DUBAI, Verenigde Arabische Emiraten (AP) – De protesten in Iran naar aanleiding van de dood van een 22-jarige vrouw die door de zedenpolitie van het land in hechtenis is genomen, duren nu al drie weken, zelfs nadat de autoriteiten het internet hebben verstoord, oproertroepen hebben ingezet en vermeende vijanden in het buitenland hebben aangevallen.
Dat draaiboek van repressie heeft in het verleden gewerkt, maar de spontane demonstraties over de dood van Mahsa Amini blijven aanhouden en veranderen voortdurend. Bij een recent incident hebben middelbare scholieren een hardliner weggejaagd, terwijl bekende politici en actrices in het buitenland nu hun haar afknippen met een schaar, in navolging van Iraanse vrouwelijke demonstranten die hetzelfde hebben gedaan.
De lange duur en de metamorfose van de protesten vormen een nieuwe bedreiging voor Teheran, één die ongezien is sinds de protesten van de Groene Beweging in 2009 miljoenen op straat brachten.
De schijnbaar spontane en leiderloze protesten – grotendeels aangewakkerd door de midden- en hogere klasse – delen enkele van dezelfde sterke en zwakke punten als die van meer dan tien jaar geleden. De Iraanse theocratie verpletterde ze uiteindelijk. Of dat nu ook het geval zal zijn, blijft de vraag.
Een echt beeld krijgen van wat er gebeurt in Iran, een land met meer dan 80 miljoen inwoners dat twee en een half keer zo groot is als de Amerikaanse staat Texas, is zelfs in rustige tijden moeilijk, gezien de beperkingen van de regering.
Nu is dat nog moeilijker. De autoriteiten hebben ten minste 35 verslaggevers en fotografen aangehouden sinds het begin van de demonstraties op 17 september, volgens het Committee to Protect Journalists. De meeste informatie komt van slechts secondenlange videoclips die activisten naar het internet weten te uploaden.
De protesten begonnen bij de begraafplaats van Amini, een Iraans-Koerdische vrouw die door de rondtrekkende troepen van de Iraanse zedenpolitie werd aangehouden. Sinds de verkiezing van de hard-line president Ebrahim Raisi vorig jaar, zijn de zedelijkheidspatrouilles agressiever geworden, met video’s die circuleren van agenten die jonge vrouwen mishandelen over hun kleding of verplichte hoofddoeken, bekend als hijabs.
De Iraanse regering houdt vol dat Amini niet werd mishandeld. De staatstelevisie heeft beelden uitgezonden van haar toen ze in elkaar zakte op een politiebureau en verzorgd werd. Er is echter geen video opgedoken van haar arrestatie of vervoer naar het politiebureau, zelfs niet nu Teheran vijf jaar geleden is begonnen politieagenten uit te rusten met bodycams. Dat, en een snelle begrafenis die naar verluidt door veiligheidsagenten werd geëist, voedde de woede in haar woonplaats Saqqez, zo’n 460 kilometer ten westen van Teheran.
Bij die en latere demonstraties in het hele land hebben protesterende vrouwen met hun hoofddoekjes gewapperd en in het Farsi “Dood aan de dictator!” geroepen in een verwijzing naar opperste leider Ayatollah Ali Khamenei.
Het is een gevaarlijke kreet in een land waar op beschuldiging van ‘mofsed-e-filarz‘, of een ‘corrumpeerder van de aarde’ door politieke dissidentie de doodstraf kan staan in het Iraanse Revolutionaire Hof achter gesloten deuren.
De volledige omvang van de demonstraties en het optreden blijft onduidelijk. Uit een telling door Associated Press van berichten in door de staat gecontroleerde en aan de staat gelieerde media blijkt dat er ten minste 1900 arrestaties zijn verricht in verband met de protesten. Er zijn demonstraties gemeld in ten minste 50 steden en dorpen.
De staatstelevisie suggereerde laatst dat bij de demonstraties vanaf 24 september ten minste 41 mensen waren omgekomen. In de bijna twee weken daarna is er geen update geweest van de Iraanse regering.
Een in Oslo gevestigde groep genaamd Iran Human Rights schat dat ten minste 154 mensen zijn gedood, hoewel dat inclusief naar schatting 63 mensen is die zijn gedood bij geweld in de oostelijke Iraanse stad Zahedan. Volgens de Iraanse autoriteiten zijn bij het geweld in Zahedan niet nader genoemde separatisten betrokken, maar volgens Iran Human Rights is het incident begonnen als een wraakactie na beschuldigingen van verkrachting van een plaatselijke politieagent.
Ondertussen heeft Iran ook grensoverschrijdende aanvallen gelanceerd op Koerdische separatisten in Irak en heeft het volgehouden dat de demonstraties een buitenlands complot zijn – kennelijk bedoeld om de aandacht af te leiden van de wijdverbreide woede over de verplichte hijab in Iran.
Sinds de Islamitische Revolutie van Iran in 1979 en de chaotische jaren die daar onmiddellijk op volgden, zijn demonstraties in het hele land schering en inslag. Veel demonstraties zijn eerder gericht op lokale kwesties dan op landelijke politieke veranderingen, zoals boeren die boos zijn over het opdrogen van de watervoorraden, leraren die een hoger salaris willen of gepensioneerden die boos zijn omdat ze hun pensioenspaargeld zijn kwijtgeraakt door de alom bekritiseerde privatiseringen.
Studentenprotesten troffen Teheran in 1999. Eind 2017 en begin 2018 werd het land geteisterd door economische protesten. En in 2019 leidde de woede over de afschaffing van subsidies op benzine tot landelijke demonstraties.
Maar in tegenstelling tot die drie voorgaande golven hebben de hardliners dit keer alle macht in handen bij het Iraanse presidentschap, de rechterlijke macht en het parlement, wat betekent dat ze niemand anders de schuld kunnen geven. Hetzelfde gebeurde bij de demonstraties van de Groene Beweging in 2009, aangestoken door de herverkiezing van de hardlinepresident Mahmoud Ahmadinejad na wijdverbreide beschuldigingen van verkiezingsfraude.
De demonstraties van 2009 waren ook gericht op stedelijke gebieden en er waren vooral demonstranten uit de midden- en hogere klasse. Aan de huidige protesten nemen vergelijkbare groepen mensen deel, waarbij getuigen zeggen dat zij geen van de economische gezangen uit de meest recente demonstratierondes hebben gehoord. Ook Iraanse beroemdheden en voetbalsterren hebben hun stem laten horen.
Toch zijn er duidelijke verschillen tussen 2009 en nu. Bij de demonstraties in 2009 gingen miljoenen mensen de straat op. Tot nu toe hebben de huidige protesten niet in één keer zo’n grote menigte op de been gebracht.
De demonstraties van 2009 duurden ook maanden voordat ze afnamen en uiteindelijk eindigden in 2011, toen de autoriteiten hun leiders arresteerden tijdens de protesten van de Arabische Lente. De huidige demonstraties moeten nog vier weken duren, maar er liggen cruciale momenten in het verschiet.
Het belangrijkste is misschien wel dat Iran zich schrap zet voor zaterdag, het begin van de Iraanse week, wanneer de universiteitsstudenten persoonlijk de lessen zouden moeten hervatten. Volgens het in New York gevestigde Center for Human Rights in Iran hebben veiligheidstroepen afgelopen zondag traangas en rubber kogels afgevuurd op studenten die demonstreerden aan de Sharif University of Technology in Teheran. Die universiteit en andere gingen de rest van de week over op onlineklassen.
Als de demonstraties in klaslokalen en straten in heel Iran doorgaan, zal de hard-line regering van Iran moeten beslissen wat ze nu gaat doen. Tot nu toe zijn er echter geen tekenen dat ze zich zullen terugtrekken.
