PHOENIX (AP) – Lang voordat hij één van de grootste ultra-rechtse anti-overheidsmilitiegroepen in de Amerikaanse geschiedenis samenstelde, voordat zijn Oath Keepers op 6 januari 2021 het Amerikaanse Capitool bestormden, was Stewart Rhodes een veelbelovende afgestudeerde aan de Yale Law School.
Hij kreeg een ambt in het Arizona Supreme Court, mede dankzij zijn ongewone levensverhaal: een verblijf in het leger als parachutist, afgebroken door een trainingsongeval, gevolgd door een huwelijk, een universiteit en een Ivy League rechtendiploma.
Het griffierschap was een stap omhoog na een moeilijk begin. Maar in plaats van zich aan te passen, kwam Rhodes boos en gekrenkt over.
Hij ging tekeer tegen collega’s over hoe de Patriot Act, die de regering na de aanslagen van 11 september meer controlebevoegdheden gaf, de burgerlijke vrijheden teniet zou doen. Hij noemde vice-president Dick Cheney een fascist omdat hij het gebruik van de status van “vijandelijke strijder” door de regering Bush steunde om gevangenen voor onbepaalde tijd vast te houden.
“Hij zag deze titanenstrijd tussen mensen zoals hij die individuele vrijheid wilden en de regering die zou proberen die vrijheid weg te nemen,” zei Matt Parry, die met Rhodes werkte als klerk voor Arizona Supreme Court Justice Mike Ryan.
Rhodes vervreemdde van zijn gematigde Republikeinse baas en verliet uiteindelijk het opstapbaantje. Sindsdien organiseert hij zijn leven rond een dorst naar grootsheid en een diep wantrouwen jegens de overheid.
Hij richtte een groep op die geworteld was in anti-overheidsgevoelens, en zijn boodschap vond weerklank. Hij won aanhangers terwijl hij een steeds extremistischer pad insloeg dat zou leiden tot gewapende confrontaties, onder meer met de federale autoriteiten op de Bundy Ranch in Nevada. Het culmineerde vorig jaar, zeggen aanklagers, met een complot van Rhodes om de Democraat Joe Biden ervan te weerhouden president te worden.
Rhodes, 57, zal dinsdag terug in de rechtbank zijn, maar niet als advocaat. Hij en vier anderen die banden hebben met de Oath Keepers staan terecht op beschuldiging van opruiende samenzwering, de zwaarste beschuldiging van Justitie in haar vergaande vervolging van de relschoppers die het Capitool aanvielen.
Rhodes, Jessica Watkins, Thomas Caldwell, Kenneth Harrelson en Kelly Meggs zijn de eerste beklaagden van 6 januari die terechtstaan onder een zelden gebruikte wet uit de Burgeroorlog tegen pogingen om de regering omver te werpen of, in dit geval, de overdracht van de presidentiële macht te blokkeren.
Het proces zal de aandacht vestigen op de geheime groep die Rhodes in 2009 oprichtte en die is uitgegroeid tot duizenden opgeëiste leden en losjes georganiseerde afdelingen in het hele land, volgens Rachel Carroll Rivas, interim adjunct-directeur van onderzoek bij het Southern Poverty Law Center’s Intelligence Project.
Voor Rhodes zal het een positie zijn die haaks staat op de rol van grootheid die hij lang voor zich heeft gezien, zei zijn exvrouw, Tasha Adams.
“Hij zou iets geweldigs bereiken,” zei Adams. “Hij wist niet wat het was, maar hij ging iets ongelooflijks en wereldschokkend bereiken.”
Rhodes werd geboren in Fresno, Californië. Hij pendelde tussen daar en Nevada, woonde soms bij zijn moeder en dan weer bij zijn grootouders die migrerende landarbeiders waren en deel uitmaakten van een multiculturele uitgebreide familie met Mexicaanse en Filippijnse familieleden. Zijn moeder was een dominee die haar eigen radioshow in Las Vegas had en Dusty Buckle heette, aldus Adams.
Rhodes ging na de middelbare school bij het leger en diende bijna drie jaar voordat hij in januari 1986 eervol werd ontslagen nadat hij bij een ongeluk met een parachute zijn rug had gebroken.
Hij herstelde en werkte als bediende in Las Vegas toen hij Adams ontmoette in 1991. Hij was 25, zij was 18.
Hij had een gevoel voor avontuur dat aantrekkelijk was voor een jonge vrouw die was opgegroeid in een middenklasse gezin van de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen. Een paar maanden nadat het stel verkering kreeg, liet Rhodes per ongeluk een pistool vallen en schoot zijn oog eruit. Hij draagt nu een ooglapje.
Adams’ familie had geld opzij gezet om haar naar de universiteit te laten gaan, maar na hun huwelijk besloot Rhodes dat hij als eerste naar school moest gaan. Hij vertelde haar dat ze haar baan als ballroom– en countrydanseres moest opgeven en in plaats daarvan hun beiden moest onderhouden door fulltime als stripper te werken, zodat hij zich kon concentreren op het doen van ‘uitstekend werk’ op school, aldus Adams. Ze trouwden, maar ze vond strippen vernederend en het botste met haar conservatieve mormoonse opvoeding, zei ze.
“Elke avond was zo slecht. Ik moest elke avond overgeven voordat ik naar binnen ging, het was zo verschrikkelijk,” zei Adams. Rhodes zou haar onder druk zetten om verder te gaan, haar blootstelling of contact met mannen te vergroten om meer geld te verdienen, zei ze. “Het was nooit genoeg. Het voelde alsof ik mijn ziel had opgegeven.”
Ze stopte toen ze zwanger werd van hun eerste kind, en het stel trok weer in bij haar familie. Ze maakten zich zorgen om haar, maar wilden niet te ver gaan uit angst haar helemaal te verliezen. Tegen die tijd bepaalde Rhodes alles over haar baan.
Rhodes’ advocaat weigerde hem beschikbaar te stellen voor een interview en Rhodes weigerde een lijst met vragen te beantwoorden die The Associated Press stuurde.
Na zijn studie aan de Universiteit van Nevada, Las Vegas, ging Rhodes in Washington werken als medewerker van Ron Paul, een libertair republikeins congreslid, en ging later naar Yale, met tussenpozen als kunstenaar en beeldhouwer. Paul reageerde niet op een verzoek om commentaar.
Rhodes’ cijferlijst leverde hem toegang op tot verschillende topscholen, zei Adams. Op Yale zorgde Adams voor hun groeiende gezin in een klein appartement, terwijl hij zich onderscheidde met een prijs voor een artikel waarin hij betoogde dat het gebruik door de regering George W. Bush van de status van vijandelijke strijder om mensen die verdacht worden van steun aan terrorisme voor onbepaalde tijd vast te houden zonder aanklacht, ongrondwettelijk was.
Na zijn stage in Arizona ging het gezin naar Montana en vervolgens naar Nevada, waar hij in 2008 aan Pauls presidentiële campagne werkte. Toen begon Rhodes ook zijn idee te formuleren om de Oath Keepers te beginnen. Hij plaatste een korte video en een blogbericht op Blogspot en “het ging van de ene dag op de andere viraal,” zei Adams. Rhodes werd geïnterviewd door samenzweringstheoreticus Alex Jones, maar ook door meer mainstream mediafiguren als Chris Matthews en Bill O’Reilly.
Hij lanceerde de Oath Keepers formeel in Lexington, Massachusetts, op 19 april 2009, waar het eerste schot in de Amerikaanse Revolutie werd gelost.
“We weten dat als er een dag zou komen in dit land dat er een volledige dictatuur of tirannie zou komen, van links of van rechts, we weten dat het alleen kan gebeuren als die mannen, onze wapenbroeders, meegaan en ongrondwettelijke, onwettige bevelen opvolgen,” zei Rhodes in zijn toespraak in Lexington, die geen nieuwsaandacht kreeg.
Het verklaarde doel van de groep was om voormalige en huidige leden van het leger, eerstehulpverleners en politieagenten ertoe te bewegen de belofte na te komen die zij hebben gedaan om de grondwet te verdedigen tegen vijanden. De Oath Keepers gaven een lijst van bevelen die hun leden niet zouden opvolgen, zoals het ontwapenen van burgers, het uitvoeren van huiszoekingen zonder bevelschrift en het vasthouden van Amerikanen als vijandelijke strijders in strijd met hun recht op juryrechtspraak.
Rhodes was een overtuigende spreker en vooral in de beginjaren framede hij de groep als “gewoon een pro-grondwet groep bestaande uit patriotten”, aldus Sam Jackson, schrijver van het boek Oath Keepers over de groep.
Met dat goedaardig klinkende beeld en zijn politieke connecties maakte Rhodes gebruik van de groeiende macht van de sociale media om de groei van de Oath Keepers tijdens het presidentschap van Barack Obama aan te wakkeren. Ledenlijsten die vorig jaar zijn uitgelekt bevatten ongeveer 38.000 namen, hoewel veel mensen op de lijst hebben gezegd dat ze geen lid meer zijn of nooit actief hebben deelgenomen. Een deskundige schatte vorig jaar het aantal leden op enkele duizenden.
De interne dialoog was veel donkerder en gewelddadiger over wat de leden zagen als dreigende bedreigingen, vooral voor het Tweede Amendement, en het idee dat leden bereid moeten zijn om terug te vechten en hun buren te werven om ook terug te vechten.
“Keer op keer legt Oath Keepers de basis voor individuen om zelf te beslissen of gewelddadige of anderszins criminele activiteiten gerechtvaardigd zijn,” zegt Jackson, een assistent-professor aan de Universiteit van Albany.
Een lidmaatschap was een vereiste om toegang te krijgen tot de website, waar mensen konden deelnemen aan discussiefora, Rhodes’ geschriften konden lezen en pitches konden horen om deel te nemen aan militaristische trainingen. Het aantal leden dat bereid was om gewapend naar een confrontatie te gaan lag echter bij enkele tientallen, zei Jason Van Tatenhove, een voormalige woordvoerder van de groep.
De confrontatie met de overheid begon in 2011 in het kleine woestijnstadje Quartzsite in het westen van Arizona, waar het lokale bestuur in beroering was omdat ambtenaren onderling ruzie hadden, de politiechef werd beschuldigd van wangedrag en verschillende politiemedewerkers waren geschorst. Een paar jaar later begon Rhodes zijn leden op te roepen om “gemeenschapsparaatheidsteams” te vormen, die militaire training omvatten.
De Oath Keepers doken ook op bij een belangrijke gebeurtenis in anti-regeringskringen: de impasse met federale agenten op de Bundy Ranch in Nevada in 2014. Later dat jaar stationeerden leden zich op daken in Ferguson, Missouri, gewapend met AR-15 wapens, om bedrijven te beschermen tegen rellen nadat een jury had geweigerd een politieagent aan te klagen voor het doodschieten van de 18-jarige Michael Brown.
Het jaar daarop bewaakten Oath Keepers een goudmijn in Zuid-Oregon waarvan de eigenaars van de mijnclaims een geschil hadden met de overheid. Toch werd Rhodes nooit gearresteerd.
Terwijl de Oath Keepers hun publieke profiel en confrontaties met de overheid lieten escaleren, liet Rhodes een aantal mensen achter die hij ooit verdedigde. Jennifer Esposito huurde hem in als haar advocaat na het eerste uitstapje van de groep in Quartzsite, maar hij miste een hoorzitting in haar zaak omdat hij bij de confrontatie op de Bundy Ranch was. Een rechter schopte Rhodes van de zaak, en geen enkele advocaat wilde haar vertegenwoordigen.
Ze heeft geen wrok, maar Michael Roth, ook vertegenwoordigd door Rhodes in Quartzsite-rechtszaken, is minder vergevingsgezind. Hij vergeleek Rhodes’ behandeling van zijn zaak met een dokter die midden in een operatiekamer wegloopt.
“Hij gebruikte ons duidelijk alleen voor publiciteit om lid te worden van de Oath Keepers,” zei Roth.
De verwaarlozing culmineerde in een zaak die uiteindelijk tegen Rhodes werd aangespannen. Hij negeerde de beschuldigingen, miste een hoorzitting en werd niet eens vertegenwoordigd door een advocaat. De commissie die de zaak in 2015 onderzocht vond dat zijn gedrag als advocaat normaal gesproken niet tot een royement zou leiden, maar zijn weigering om mee te werken wel.
Ondertussen nam de politieke carrière van Donald Trump een hoge vlucht. Zijn grieven over zaken als de ‘deep state‘ kwamen overeen met de anti-regeringshouding van de Oath Keepers. Hoewel Rhodes het niet overal met Trump eens was, begon de retoriek van de groep te verschuiven.
“Met de verkiezing van Trump, hebben de Oath Keepers nu een bondgenoot in het Witte Huis,” zegt Jackson.
Voor een groot deel van de geschiedenis van de Oath Keepers was de federale overheid de vijand, maar geleidelijk werd de vijand linkse mensen in de Verenigde Staten en antifa, of antifascistische groepen, werden de primaire bedreiging, zegt hij.
Rhodes wilde dat Oath Keepers naar Cleveland ging om beveiliging te bieden aan Trump – toen op weg naar GOP-presidentskandidaat – tijdens de Republikeinse Nationale Conventie van 2016, ook al had niemand de groep om bescherming gevraagd, zegt Richard Mack, een voormalige sheriff uit Arizona die ongeveer zes jaar in het bestuur van Oath Keepers heeft gezeten.
“Ik zei: ‘Waarom gaan we, zodat we kunnen zeggen dat we Trump hebben beschermd? We komen niet in de buurt van Trump,’ zei Mack. “Ik zei: ‘Dit is gekkenwerk.’ Alle andere bestuursleden stemden met mij, en Stewart was boos.”
Dat was een breekpunt voor Mack.
Hij was niet het enige bestuurslid dat wegliep toen ze de richting van de fractie van dichtbij zagen, zegt Van Tatenhove.
“Zodra ze zagen waar hij heen ging, waren ze een stuk minder comfortabel,” zegt hij. Maar Rhodes wist altijd de meningsverschillen te doorstaan en de macht vast te houden. “Hij was altijd het begin en het einde van de Oath Keepers.”
Als gulzige lezer en charismatisch spreker trok Rhodes mensen aan en had hij een talent om zijn boodschap aan te passen aan zijn publiek en de macht vast te houden. Hij liep warm voor de ‘alt-right’ beweging naarmate het profiel ervan bekendheid kreeg. Van Tatenhove wist dat hij moest vertrekken toen hij in 2017 een groep Oath Keepers in een discussie in een kruidenierszaak hoorde ontkennen dat de Holocaust heeft plaatsgevonden.
In 2018 ging Rhodes te ver voor Jim Arroyo, een voormalige Army Ranger die voorzitter is van een Oath Keepers-chapter in Yavapai County, Arizona. Hij wees een aansporing af om leden van de groep naar de grens tussen de VS en Mexico te sturen voor een gewapende operatie ter ondersteuning van de Amerikaanse grenspatrouille.
Arroyo zei dat dit door geen enkele autoriteit was goedgekeurd en voerde aan dat het richten van een geweer in de verkeerde richting langs de grens een internationaal probleem zou kunnen veroorzaken. Hij weigerde te gaan.
“Toen wilde hij vrijwel niets meer met ons te maken hebben,” zegt Arroyo, die zich uiteindelijk losmaakte van de nationale Oath Keepers en al meer dan vier jaar geen contact meer heeft met Rhodes.
Toen Biden de verkiezing van 2020 won, begon Rhodes zich voor te bereiden op de strijd. Rhodes en de Oath Keepers spendeerden weken aan plannen om de machtsoverdracht te blokkeren, verzamelden wapens en richtten “snelle reactiemacht”-teams met wapens op om paraat te staan buiten de hoofdstad, zeggen aanklagers.
Op 6 januari 2021, zeggen de autoriteiten, bestormden twee teams van Oath Keepers het Capitool samen met honderden andere boze Trump aanhangers.
Rhodes wordt niet beschuldigd van naar binnen gaan, maar hij werd gezien toen hij na de opstand buiten het Capitool bijeenkwam met verschillende leden die dat wel deden, zeiden aanklagers.
De advocaten van de verdediging hebben de aanklagers ervan beschuldigd de woorden van hun cliënten te verdraaien. Ze hebben betoogd dat de militiegroep alleen naar Washington kwam om beveiliging te bieden bij evenementen voor de rellen voor rechtse figuren zoals Trump-vertrouweling Roger Stone en dat er nooit een plan was om het Capitool aan te vallen.
De zaak heeft de Oath Keepers een zware slag toegebracht, deels omdat veel mensen die ermee verbonden zijn in hun gemeenschap als respectabel willen worden beschouwd, zegt Carroll Rivas van het Southern Poverty Law Center. Van de ongeveer 30 verdachten van de Capitool-rellen die verbonden zijn aan de Oath Keepers, hebben er negen gepleit voor aanklachten naar aanleiding van de aanval, waaronder drie die schuldig hebben gepleit voor opruiende samenzwering.
Maar dat betekent niet dat de ideeën die Rhodes propageerde zijn verdwenen.
“Hij kwam met een blauwdruk die in de toekomst gebruikt gaat worden door mensen die we niet eens kennen,” zegt Van Tatenhove. “Ik denk dat het heel belangrijk is dat we er aandacht aan besteden.”
