(Bloomberg) – Premier Giorgia Meloni heeft de aftrap gegeven voor een poging om Italië te verlossen van de zogenaamde draaideurregeringen, maar critici vrezen dat de grondwetswijziging die ze wil, de zaken nog erger kan maken.
Meloni’s rechtse regering kwam vrijdag bijeen om een wetsvoorstel te overwegen om de grondwet te veranderen. Hierdoor kunnen Italianen direct voor hun premier stemmen en de macht van de premier zou toenemen ten koste van die van de president, volgens een door Bloomberg ingeziene tekst. Ze heeft het plan “een historische verantwoordelijkheid om de democratie te consolideren” genoemd.
Het doel is om stabiliteit, een traditionele zorg voor de partners van Italië en voor investeerders, te geven aan een land dat bijna 70 regeringen heeft gekend in iets meer dan 75 jaar. Dat is de prijs die betaald moet worden voor een systeem dat ontstaan is na de val van het fascistische regime van Benito Mussolin. Een systeem dat ontworpen is met checks and balances om de opkomst van een andere autoritaire figuur te voorkomen.
Het wetsontwerp is echter weinig concreet. Er staat niet in welke kieswet zou worden toegepast en wat er gebeurt als een regering de steun van het parlement verliest.
Dat heeft bij grondwetsdeskundigen de vrees doen ontstaan dat de verandering Italië nog instabieler zou kunnen maken. Het zou wel eens moeilijk kunnen worden voor Meloni om het proces erdoor te krijgen.
Op dit moment kiezen de Italianen wetgevers voor het parlement en beveelt de grootste politieke partij, of de grootste coalitie, een kandidaat aan voor de functie van premier, die uiteindelijk wordt benoemd door de president. De kandidaat-premier kiest de ministers, die ook door de president worden doorgelicht. De nieuwe regering komt aan de macht als ze het vertrouwen van het parlement krijgt.
Meloni’s wetsvoorstel zou vier artikelen van de grondwet veranderen. Italianen zouden tegelijkertijd stemmen voor zowel de premier als het parlement. De bevoegdheden van de president om het parlement te ontbinden en de premier te benoemen zouden ook worden herzien.
Het is nog onduidelijk in hoeverre de Italiaanse president zijn of haar bevoegdheden zou verliezen. Hoewel de president meestal een ceremoniële rol heeft, is hij of zij machtig in tijden van spanningen tussen partijen en kan hij of zij een zogenaamde technocraat als premier benoemen, die geen politicus is. Dit gebeurde onlangs nog in 2021, toen president Sergio Mattarella Mario Draghi benoemde, voormalig hoofd van de Europese Centrale Bank.
De voorstanders van de hervorming beweren dat de verandering zou betekenen dat de verkiezingen een duidelijke winnaar voor het premierschap zouden opleveren, in plaats van het gesjacher dat weken duurt en waarbij partijen met elkaar wedijveren om de topbaan.
Voorstanders zeggen dat een direct mandaat van de kiezers hem of haar meer legitimiteit zou geven, vooral gezien de benoeming van technocraten wanneer politici vastlopen. Bovendien zou het de noodzaak voor lange onderhandelingen tussen zwakke coalitiepartijen over het programma van een nieuwe regering zou verminderen.
Beleggers maken zich al lange tijd zorgen over de politieke volatiliteit van Italië, maar de markten houden nog geen rekening met de komende veranderingen waarvan wordt aangenomen dat het jaren zal duren om ze door te voeren.
In plaats daarvan richten beleggers zich op de gevolgen van de nieuwe fiscale regels van de Europese Unie voor Italië, de komende ratingbesluiten en de economische vooruitzichten van het land.
Voor Meloni is het voorstel een poging om zich op te werpen als voorvechtster van de rechten van de kiezers tegen een systeem dat ze al lang hekelt als elitair. Haar coalitiepartners, de Liga en het centrumrechtse Forza Italia, steunen haar plan.
Disfunctioneren. Grondwetsdeskundigen zeggen dat de hervorming voor meer instabiliteit kan zorgen omdat het delen van buitenlandse modellen vermengt en details mist over hoe het politieke systeem in de praktijk zou werken.
“Het voorstel is onduidelijk, verwarrend en een beetje rigide”, zegt Francesco Clementi, professor constitutioneel recht aan de La Sapienza universiteit in Rome. “Zelfs als kiezers de premier rechtstreeks kunnen kiezen, kan hij of zij heel gemakkelijk de macht verliezen, waardoor zijn macht nog minder solide wordt.”
“Het voorstel omvat de directe verkiezing van de premier, maar er zijn geen details over hoe dat zou gebeuren, met één of twee stemmingen,” zei Sofia Ventura, een professor politieke wetenschappen aan de Universiteit van Bologna. “De directe verkiezing van de leider is geen one-shop oplossing voor de instabiliteit van Italië.”
Er wordt verwacht dat het plan in de toekomst zal worden gewijzigd en er is zelfs geen garantie dat Meloni erin zal slagen om het erdoor te drukken.
Het proces duurt lang en vereist twee goedkeuringen van elk huis van het parlement en een mogelijk referendum. De wijziging moet ook worden goedgekeurd door het Italiaanse Constitutionele Hof.
