13 maart, AP – Westerse sancties hebben Russische banken, rijke personen en de invoer van technologie getroffen. Maar na een jaar van verregaande beperkingen die de oorlogskas van Moskou moeten aantasten, ziet het economische leven van de gewone Rus er niet veel anders uit dan voor de invasie van Oekraïne.
Er is geen massawerkloosheid, geen instortende munt, geen rijen voor failliete banken. Het assortiment in de supermarkt is weinig veranderd, met internationale merken die nog steeds verkrijgbaar zijn of lokale substituten die hun plaats innemen.
De drukte in sommige Moskouse winkelcentra is weliswaar afgenomen, maar niet drastisch. Sommige buitenlandse bedrijven zoals McDonald’s en Starbucks zijn overgenomen door lokale eigenaars die andere namen op in wezen hetzelfde menu plakken.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Een logo van een pas geopende Stars Coffee op de voormalige locatie van een Starbucks in Moskou, Rusland, op 24 januari 2023. (AP Photo/Alexander Zemlianichenko.)
“Economisch gezien is er niets veranderd”, zegt Vladimir Zharov, 53 jaar, die bij de televisie werkt. “Ik werk zoals ik gewend was, ik doe boodschappen zoals ik gewend was. Nou ja, misschien zijn de prijzen een beetje gestegen, maar niet zodanig dat het erg merkbaar is.”
De Russische economie heeft de ongekende economische sancties van het Westen veel beter doorstaan dan verwacht. Maar nu de beperkingen op de belangrijkste geldbron van het Kremlin – olie – eindelijk worden aangescherpt, zal de versterkte economie van president Vladimir Poetin de komende maanden nog zwaarder op de proef worden gesteld.
Volgens economen zullen de sancties tegen Russische fossiele brandstoffen, die nu pas volledig van kracht worden, zoals een prijsplafond voor olie, de inkomsten aantasten waarmee de aanvallen van het leger op Oekraïne worden gefinancierd. Sommige analisten voorspellen dat er in de komende maanden tekenen van problemen – gespannen overheidsfinanciën of een dalende munt – kunnen opduiken.
Maar andere economen zeggen dat het Kremlin over aanzienlijke geldreserves beschikt die niet door de sancties zijn getroffen, terwijl de banden met nieuwe handelspartners in Azië snel vorm hebben gekregen. Volgens hen is het niet waarschijnlijk dat Rusland dit jaar zonder geld komt te zitten, maar zal het langzaam afglijden naar jaren van economische stagnatie.
Artikel gaat verder na afbeelding.
De nieuw gebouwde nucleair aangedreven ijsbreker Ural, de derde van vijf ijsbrekers van Project 22220, begint zijn reis van de Baltiysky-scheepswerf naar de noordelijke stad Moermansk, in Sint-Petersburg, Rusland, op 23 november 2022. (AP Photo/Dmitri Lovetsky.)
“Het zal in elk redelijk scenario genoeg geld hebben,” zegt Chris Weafer, CEO en analist van de Russische economie bij het adviesbureau Macro-Advisory, in een recente online discussie die werd gehouden door bne IntelliNews.
Rusland zal olie-inkomsten blijven binnenhalen, zelfs tegen lagere prijzen, dus “er is vandaag geen druk op het Kremlin om dit conflict te beëindigen wegens economische druk,” zegt hij.
Terwijl de economie wankelt tussen sancties en veerkracht, is wat gewone Russen kunnen kopen opvallend hetzelfde gebleven.
Apple is gestopt met de verkoop van producten in Rusland, maar Wildberries, de grootste online retailer van het land, biedt de iPhone 14 aan voor ongeveer dezelfde prijs als in Europa. Online retailer Svaznoy biedt Apple AirPods Pro aan.
Op de website van Yandex worden meubels en huishoudelijke artikelen verkocht die overblijven nadat IKEA Rusland heeft verlaten. Er is een tekort aan Nespresso koffiecapsules nadat het Zwitserse Nestle de verzending ervan heeft stopgezet, maar er zijn namaakproducten verkrijgbaar.
Op de etiketten van blikjes Budweiser en Leffe die in Moskou te koop zijn, staat dat ze zijn gebrouwen door de lokale partner van ABInBev – ook al heeft het bedrijf een belang in zijn Russische joint venture afgeschreven en te koop gezet. In Polen gebottelde cola is nog steeds verkrijgbaar, evenals lokale cola’s.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Vice-voorzitter van de Russische Veiligheidsraad Dmitry Medvedev, tweede links, vergezeld door de Russische presidentiële gezant voor het Oeral Federaal District Vladimir Yakushev, links, bezoekt de Uralvagonzavod fabriek in Nizhny Tagil in Nizhny Tagil, Rusland, op 24 oktober 2022. (Ekaterina Shtukina, Sputnik, Government Pool Photo via AP.)
ABInBev zegt dat het geen geld meer krijgt van de onderneming en dat de productie van Leffe is stopgezet. Wildberries en Svyaznoy beantwoordden geen e-mails met vragen over hun herkomst.
Maar het is duidelijk dat goederen de sancties omzeilen door invoer uit derde landen die Rusland niet straffen. De export van Armenië naar Rusland steeg bijvoorbeeld met 49% in de eerste helft van 2022. Chinese smartphones en voertuigen zijn steeds beter verkrijgbaar.
De auto-industrie staat voor grotere hindernissen om zich aan te passen. Westerse autofabrikanten, waaronder Renault, Volkswagen en Mercedes-Benz, hebben hun productie stopgezet. De verkoop is met 63% gedaald en lokale entiteiten hebben sommige fabrieken overgenomen en op andere geboden.
Buitenlandse auto’s zijn nog steeds verkrijgbaar, maar veel minder en tegen hogere prijzen, aldus Andrei Olkhovsky, CEO van Avtodom, dat 36 dealers heeft in Moskou, Sint-Petersburg en Krasnodar.
“Leveringen van het merk Porsche, net als die van andere fabrikanten, zijn niet mogelijk via de officiële kanalen,” zegt hij. “Wat er op de markt is, zijn verspreide aanbiedingen van auto’s die door individuele personen of via bevriende landen via officiële kanalen zijn ingevoerd.”
Artikel gaat verder na video.
In tegenstelling tot de Europese autofabrikanten, zijn sommige bedrijven nog lang niet op de vlucht.
Terwijl 191 buitenlandse bedrijven Rusland hebben verlaten en 1169 eraan werken, blijven er ongeveer .223 en nemen 496 een afwachtende houding aan, volgens een database van de Kyiv School of Economics.
Bedrijven worden geconfronteerd met publieke druk vanuit Kiev en Washington, maar sommige hebben ondervonden dat het niet zo gemakkelijk is om een Russische koper te vinden of te zeggen dat zij essentiële zaken zoals voedsel verkopen.
Ondertussen hebben de inwoners van Moskou de impact van de sancties gebagatelliseerd.
“Misschien heb ik er nog geen last van gehad”, zegt de 63-jarige gepensioneerde Alexander Yeryomenko. “Ik denk dat we alles zullen doorstaan.”
Artikel gaat verder na video.
Dmitry, een 33-jarige die zijn achternaam niet wil noemen, zegt dat alleen de kledingmerken zijn veranderd.
“We hebben in de geschiedenis nog slechtere periodes gehad, en we hebben het gered,” zegt hij, maar hij voegt eraan toe dat “we onze eigen productie moeten ontwikkelen en niet afhankelijk moeten zijn van de invoer van producten.”
Een belangrijke reden voor de veerkracht van Rusland: de recordinkomsten uit fossiele brandstoffen van 325 miljard dollar vorig jaar toen de prijzen de pan uit rezen. De stijgende kosten kwamen voort uit de vrees dat de oorlog een ernstig verlies aan energie zou betekenen voor de op twee na grootste olieproducent ter wereld.
Die inkomsten, in combinatie met een ineenstorting van wat Rusland vanwege de sancties kon invoeren, zorgden ervoor dat het land een record handelsoverschot boekte – wat betekent dat de inkomsten uit de verkoop aan andere landen veel groter waren dan de aankopen in het buitenland.
Het overschot hielp de roebel opkrikken na een tijdelijke crash na de invasie en leverde geld op voor overheidsuitgaven aan pensioenen, salarissen en – vooral – het leger.
Het Kremlin had al stappen ondernomen om de economie sanctiebestendig te maken nadat het in 2014 een aantal sancties kreeg opgelegd voor de annexatie van het Oekraïense schiereiland de Krim. Bedrijven begonnen onderdelen en voedsel in eigen land te kopen en de regering bouwde enorme stapels geld op uit de verkoop van olie en aardgas. Ongeveer de helft van dat geld is echter bevroren omdat het in het buitenland werd aangehouden.
Artikel gaat verder na afbeelding.
De tanker Sun Arrows laadt zijn lading vloeibaar aardgas van het Sakhalin-2 project in de haven van Prigorodnoye, Rusland, op 29 oktober 2021. (AP Photo.)
Deze maatregelen hebben geholpen om de voorspellingen van een ineenstorting van de economische productie met 11% tot 15% af te zwakken. De economie is vorig jaar met 2,1% gekrompen, aldus het Russische bureau voor de statistiek. Het Internationaal Monetair Fonds voorspelt voor dit jaar een groei van 0,3% – niet geweldig, maar nauwelijks rampzalig.
De grote verandering zou kunnen komen van nieuwe energiesancties. De groep van zeven grote democratieën heeft verregaande sancties tegen Russische olie vermeden uit vrees de energieprijzen te doen stijgen en de inflatie aan te wakkeren.
De oplossing was een prijsplafond van 60 dollar per vat voor Russische olie op weg naar landen als China, India en Turkije, dat in december van kracht werd. Vorige maand volgde een soortgelijk plafond en een Europees embargo op diesel en andere geraffineerde olieproducten uit Moskou.
Artikel gaat verder na video.
De schattingen verschillen over hoe hard deze maatregelen zullen aankomen. Deskundigen van de Kyiv School of Economics zeggen dat de Russische economie dit jaar voor een “keerpunt” komt te staan wanneer de inkomsten uit olie en gas met 50% dalen en het handelsoverschot daalt van 257 miljard dollar vorig jaar tot 80 miljard dollar.
Ze zeggen dat het al aan het gebeuren is: volgens het Internationaal Energieagentschap zijn de inkomsten uit olieheffingen in januari met 48% gedaald ten opzichte van een jaar eerder.
Andere economen zijn sceptisch over een breekpunt dit jaar.
Moskou kan waarschijnlijk zelfs een kortetermijndaling van de olie-inkomsten aan, aldus Janis Kluge, een Russische economie-expert aan het Duitse Instituut voor Internationale en Veiligheidsvraagstukken.
Zelfs een vermindering van de Russische olie-inkomsten met een derde “zou een zware klap zijn voor het BBP, maar het zou de staat niet failliet laten gaan en het zou niet leiden tot een crash”, zegt hij. “Ik denk dat we het vanaf nu hebben over geleidelijke veranderingen in de economie.”
Artikel gaat verder na afbeelding.
Gezicht op de zakentoren Lakhta Centre, het hoofdkwartier van het Russische gasmonopolie Gazprom in Sint-Petersburg, Rusland, op 27 april 2022. (AP Foto.)
Hij zegt dat de echte impact op lange termijn zal zijn. Het verlies van westerse technologie zoals geavanceerde computerchips betekent een economie die permanent in een lage versnelling blijft steken.
Rusland mag dan met succes opnieuw fabrieken hebben opgestart na de Westerse uittocht, “maar de business case voor het produceren van iets verfijnds in Rusland is weg, en komt niet meer terug,” zei Kluge.
