(Bloomberg, 18 oktober 2023) – Monumenten in steden in heel Europa werden in de nacht van 7 oktober in blauw en wit verlicht uit solidariteit met Israël. Leiders van Emmanuel Macron in Frankrijk tot Giorgia Meloni in Italië spraken hun onwrikbare steun uit.
Maar dit vertoon van eenheid maskeerde diepgewortelde sociale spanningen die in de daaropvolgende dagen aan de oppervlakte kwamen. In de hele regio vrezen Joden nu een toename van het antisemitisme.
Moslims vrezen dat ze worden gelijkgesteld met Hamas – de islamitische militante groep die de aanval in het zuiden van Israël uitvoerde.
In het licht van de verwoesting van een ziekenhuis in Gaza Stad op dinsdagavond, waarbij 500 mensen omkwamen en het aantal slachtoffers naar verwachting zal stijgen, zal deze dynamiek waarschijnlijk nog erger worden.
Israël heeft beweerd dat de explosie het resultaat was van een mislukte raketlancering door de Islamitische Jihad, een door Iran gesteunde militante groep die actief is in Gaza.
Terwijl er meer protesten werden verwacht in de Europese hoofdsteden, landde de Amerikaanse president Joe Biden woensdagochtend in Tel Aviv in een poging om de diplomatieke inspanningen in de regio te redden.
Ondertussen helpt het in Europa niet dat de 27 leiders van de Europese Unie er niet in slagen om met één stem te spreken.
De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, is bijvoorbeeld onder vuur komen te liggen omdat ze tijdens een reis naar Israël krachtige steun heeft betuigd aan Israël. Maar volgens een andere EU-functionaris heeft ze de Israëlische autoriteiten niet krachtig genoeg opgeroepen om het internationaal recht te respecteren bij hun vergeldingsoperaties in de Gazastrook.
Het risico om hele gemeenschappen van zich te vervreemden kan de sociale cohesie binnen de EU verder ondermijnen. Die toch al op de proef is gesteld door de oorlog in Oekraïne, de opkomst van het populisme en een historische crisis van de kosten van levensonderhoud.
De sociale spanningen zijn bijzonder acuut in Duitsland, gezien de recente geschiedenis van migratie en de rol van Duitsland in de Holocaust. Het is ook de thuisbasis van een van de grootste Palestijnse bevolkingen buiten het Midden-Oosten.
Dezelfde avond dat de Brandenburger Tor in Berlijn werd verlicht met de kleuren van de Israëlische vlag, vierden ongeveer 40 pro-Hamas demonstranten de aanslag.
Als reactie op de bijeenkomst in een overwegend Arabische buurt – en op berichten dat er Davidsterren waren geklad op huizen waarvan men dacht dat ze door Joden werden bewoond – beloofde kanselier Olaf Scholz een “zero tolerance” benadering van antisemitisme. Ook beloofde hij Hamas-verheerlijkers te vervolgen.
Dinsdagavond laat werden brandbommen gegooid in de richting van een synagoge in het centrum van Berlijn. “Onbekenden gooiden twee molotovcocktails vanaf de straat,” schreef de Kahal Adass Jisroel gemeenschap op X. Niemand raakte gewond en er werden geen gebouwen beschadigd.
De centrumlinkse bondskanselier legde ook beperkingen op aan pro-Palestijnse demonstraties, wat leidde tot beschuldigingen van overreach van leden van de Duitse moslimgemeenschap. Dat zorgde voor nog meer onrust tussen pro-Palestijnse Arabieren, moslims en linkse partijen en leden van de bredere Duitse politieke hoofdstroom die Israël krachtig steunt.
De recente winst van de extreem-rechtse Alternative für Deutschland in regionale verkiezingen heeft de bezorgdheid gewekt over de vraag of extreem-rechts de angst voor antisemitisme zal gebruiken als wapen.
Soortgelijke scenario’s spelen zich af in de hele regio.
Het gevoel van onbehagen wordt nog versterkt door twee aanslagen door vermoedelijke islamisten elders in de regio. Hoewel ze geen verband lijken te houden met de oorlog tussen Israël en Hamas, hebben regeringen zich gehaast om nerveuze burgers te kalmeren.
“Dit is een tijd voor meer veiligheid, voorzichtigheid en bewustzijn,” zei de Zweedse premier Ulf Kristersson op een persconferentie in Stockholm, na de aanslag in Brussel van maandag waarbij twee Zweden om het leven kwamen. “We kunnen niet te naïef zijn.”
In heel Frankrijk werden soldaten de straat op gestuurd om de politie te ondersteunen nadat vorige week een leraar werd gedood in wat president Emanuel Macron een daad van islamitisch terrorisme noemde.
Minister van Arbeid Olivier Dussopt zei dinsdag dat hij zich zorgen maakt dat de recente moord op een leraar de steun zou kunnen ondermijnen voor een immigratiewet. Die bedoeld is om bepaalde arbeiders zonder papieren te helpen in Frankrijk te blijven.
In Italië hielden de openbare aanklagers in Milaan deze week een persconferentie om een nerveus publiek gerust te stellen dat de arrestatie van twee Egyptenaren op beschuldiging van terreur geen verband hield met het conflict in Israël. Het was het resultaat van een politieonderzoek dat teruggaat tot 2021.
En in Oostenrijk waarschuwde minister van Buitenlandse Zaken Alexander Schallenberg voor een mogelijke toename van het aantal migranten in geval van een grondoorlog in Gaza. Een soortgelijke zorg werd geuit in Griekenland.
Spanje onderscheidt zich door een heel andere aanpak.
De socialistische regering van premier Pedro Sanchez veroordeelde de aanvallen van Hamas en riep op om de Palestijnse staat te erkennen en de internationale humanitaire rechten in Gaza te respecteren.
Spanje staat van oudsher sympathiek tegenover de Palestijnse zaak en meer dan 10.000 mensen marcheerden zondag in Madrid tijdens een van de grootste pro-Palestina demonstraties in jaren.
Ondertussen, terwijl de EU-leiders nog steeds bezig zijn met het uitwerken van een eensluidende boodschap als reactie op het escalerende conflict, werd de Duitse kanselier Scholz de eerste Europese leider die Israël bezocht sinds de Hamas-aanvallen.
De kanselier kwam dinsdag aan in Tel Aviv en zal daarna naar Egypte gaan voor een ontmoeting met president Abdel-Fattah Al-Sisi.
Scholz had ook een ontmoeting met de familieleden van Duitse burgers die gegijzeld worden door Hamas.
