(Bloomberg, 22 oktober 2023) – De oorlog tussen Israël en Hamas heeft de rol van Egypte als regionale machtsfactor in de schijnwerpers gezet, waardoor het mogelijk Westerse steun kan winnen terwijl het probeert te ontsnappen aan een economische crisis.
Met langdurige banden met Israël en een grens met Gaza is de houding van Egypte van cruciaal belang voor het lot van vluchtelingen en een aanhoudende stroom van hulp voor de 2 miljoen inwoners van het belegerde gebied.
Dat biedt kansen voor de dichtstbevolkte Arabische natie, terwijl het worstelt met de slechtste economische vooruitzichten in decennia en president Abdel-Fattah El-Sisi zich voorbereidt op verkiezingen over minder dan twee maanden.
Een groot aantal binnenlandse en regionale overwegingen lijken een vluchtelingenovereenkomst echter uit te sluiten.
De Israëlische regering heeft met haar tegenhangers in verschillende landen gesproken over de mogelijkheid dat Egypte tijdelijk onderdak biedt aan Palestijnen die het geweld in Gaza ontvluchten.
Israël heeft gesuggereerd dat ze naar tentenkampen op het Sinaï Schiereiland zouden kunnen worden verplaatst – gefinancierd door de Verenigde Naties en de VS – en dan zouden kunnen terugkeren zodra de militaire operaties eindigen. Het is onduidelijk of Israël dit idee rechtstreeks aan Egypte heeft voorgelegd.
“Het is duidelijk dat Israël en de VS hoopten dat Egypte economische stimulansen zou accepteren om Gazanen in Egypte toe te laten, nu het land een economische crisis doormaakt”, zegt Mirette Mabrouk. Zij is directeur van het Egypte-programma aan het Midden-Oosten-Instituut in Washington.
Maar “er is weinig tot geen achterban om tegen het beleid van tientallen jaren in te gaan om geen Palestijnse ontheemding toe te staan,” zei ze. Dit terwijl de aanmoedigingen “wel eens een politiek probleem zouden kunnen worden, vooral in een verkiezingsjaar.
Desondanks zagen meerdere economen, bankiers en investeerders met wie Bloomberg deze maand in Marokko sprak tijdens de jaarlijkse vergaderingen van het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank dat Egypte waarschijnlijk enige economische steun zal krijgen, ongeacht zijn standpunt over vluchtelingen.
De crisis heeft mondiale spelers herinnerd aan de status van de Noord-Afrikaanse natie als regionale spil en heeft het idee versterkt dat het land te groot is om failliet te gaan.
Egypte, dat in december een akkoord bereikte met het IMF, is al in gesprek om dat reddingsprogramma te verhogen van 3 miljard naar meer dan 5 miljard dollar, zo vertelden mensen die bekend zijn met de gesprekken Bloomberg deze maand.
Volgens Riccardo Fabiani, projectdirecteur voor Noord-Afrika bij de Crisis Group, is het mogelijk dat de belangrijkste aandeelhouders van het IMF in de VS en Europa druk uitoefenen op de kredietverstrekker in Washington.
Om zo eisen te versoepelen en het programma door te zetten ondanks het trage tempo van de hervormingen in Caïro.
Dat is ook omdat het huidige conflict dient om de groeiende instabiliteit aan alle kanten van Egypte te benadrukken, in Libië, Soedan en nu in Gaza. Het confronteert de VS en Europa met de noodzaak om ervoor te zorgen dat “Caïro een stabiele en betrouwbare partner in het gebied blijft” die “externe steun verdient”, aldus Fabiani.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Een bewijs van die internationale focus was zaterdag te zien toen El-Sisi in Caïro een ‘Top voor Vrede’ organiseerde, waaraan leiders uit het Midden-Oosten en Europa deelnamen.
De recente vlaag van diplomatie met Caïro als middelpunt markeert een soort terugkeer naar de traditionele rol van Egypte, die prominent aanwezig was in elke discussie over machtspolitiek in de regio in de tweede helft van de 20e eeuw.
Het verzamelde Arabische troepen en leidde de aanval op Israël in 1973 die de Yom Kippoer-oorlog inluidde, voordat de twee landen een vredesverdrag tekenden en volledige diplomatieke betrekkingen aangingen in 1980 en strategische bondgenoten werden.
In de dagen sinds Hamas de aanval op Israël inzette, is El-Sisi het hof gemaakt door een reeks wereldleiders. De Amerikaanse president Joe Biden bevestigde in een telefoongesprek opnieuw het “duurzame, strategische partnerschap” van de twee landen.
Kanselier Olaf Scholz prees de Duits-Egyptische eenheid in het voorkomen van een “vuurzee” in het Midden-Oosten. De Chinese president Xi Jinping ontmoette de Egyptische premier Mostafa Madbouly in Beijing.
De oorlog “onderstreept de belangrijke rol die Egypte altijd heeft gespeeld met betrekking tot de veiligheid in en rond Gaza,” zei Robert Satloff, uitvoerend directeur bij The Washington Institute for Near East Policy.
Dat is niet onopgemerkt gebleven voor de Europese regeringen die na de invasie van Vladimir Poetin in Oekraïne vorig jaar zijn wakker geschud door het belang van Egypte als regionale gasproducent.
Europese ambtenaren bezochten Egypte om het potentieel van het land als gasleverancier te beoordelen – met de hulp van Israël – om op zijn minst enkele Russische leveringen te vervangen.
Diezelfde regeringen maken El-Sisi nu het hof voor hulp bij het verlichten van de druk op Gaza. Maar hij heeft elke suggestie van Egypte om Gazaanse vluchtelingen op te nemen afgewezen, door te suggereren dat Israël in plaats daarvan Palestijnen zou moeten opnemen in de Negev woestijn.
“Ze kunnen de Palestijnen daarheen transporteren totdat Israël zijn aangekondigde plan om Hamas te vernietigen uitvoert,” zei hij woensdag.
Egypte herbergt al zo’n 9 miljoen vluchtelingen en andere migranten uit landen als Syrië, Soedan, Jemen en Libië.
Het openen van een route voor Palestijnen kan ook een nieuw veiligheidsrisico vormen op het schiereiland Sinaï, waar het leger nog maar net grip heeft op de strijd met islamitische militanten.
Jordanië heeft ook geweigerd om meer Palestijnen op te nemen en het is onwaarschijnlijk dat Egypte een regionale uitzondering zou worden en vluchtelingen zou opnemen van wie velen vermoeden dat ze nooit meer in Gaza zullen worden toegelaten.
Dat zou in de Arabische wereld gezien kunnen worden als het faciliteren van een nieuwe massale verplaatsing en het verraden van de Palestijnse zaak waar alle Arabische landen zich zo voor uitspreken.
En hoewel Egypte een bepaald aantal mensen zou kunnen opnemen, zouden de binnenlandse politieke gevolgen “enorm” zijn, aldus Satloff van het Washington Institute.
“Het politieke leiderschap beschouwt dit als een rode lijn die niet overschreden mag worden en zou liever geconfronteerd worden met een verslechterende financiële situatie dan een aanzienlijk aantal vluchtelingen te accepteren.
Er is een soort precedent dat Caïro gunsten heeft gewonnen terwijl er een regionale oorlog woedde.
Egypte verkreeg kwijtschelding van de helft van zijn schuld van 20,2 miljard dollar aan de VS en bondgenoten in 1991. Het was één van de meest genereuze gevallen van schuldverlichting die crediteurlanden ooit hebben verleend – in ruil voor steun aan de anti-Irak coalitie tijdens de Golfoorlog.
De VS wilden de Egyptische president Hosni Mubarak belonen voor zijn centrale rol in het samenbrengen van Arabische landen tegen Saddam Hoessein en Egypte terugbetalen voor zware financiële verliezen in de oorlog. Egypte stuurde ook strijdkrachten om deel te nemen.
Het zou echter moeilijk zijn om dat scenario te herhalen. Destijds was men het er algemeen over eens dat Koeweit moest worden gesteund omdat het was binnengevallen.
Hoewel de deelname van Egypte “in militaire kringen niet met veel vreugde werd ontvangen, was het niet bijzonder moeilijk te verkopen en was de schuldverlichting een enorme extra stimulans”, aldus Mabrouk van het Midden-Oosten Instituut.
Vandaag de dag is dat niet meer zo, niet in het minst omdat de inzet van Egypte niet vergelijkbaar zou zijn met de last die het land in 1991 droeg. Toen was het de op één na grootste bron van mankracht in de door de VS geleide coalitie.
Een uitweg uit het dilemma kan volgens strategen zijn dat Egypte Saoedi-Arabië een rol aanbiedt als mede-leider van de Palestijnse kwestie voor de Arabische wereld in ruil voor financiële steun.
Kroonprins Mohammed bin Salman, die zich bewust is van de binnenlandse woede tegen Israël, zou een dergelijk initiatief kunnen verwelkomen om zijn regionale profiel te versterken, hoewel hij afwezig was op de top van zaterdag.
De veranderlijke situatie kan Egypte andere kansen bieden om een bemiddelende rol te spelen die beloond zou kunnen worden, zei Fabiani van de Crisis Group.
Voor nu zal Egypte proberen een constructieve rol te spelen “in de hoop dat zijn bijdrage erkend zal worden door zijn internationale en regionale partners en mogelijk economisch beloond zal worden,” zei hij.
