(DUBAI, Verenigde Arabische Emiraten, AP) – Terwijl ze nieuwe details onthulden over één van de meest befaamde CIA-operaties aller tijden – het bevrijden van zes Amerikaanse diplomaten in 1979 – heeft de CIA voor het eerst ook iets anders toegegeven.
De CIA beschrijft nu officieel de coup van 1953 in Iran, die de premier omver wierp en de heerschappij van Sjah Mohammad Reza Pahlavi vastlegde, als ondemocratisch.
Andere Amerikaanse functionarissen hebben in het verleden soortgelijke opmerkingen gemaakt. Maar de erkenning van de CIA in een podcast over de geschiedenis van de CIA komt omdat veel van de officiële geschiedenis van de coup 70 jaar na de putsch nog steeds geheim is.
Dat bemoeilijkt het begrip van het publiek van een gebeurtenis die nog steeds nazindert. Zeker nu de spanningen tussen Teheran en Washington hoog blijven over het snel voortschrijdende nucleaire programma van Iran, haar steun aan milities in het Midden-Oosten en het hardhandig optreden tegen dissidenten.
“Het leiderschap van de CIA is vastbesloten om zo open mogelijk te zijn naar het publiek”, aldus de CIA in een verklaring in antwoord op vragen van The Associated Press.
“De podcast van de CIA maakt deel uit van die inspanning – en we wisten dat als we dit ongelooflijke verhaal wilden vertellen, het belangrijk was om transparant te zijn over de historische context rond deze gebeurtenissen en de rol van de CIA daarin.”
In antwoord op vragen van de AP beschreef de Iraanse missie bij de Verenigde Naties de coup van 1953 als “het begin van meedogenloze Amerikaanse inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van Iran” en wees de Amerikaanse erkenning van de hand.
“De Amerikaanse erkenning heeft zich nooit vertaald in compenserende maatregelen of een oprechte toezegging om af te zien van toekomstige inmenging. Noch heeft het zijn subversieve beleid ten aanzien van de Islamitische Republiek Iran veranderd,” zei de missie in een verklaring.
De podcast van de CIA, genaamd The Langley Files richtte zich twee recente afleveringen op het verhaal van de ontsnapping van de zes Amerikaanse diplomaten.
Terwijl ze zich schuilhielden in het huis van de Canadese ambassadeur in Iran, drong een CIA-team van twee man Teheran binnen en hielp hen het land uit te vliegen. Dit terwijl ze zich voordeden als leden van een crew die aan het scouten was voor een verzonnen sciencefictionfilm.
De actie werd naverteld in de met een Academy Award bekroonde film Argo uit 2012, geregisseerd door en met Ben Affleck in de hoofdrol. Affleck speelde de overleden CIA-officier Antonio ‘Tony’ Mendez.
De podcast identificeerde voor het eerst de tweede CIA-officier die Mendez vergezelde en noemde hem als linguïst en exfiltratiespecialist Ed Johnson. Eerder was hij alleen publiekelijk bekend onder het pseudoniem ‘Julio’.
“Het waren mensen die niet getraind waren om tegen de autoriteiten te liegen. Ze waren niet getraind om clandestien en ongrijpbaar te zijn,” vertelt Johnson in een interview dat werd uitgezonden door de podcast.
Maar in de podcast, die ongeveer een maand voor de ongekende aanval van Hamas op Israël zaterdag werd uitgezonden, richt een andere korte uitwisseling zich op de coup van 1953 in Iran.
Daarin haalt CIA-woordvoerder en podcasthost Walter Trosin de beweringen aan van historici van het agentschap dat de meeste clandestiene activiteiten van de CIA in haar geschiedenis populair gekozen regeringen “ondersteunden”.
“We moeten echter erkennen dat dit een belangrijke uitzondering is op die regel”, zegt Trosin over de coup van 1953.
CIA-historicus Brent Geary is het daar in de podcast mee eens.
“Dit is één van de uitzonderingen”, zegt Geary.
Zeven decennia later wordt er nog steeds heftig gedebatteerd over de staatsgreep van 1953 door Iran, zijn theocratische regering, historici en anderen.
De Iraanse staatstelevisie besteedde uren aan het bespreken van de staatsgreep die premier Mohammad Mosaddegh ten val bracht. Volgens hen loopt er een rechte lijn van de staatsgreep naar de Islamitische Revolutie van 1979 die uiteindelijk de sjah ten val bracht.
Het anti-Amerikanisme wordt nog steeds gevoed door de beslissingen die de theocratie neemt. Of het nu gaat om het bewapenen van Rusland in de oorlog tegen Oekraïne of het zonder bewijs beweren dat Washington de recente massaprotesten tegen het land heeft aangewakkerd.
Aan de Amerikaanse kant werd de hand van de CIA in de staatsgreep al snel onthuld als een succes van spionage uit de Koude Oorlog. Alhoewel historici de afgelopen jaren hebben gedebatteerd over hoeveel invloed de acties van het agentschap hadden.
Het leidde de CIA ook naar een reeks andere staatsgrepen in andere landen, waaronder Guatemala, waar Amerikaanse clandestiene acties in 1954 een militaire dictator installeerden en een 40 jaar durende burgeroorlog ontketenden waarbij waarschijnlijk zo’n 245.000 mensen om het leven kwamen.
Dat heeft geleid tot een Amerikaanse politieke herwaardering van de CIA-actie in Iran in 1953.
Toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright erkende in 2000 dat de VS een “belangrijke rol” speelde bij de staatsgreep. President Barack Obama beschreef in 2009 in Caïro het werk van de CIA als leidend tot de “omverwerping van een democratisch gekozen Iraanse regering”.
Maar grotendeels afwezig in de discussie was de CIA zelf. Na jaren van tegenstrijdige versies van de coup, zowel in openbare als geheime documenten, schreef een lid van het eigen interne team van historici van de CIA een herwaardering van de operatie. Dit in een document uit 1998 met de titel Zendebad, Shah! in het Farsi – of Leve de Shah!.
Maar ondanks een reeks Amerikaanse historische documenten die openbaar zijn gemaakt, waaronder een grote hoeveelheid documenten van het State Department in 2017, blijven grote delen van die CIA-herbeoordeling zwaar geredigeerd. Ondanks pogingen van het National Security Archive van de George Washington University om ze legaal los te wrikken.
Dat is zelfs na beloften van de voormalige directeuren Robert Gates en James Woolsey Jr. in de jaren 1990 om documenten vrij te geven van die staatsgreep en andere die door het agentschap werden geënsceneerd.
De CIA heeft zelf toegegeven dat veel dossiers over de coup van 1953 waarschijnlijk in de jaren ’60 zijn vernietigd.
“Het is verkeerd om te suggereren dat de coup zelf volledig is vrijgegeven. Verre van dat,” zegt Malcolm Byrne van het National Security Archive.
“Belangrijke delen van het dossier worden nog steeds achtergehouden, wat alleen maar bijdraagt aan de verwarring bij het publiek en het creëren van mythes over de rol van de VS lang na de feiten aanmoedigt.”
