Door: Jan Omvlee, TPO- De AIVD heeft het jaarlijkse rapport over de veiligheidssituatie en extremistische dreiging in Nederland gepubliceerd. 2022 was volgens de organisatie een ”grimmig jaar” waarin de dreigingen zich op leken te stapelen. De inlichtingendienst merkt vooral een sterke groei onder jongeren die op sociale media in aanraking komen met extreemrechts gedachtengoed. De groei van extreemrechts en komplotdenkers zou op de lange termijn een dreiging kunnen vormen voor de rechtsorde, wanneer steeds meer jonge activisten besluiten geweld niet te schuwen.
Volgens de AIVD trekt extreemrechtse en neonazistische propaganda veel bekijks omdat sommige jonge kijkers nu eenmaal ”gefascineerd” raken door het gebruik van wapens en geweld. De inhoudelijke ideologie die wordt verkondigd dringt pas later tot hen door. Jongeren kunnen dit soort materiaal tegenkomen op sociale media die populair zijn onder extremisten, zoals Telegram, maar ook op genormaliseerde media zoals TikTok. De dienst heeft kanalen en chatgroepen in het vizier waarop onder andere terroristische aanslagen met een racistisch motief, veelal afkomstig uit de VS, worden verheerlijkt of goedgepraat.
De AIVD noemt een aantal mogelijke complottheorieën die bij kunnen dragen aan radicalisering, zoals ideeën over ”omvolking”, ”vermenging of vervanging van ‘het witte ras”, of een ”joodse elite” die achter de schermen aan de knoppen zou zitten. Antisemitische staat binnen het hedendaagse rechts-extremisme dan ook centraal. Ook zijn er volgens de dienst mensen actief die liever vroeger dan later een burgeroorlog zien uitbreken:
”De grootste en de meest dominante inspiratiebron voor rechts-terroristisch geweld is het ‘accelerationisme’. Zo genoemd omdat aanhangers een in hun ogen aanstaande rassenstrijd sneller op gang willen brengen. Geweld is daarvoor in hun ogen een goed middel. Van die rassenstrijd verwachten ze een maatschappelijke omwenteling in hun voordeel.”
Hoewel de dreiging van geweld niet zo groot wordt geacht als bij rechts, constateert de AIVD ook bij linkse extremisten veel jonge aanwas. Deze jongeren, vooral afkomstig uit de grote steden, tonen belangstelling voor marxistisch en anarchistisch gedachtengoed, en sluiten zich aan bij verschillende actiegroepen. De AIVD benadrukt dat vreedzaam activisme zelf niet gezien moet worden als extremistisch, zolang er geen ondemocratische doelen worden nagestreefd of ondemocratische middelen worden gebruikt. Naar vreedzame actiegroepen doet de dienst dan ook niet automatisch onderzoek.
Wel merkt de AIVD dat de linkse actiescene in 2022 internationaler is geworden, en dat dit zorgt voor kruisbestuiving. De linkse actiescene in sommige andere landen is veel radicaler, en mensen zijn er sneller geneigd geweld te gebruiken. Zo is binnen de anarchistische beweging een stroming over komen waaien, het zogenaamde ”insurrectionele anarchisme”. Deze stroming benadrukt de noodzaak van een ”continue ‘opstand’ door middel van ondergrondse, militante, illegale en soms gewelddadige acties”. Momenteel zou deze stroming in Nederland uit enkele tientallen personen bestaan.
Anarchistische activisten hebben zich de afgelopen jaren vooral geprofileerd op onderwerpen zoals wonen, ”wat zij zien als politiegeweld”, en oppositie tegen de Europese grensbewakingsdienst Frontex. Ook het klimaat werd in 2022 een steeds belangrijker onderwerpt onder anarchisten.
Waar het gaat om jihadisme ziet de AIVD een toename in de dreiging die uitgaat van Islamitische Staat. IS-netwerken worden momenteel vooral vanuit Afghanistan aangestuurd, en in mindere mate vanuit Syrië. De dreiging van Al Qaida gaat vooral uit van het vermogen van de organisatie om lokale aanhangers van jihadistisch gedachtengoed te inspireren en aan te zetten tot geweld. Al Qaida lijkt volgens de AIVD momenteel niet over de capaciteiten te beschikken om leden naar Europa te sturen voor aanslagen.
In Nederland zelf rekent de AIVD een groep van 500 personen tot de jihadistische beweging. Deze beweging bestaat uit een aantal ”losse groepen en eenlingen” die niet verenigd zijn door een charismatische persoonlijkheid. In het Midden-Oosten, vooral in Syrië en Turkije, zitten nog eens 100 volwassen Nederlanders die als jihadist in beeld zijn.
Ook houdt de AIVD rekening met een dreiging vanuit de islamitische stroming die het ”wahhabi-salafisme” noemt. Deze stroming is klein, maar kan via maatschappelijke organisaties en onderwijs een relatief groot stempel drukken op de gehele islamitische gemeenschap. De groepen hangen een leer aan die poogt de islam te zuiveren van alle ongewenste invloeden vanuit de niet-islamitische samenleving. Dit kan leiden tot een zekere haat en afkeer richting de buitenwereld. Wel lijken sommige groepen wat rekkelijker te worden, en mogen aanhangers soms uitzonderingen toepassen ”om de toegankelijkheid en praktiseerbaarheid van hun geloof in de Nederlandse maatschappij te vergroten”.
Financiering van islamitische organisaties door buitenlandse geldschieters komt ”incidenteel” voor, maar voor het merendeel zorgt de binnenlandse achterban voor het geld. Wahhabi-salafistische organisaties lijken voorop te lopen als het gaat om buitenlandse steunaanvragen. Het gaat hierbij met name om geldschieters uit de golfregio, die soms voorwaarden stellen bij hun donaties. Zo kan een geldschieter de ontvangende organisatie vragen om de eigen golfstaat in Nederland te promoten.
