd aan te sluiten.
Het zou betekenen dat de officiële berichtgeving over Oekraïne wordt bijgesteld en dat Oekraïne niet langer wordt omschreven als “een speciale militaire operatie” met beperkte doelen, maar als een oorlog met een open einde.
Dat zou op zijn beurt de autoriteiten dwingen hun beleid te laten varen dat erop gericht is het leven van de meeste Russen te laten doorgaan zoals vóór 24 februari, toen Poetin Oekraïne binnenviel.
Rusland volledig op oorlogsbasis brengen zou ook binnenlandse politieke risico’s met zich meebrengen, met name het risico van een publieke reactie tegen een gedwongen dienstplicht.
Het zou ook betekenen dat Rusland toegeeft dat het verwikkeld is in een grootschalige oorlog tegen een Slavisch land – en dat de oorlog slecht afloopt voor Moskou.
Andrej Kortoenov, hoofd van RIAC, een denktank die dicht bij het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken staat, heeft gezegd dat hij denkt dat de autoriteiten terughoudend zijn met de mobilisatie.
“In de grote steden willen veel mensen niet gaan vechten en mobilisatie zal waarschijnlijk niet populair zijn,” zei Kortunov.
“Ten tweede denk ik dat het aantoonbaar in het belang van Poetin is om de hele zaak als een beperkte operatie te presenteren. De staat wil zo veel mogelijk behouden zoals het was zonder radicale veranderingen door te voeren.”
Tony Brenton, een voormalige Britse ambassadeur in Rusland, heeft gezegd dat het in ieder geval maanden zou duren voordat een mobilisatie enig effect zou hebben op de gevechtskracht van Rusland.
Twee Russische bronnen die bekend zijn met de denkwijze van het Kremlin vertelden Reuters vorige maand dat Poetin hoopt dat de torenhoge energieprijzen en mogelijke tekorten deze winter Europa zullen overhalen Oekraïne te dwingen tot een wapenstilstand – op Russische voorwaarden.
Sommige Europese diplomaten geloven dat het recente succes van Oekraïne op het slagveld de drang van sommige Europeanen om Kiev tot concessies te dwingen heeft ondermijnd, terwijl landen als Duitsland de laatste weken harder lijken te zijn geworden tegenover Moskou en vastbeslotener zijn om de winterse energieproblemen uit te zitten.
De Europese Unie heeft een verbod op Russische steenkool ingesteld en een gedeeltelijk verbod op de invoer van Russische ruwe olie goedgekeurd. Rusland heeft op zijn beurt de gasexport naar Europa sterk teruggeschroefd en heeft duidelijk gemaakt dat het alle export van energie zou kunnen verbieden, een maatregel die Poetin nog niet heeft genomen.
Na zijn tegenslag in Noord-Oost-Oekraïne heeft Rusland de Oekraïense energie-infrastructuur met raketten bestookt. Dat veroorzaakte tijdelijke black-outs in de regio’s Kharkiv en het aangrenzende Poltava en Sumy. Ook de watervoorziening en de mobiele netwerken werden getroffen.
De actie werd toegejuicht door sommige Russische nationalisten die graag zouden zien dat Moskou kruisraketten zou gebruiken om de Oekraïense infrastructuur op een meer permanente basis lam te leggen, een stap die zeker internationale veroordeling zal uitlokken.
Dezelfde nationalisten roepen Moskou ook al lang op om de zogenaamde “besluitvormingscentra” in Kiev en elders aan te vallen, iets wat waarschijnlijk niet kan worden bereikt zonder aanzienlijke collateral damage.
Poetin heeft geklaagd dat een door de VN en Turkije tot stand gekomen overeenkomst, die Oekraïne in staat stelt graan en andere voedingsmiddelen via de Zwarte Zee te exporteren, oneerlijk is tegenover armere landen en Rusland.
Poetin zal deze week besprekingen voeren met de Turkse leider Tayyip Erdogan over een herziening van de overeenkomst, die Oekraïne de broodnodige begrotingsinkomsten oplevert. Als Poetin Oekraïne onmiddellijk pijn wil doen, kan hij het pact opschorten of opzeggen of weigeren het te vernieuwen als het in november afloopt. Het Westen en armere landen in Afrika en het Midden-Oosten zouden hem beschuldigen van het verergeren van de wereldwijde voedseltekorten; hij zou Oekraïne de schuld geven.
Het Kremlin zegt dat het Kiev te zijner tijd de voorwaarden van een vredesakkoord zal dicteren, terwijl de Oekraïense president Volodymyr Zelenskiy heeft gezegd dat hij geweld zal gebruiken om zijn land te bevrijden.
Zelenskiy heeft gezegd dat dit ook geldt voor de Krim, die Rusland in 2014 annexeerde. Moskou heeft herhaaldelijk gezegd dat de status van de Krim voor altijd vastligt.
Het opgeven van veroverd gebied in Oost-Oekraïne in de door Rusland gesteunde zelfbenoemde Volksrepubliek Donetsk of Volksrepubliek Luhansk lijkt ook politiek onmogelijk voor Moskou, aangezien het deze formeel heeft erkend.
De volledige “bevrijding” van de twee zelfverklaarde staatjes van de Oekraïense strijdkrachten was een van de belangrijkste redenen die werden opgegeven voor de “speciale militaire operatie”.
Ook het teruggeven van veroverd grondgebied in het zuiden van Oekraïne, waar Rusland drie regio’s gedeeltelijk controleert, lijkt moeilijk te verkopen in eigen land.
De zuidelijke regio Kherson ligt direct ten noorden van de geannexeerde Krim en is de locatie van een kanaal dat het schiereiland Zwarte Zee van het grootste deel van zijn water voorziet.
Samen met de naburige regio Zaporizja beschikt Rusland in Cherson over een corridor over land waarlangs het de Krim kan bevoorraden, iets wat Moskou als een belangrijke prijs heeft bestempeld.
Russische regeringsfunctionarissen hebben Westerse suggesties dat Moskou tactische kernwapens in Oekraïne zou gebruiken van de hand gewezen, maar het blijft een punt van zorg voor sommigen in het Westen.
Afgezien van het veroorzaken van massale slachtoffers, zou een dergelijke stap een gevaarlijke escalatiespiraal op gang kunnen brengen en Westerse landen formeel in een rechtstreekse oorlog met Rusland kunnen meeslepen.
De Russische nucleaire doctrine staat het gebruik van kernwapens toe als deze – of andere soorten massavernietigingswapens – tegen Rusland worden gebruikt, of als de Russische staat wordt geconfronteerd met een existentiële bedreiging door conventionele wapens.
Poetin herinnerde zich in 2000 in een quasi-autobiografie hoe hij, toen hij opgroeide in een vervallen flatgebouw in het toenmalige Leningrad, een rat met een stok in het nauw dreef en verbaasd was toen het in het nauw gedreven dier zich op hem stortte en de rollen omdraaide.
Brenton, de voormalige Britse ambassadeur in Rusland, heeft gewaarschuwd dat een in het nauw gedreven Poetin nucleair zou kunnen worden als hij een vernederende nederlaag zou lijden zonder gezichtsreddende uitweg.
“Als Rusland de keuze heeft tussen een verliezende oorlog, een zware nederlaag en de val van Poetin, of een nucleaire demonstratie, dan zou ik er niet om verwedden dat ze niet voor de nucleaire demonstratie zouden gaan,” zegt Brenton.
De gepensioneerde Amerikaanse generaal Ben Hodges, voormalig bevelhebber van de Amerikaanse strijdkrachten in Europa, is het ermee eens dat het een risico is, maar heeft gezegd dat hij het onwaarschijnlijk acht.
“Er valt geen echt voordeel te behalen op het slagveld, het zou onmogelijk zijn voor (de) VS om buiten schot te blijven of niet te reageren, en ik denk niet dat Poetin of zijn naaste adviseurs suïcidaal zijn,” zegt Hodges.
